Twee botanici van het Smithsonian’s National Museum of Natural History hebben meer dan 86.000 plantensoorten geanalyseerd en stellen vast dat op onze door de mens gedomineerde planeet veel meer planten “verliezen” dan ze “winnen”.

Mens bepaalt de omgeving

Van de verandering van het klimaat tot de grootschalige vernietiging van ecosystemen: mensen bepalen nu grotendeels de omgevingsomstandigheden van de wereld. Het resultaat daarvan is dat sommige planten en dieren kunnen overleven, andere niet.

Soorten die het geluk hebben dat ze direct en indirect baat hebben bij menselijke activiteiten, hebben meer kans om te overleven en kunnen worden gezien als de winnaars. Soorten die voor de mens irrelevant zijn, zijn in evolutionaire termen de “ultieme verliezers”, stellen de onderzoekers.

Winnaars en verliezers

“Ik startte dit project met behoorlijk wat optimisme”, zegt John Kress, curator-emeritus aan het  Smithsonian-museum. “Ik had juist heel wat bomen aangeplant rond mijn huis in Vermont en dacht toen dat er best veel winnaars zijn onder de plantensoorten en we misschien te veel gefocust zijn geweest op alles wat er verdwijnt.”

In de zomer van 2019 benaderde hij Gary Krupnick, het hoofd van de afdeling Conservatie van Planten in het museum. Samen bedachten ze een manier om goed gedocumenteerde plantensoorten in te delen in twee categorieën: winnaars en verliezers. De onderzoekers verdeelden de beide categorieën vervolgens in de soorten die nuttig zijn voor de mens (bijvoorbeeld planten die economisch voordelig zijn, zoals eetbare gewassen) en andere die dat niet zijn (bijvoorbeeld onkruid).

In totaal categoriseerden ze 86.592, of 30 procent van de bijna 300.000 gekende zogeheten vaatplanten, planten die water en voedingsstoffen kunnen transporteren.

Verlies van genetische uniciteit

Uit de analyse blijkt dat er veel meer verliezers zijn dan winnaars, en dat de verliezers nog zullen toenemen als de mens zijn stempel op onze planeet blijft drukken zoals die dat vandaag doet. Kress en Krupnick deelden 20.293 soorten in onder de verliezers, met andere woorden: niet te gebruiken door de mens. Slechts 6913 soorten werden ingedeeld bij de winnaars, en daarvan bleken er maar 164 nuttig te zijn voor menselijk gebruik.

Drie geslachten die het meest met uitsterven worden bedreigd komen uit de familie van de cipressen (waaronder sequoia’s en de jeneverbes) en een oude familie van naaldbomen, de araucariales genaamd, die tegenwoordig vooral in Nieuw-Caledonië worden aangetroffen.

Evolutionair gezien maken plantfamilies met minder soorten meer kans om uiteindelijk als ‘verliezer’ te eindigen. Als een soort volledig verloren gaat neemt die alles mee wat er nog te leren valt over hun biologie en hun genetische uniciteit.

“Nu en in de toekomst moeten planten zich aanpassen aan de omgeving die mensen creëren, anders zullen ze uitsterven”, zegt Krupnick. “Onze resultaten suggereren dat dit wil zeggen dat de planten van de toekomst meer gehomogeniseerd zullen zijn dan die van vandaag.”

Ecosystemen minder veerkrachtig

Deze toegenomen homogeniteit zal waarschijnlijk ernstige gevolgen hebben voor ecosystemen over de hele wereld en voor de mensheid, waarschuwen de onderzoekers. “Het verlies van plantendiversiteit kan leiden tot een vermindering van de diversiteit van dieren waardoor ecosystemen minder veerkrachtig worden”, zegt Kress.

“De lijst met winnaars toont aan dat we begaan zijn met de soorten die nuttig zijn voor ons maar aangezien die plantenpool in de toekomst zal afnemen, zal de mensheid veel minder opties hebben om de planeet te herbebossen of om nieuwe medicijnen, voedsel of nieuwe producten te ontwikkelen.”

Kress hoopt dat deze lijsten andere onderzoekers de mogelijkheid zullen bieden om meer diepgaand te onderzoeken waarom bepaalde geslachten van planten winnen en andere verliezen in het tijdperk van de mens. De lijsten kunnen ook nuttig zijn om te identificeren welke soorten het meest behoefte hebben aan conservatie.

“Het ziet er nog steeds groen uit als ik uit het raam kijk, en dat kan de illusie wekken dat planten het goed doen”, zegt Kress. “Deze studie suggereert dat we op koers zijn om een enorme diversiteit aan planten te verliezen, en dat we maar beter wakker schieten.”

De studie werd is gisteren (donderdag) gepubliceerd in het tijdschrift Plants, People, Planet.