In de slotmanifestatie van het Europees Sociaal Forum (ESF) liepen mensen met een foto van verdwenen familieleden in de hand. Een maand eerder, op 12 juni, vertrok een gelijkaardige groep in Istanbul voor een mars van een week naar Ankara. En alles samen hielden de families al 775 keer een sit-in.

“We willen de aandacht vestigen op de verdwijningen en onze eisen tot in het parlement in Ankara brengen”, zegt een woordvoerster van de groep. Tijdens de optocht legden ze niet alleen contact met organisaties en politieke partijen, maar ook met families van verdwenen mensen in Koerdistan.

Van 9 tot 12 december 2010 komen de nationale ‘bevrijdingsbewegingen’ in Londen samen voor de zesde Internationale Conferentie tegen Verdwijningen. Niet enkel de mensenrechten in Turkije staan er op de agenda, maar ook die in Sri Lanka, Palestina, Zuid-Amerika, India, Baskenland, Ierland, enzovoort.

Intimidatie

Volgens ICAD, het internationaal comité tegen verdwijningen, liet de overheid in Turkije en Koerdistan tussen 1991 en 1996 systematisch tegenstanders verdwijnen. Hun familieleden strijden al vijftien jaar om te weten te komen wat er gebeurd is, en om de verantwoordelijken voor de rechtbank te brengen.

“Het ontvoeren en ombrengen van mensen die opkomen tegen het systeem, om hen dan op een onbekende plek te begraven, is voor de machthebbers niet enkel een manier om tegenstanders fysiek te doen verdwijnen”, zegt het ICAD, “maar ook om de hele samenleving en vooral de familieleden van de verdwenen mensen angst aan te jagen en te intimideren.”

Bovendien blijken verdwijningen nog altijd voor te komen. Zo verdween op 15 maart 2010 Mehmet Ali Örkmez, een leraar die ook lid was van de vakbond Egitim-Sen, nadat vrienden hem op 300 meter van zijn huis hadden afgezet. De zaak werd tot in het parlement gebracht, maar nog steeds is er geen grondig onderzoek opgestart.

Gedwongen verhuizingen

Nog steeds dragen Koerden en Turken de sporen van de zware repressie uit de jaren negentig. In Koerdistan werden recent nog massagraven uit die tijd ontdekt. De dertien slachtoffers, waaronder twee vrouwen, waren leden van de Koerdische arbeiderspartij PKK.

Volgens de Turkse mensenrechtenorganisatie IHD ligt de balans daarmee op 61 massagraven in Koerdistan, waarin 802 mensen begraven liggen.

In de jaren negentig werden in het oosten en zuidoosten van Turkije ook tal van Koerdische dorpen geëvacueerd. Officiële documenten spraken van 3.428 geëvacueerde dorpen tegen 1997. Vandaag gaat de teller over de 4.000.

Het Turkse leger vreesde dat de Koerdische militanten van de PKK te veel steun kregen uit de dorpen, en vernietigde de dorpen zodat de inwoners wel verplicht waren te verhuizen. Alles samen zou het gaan om meer dan drie miljoen mensen. De meesten van hen leven in zeer slechte omstandigheden in de rand van de grote steden.

“Het stadsleven was de mensen van het platteland totaal vreemd, waardoor ze enorme problemen hadden om zich te integreren”, zegt de Turkse vereniging Göç-Der. “Ze staan helemaal los van het economische leven en kunnen enkel overleven met tijdelijke en marginale jobs. Epidemieën en een hoge kindersterfte komen bijzonder veel bij hen voor, en zouden in de nabije toekomst ook andere stadsbewoners kunnen bedreigen.”

“Het probleem van de Koerdische vluchtelingen is dat ze niet terug naar huis kunnen, ook al zouden ze dat willen en zouden ze er toestemming voor krijgen van de overheid. Hun dorpen werden vaak tot op de grond verwoest zodat ze zeker niet meer gebruikt konden worden.”

“In 1997 werd een parlementair onderzoek geopend, dat de gedwongen migratie onwettig verklaarde, maar de overheid heeft nog geen maatregelen genomen om de levensomstandigheden van de slachtoffers te verbeteren. We blijven daarom druk uitoefenen om erkenning te krijgen voor deze tragedie.”

Kinderen in de gevangenis

Zelfs voor kinderen is protesteren in Turkije niet zonder gevaar. In 2006 werd er de antiterrorismewet goedgekeurd, waardoor ook kinderen voor de strafrechtbank kunnen worden gebracht. “Op vier jaar tijd werden duizenden Koerdische kinderen vervolgd en gevangen gezet”, zegt Ethem Acikalin, de voormalige voorzitter van IHD in de zuidoostelijke Turkse provincie Adana.

Volgens het ministerie van Justitie werden tussen 2006 en 2008 719 kinderen volgens het strafrecht vervolgd voor lidmaaschap van een gewapende organisatie; 1.308 andere kinderen werden veroordeeld in het kader van de antiterrorismewet.

“Vorig jaar nog kregen in Adana 116 kinderen (nvdr, andere bronnen spreken van 193 kinderen) samen 547 jaar cel omdat ze tijdens betogingen stenen gooiden naar de politie, illegale slogans riepen en gemeenschapsgoed beschadigden”, vervolgt Ethem Acikalin.

“Hoewel er geen relatie tussen de kinderen en terroristische organisaties kon worden vastgesteld, stelde de rechter in Andana dat ze wellicht beïnvloed waren door de Koerdische televisiezender Roj TV, en via die weg toch onrechtstreeks deel uitmaakten van dergelijke groeperingen.”

De overheid houdt vast aan het standpunt dat de betogingen georganiseerd werden door de verboden PKK, zodat alle deelnemers, jong en oud, automatisch als lid van een terroristische beweging worden beschouwd.

Amnesty International volgt de ontwikkelingen in Turkije met groeiende bezorgdheid. Tussen betogers en agenten zijn er al vaker gewelddadige confrontaties geweest: de politie drijft de manifestatie dikwijls met buitensporig geweld uiteen; de betogers gooien met stenen of molotovcocktails.

De antiterrorismewet van 2006 was voor de autoriteiten een uitbreiding van de mogelijkheden om de manifestanten, waar veel kinderen bij zijn, te vervolgen.

Volgens de wet kunnen kinderen die ouder zijn dan 15 jaar en beschuldigd worden van overtredingen die met terrorisme te maken hebben, berecht worden door een rechtbank voor volwassenen. In de praktijk kwamen ook kinderen van 12 al voor die rechter, waar ze gevangenisstraffen kregen van enkele maanden tot vele jaren.

Het verhaal van H.

In juli 2008 werd H., toen 15 jaar oud, gearresteerd in Diyarbakir, in de buurt van de plek waar de pro-Koerdische partij DTP een persverklaring aflegde. “De politie verdacht me ervan mee te protesteren en pakte me op”, vertelt hij.

“Ik werd door een agent bij mijn arm gegrepen en geslagen met een stok. Ik probeerde te vluchten, maar kreeg slaag van een andere agent. Uiteindelijk sloegen vier of vijf agenten me met hun stokken.”

Samen met drie andere kinderen werd H. in een politiewagen geduwd, waar hij nog meer slaag kreeg. “We reden naar een ziekenhuis waar dokters een medisch dossier opstelden. De sporen van het geweld op mijn lichaam waren goed te zien, maar de dokters namen er geen notie van.”

Na het onderzoek werd H. niet naar de jeugdafdeling gebracht, maar wel naar de antiterroristische afdeling, waar hij anderhalf uur ondervraagd werd onder bedreigingen en scheldpartijen, zonder de aanwezigheid van een advocaat.

“Ik werd beschuldigd van een overtreding van de wet op samenkomsten en demonstraties, lidmaatschap van en propaganda voor een terroristische organisatie. Ik zat bijna tien maanden in voorarrest, in een cel met meer kinderen dan bedden, tussen ratten en kakkerlakken.”

Uiteindelijk werd H. veroordeeld tot zes jaar en elf maanden gevangenisstraf. Zijn advocaat ging in beroep, en op dit moment is de zaak in behandeling voor het hooggerechtshof.

Uit getuigenissen van kinderen leerde Amnesty dat de toegang tot medische zorg in de gevangenissen erg beperkt is. Dat is ook voor volwassen gedetineerden het geval, bleek op het ESF.

Tuhad-Der, een Turkse vereniging voor familieleden van gedetineerden en veroordeelden, vroeg er aandacht voor het grote aantal ernstig en terminaal zieken in de Turkse staatgevangenissen. “Een behandeling wordt hen geweigerd, en vaak is er niet eens gezondheidszorg voorzien. Daardoor is de situatie voor velen van hen kritiek.”