De merkwaardigste tentoonstelling loopt in het Museum Plantin & Moretus waar de invloed van het reisgedrag van de 16de-eeuwse Europeaan op de ontwikkeling van de cartografie in kaart wordt gebracht. Ter gelegenheid van de vieringen rond Mercator worden er in het Prentenkabinet en in het museum zelf uitzonderlijk enkele zeer zeldzame kaarten geëxposeerd.
Monopolie
In de tentoonstelling ‘Mercator. Reizen in het onbekende’ staat het museum verder ook stil bij de relatie tussen de Vlaamse cartograaf en de Antwerpse drukkersfamilie Plantin & Moretus. De kaarten van Mercator werden echter niet in Antwerpen gedrukt. Geard Mercator zou zelfs nooit bij Plantin zijn geweest. Er zijn geen bewijzen dat beide tijdgenoten mekaar ooit hebben ontmoet. Toch speelde de boekhandel van Christoffel Plantin een grote rol in de ontwikkeling van de cartografie. Plantin bezat namelijk het monopolie op de verkoop van de kaarten van Mercator. Prijzen en aantallen werden tijdens boekenbeurzen of per brief overeen gekomen. Van die briefwisseling is slechts één exemplaar bewaard gebleven. Zeker is dat Plantin meerdere honderden kaarten van Mercator heeft verkocht, maar ook hier zijn er slechts enkele facturen en kaarten bewaard gebleven.
Kamergeleerde
Omdat de drukkersfamilie ook reisverhalen verkocht die rijke Europeanen hadden geschreven tijdens hun tochten naar verre en onbekende oorden, droeg Plantin & Moretus ook bij aan Mercators kennis. De beroemde cartograaf gebruikte de reisverhalen van anderen om bestaande kaarten te vergelijken en aan te passen. Hij was immers een kamergeleerde die zelf amper reizen maakte en dus afhankelijk was van wat intellectuelen, handelsreizigers en zeelieden van die tijd hadden opgetekend. Dit leidde uiteraard soms tot misvattingen, al blijft het de cartografen van deze tijd verbazen dat de meeste kaarten die Mercator tekende nog steeds betrouwbaar zijn.
Positiebepaling
Antwerpen was in de tijd van Mercator het wereldcentrum van de kennisontwikkeling en vooral de praktische toepassing ervan en de verspreiding via de boekdrukkunst. Talrijke wetenschappelijke instrumenten, theoretische traktaten over navigatie en meetkunde en atlassen werden gemaakt en gedrukt in Antwerpen. De ontwikkeling van de cartografie en het werk van Mercator vergrootte de mobiliteit van de Europeaan aanzienlijk. Hoewel reizigers in de 16de eeuw zich liever baseerden op beschrijvende aanwijzingen, breekt het gebruik van kaartmateriaal in de 17de eeuw pas goed door. Dan is de cartografie en de meetkunde ver genoeg ontwikkeld om getrouwe kaarten te maken en degelijke positiebepalingen te doen. Vandaar dat men van Mercator zegt dat hij in feite de uitvinder is van de gps. Op de zeevaartschool worden zijn kaarten trouwens nog steeds gebruikt om toekomstige zeevaarders de basiskennis van de navigatie aan te leren.
Topstuk
Het topstuk op deze tentoonstelling is Mercators kaart van Vlaanderen uit 1540. Curator Iris Kockelberg: “Deze kaart is een uniek stuk. Het is de enige kaart ter wereld in zijn soort. De waarde is niet in geld uit te drukken. Ze toont tevens het uitzonderlijke talent van Mercator aan omdat hedendaagse cartografen er bijna geen fouten op konden ontdekken. Maar ook zijn kaarten over onder meer Noord-Afrika en Turkije blijken nog steeds te kloppen. Dat maakt van deze wereldvreemde man uit Rupelmonde, die zelf niet veel buitenkwam, toch wel een bijzonder vooraanstaande figuur die ongetwijfeld de grootste cartograaf is die de wereld ooit heeft gekend.”
Verder belicht de tentoonstelling meer over de enorme invloed die Mercator heeft gehad op de ontwikkeling van de navigatie en het reisgedrag van zijn tijdgenoten en hoe technologieën van vandaag, zoals gps en Google Earth, hun oorsprong vonden in de basiskennis die Mercator ontwikkelde.
Praktisch:
Mercator. Reizen in het onbekende – Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet – Vrijdagmarkt 22, 2000 Antwerpen – Van zondag 25 maart tot zondag 17 juni 2012 – Open van dinsdag tot zondag van 10.00 tot 17.00 uur – Maandag gesloten behalve op paasmaandag en pinkstermaandag. Gesloten op dinsdag 1 mei en donderdag 17 mei.
