The Inequality Virus laat zien dat COVID-19 de economische ongelijkheid in bijna elk land ter wereld tegelijk vergroot en dat voor het eerst sinds het begin van de geschiedenis meer dan een eeuw geleden. ‘s Werelds miljardairs hebben hun rijkdom tussen 18 maart en eind december 2020 met 3,9 biljoen dollar verhoogd – meer dan genoeg om een COVID-19-vaccin voor iedereen te betalen en ervoor te zorgen dat niemand door de pandemie in armoede wordt geduwd. Tegelijkertijd hebben de meest kwetsbaren in bijna elk land hun inkomen zien dalen tijdens de pandemie. Als gevolg daarvan zou het totale aantal mensen dat in armoede leeft in 2020 naar schatting met 200 tot 500 miljoen kunnen zijn toegenomen.

Uit een nieuw wereldwijd onderzoek onder 295 economen uit 79 landen, ook uit België, in opdracht van Oxfam blijkt dat 87 procent van de respondenten, waaronder gerenommeerde economen Jeffrey Sachs, Jayati Ghosh en Gabriel Zucman, een ‘toename’ of ‘grote toename’ van de inkomensongelijkheid in hun land verwachten als gevolg van de pandemie.

De pandemie en de huidige recessie – de ergste sinds de Grote Depressie – kwam er op een moment van al sterke wereldwijde ongelijkheid. Het Oxfam-rapport laat zien hoe systemische ongelijkheden zoals het patriarchaat en structureel racisme, de gevolgen van de pandemie hebben versterkt.

– Vrouwen worden opnieuw het hardst getroffen. Vrouwen zijn oververtegenwoordigd in de sectoren die het zwaarst door de pandemie zijn getroffen, met name in de eerstelijnszorg: zij maken 70 procent uit van de wereldwijde beroepsbevolking in de gezondheidszorg en sociale zorg. Alleen al in de eerste maand van de pandemie hebben vrouwen, die de meerderheid van de informele sector in lage- en middeninkomenslanden vormen, 60 procent van hun inkomen verloren zonder toegang tot sociale bescherming zoals werkloosheidsuitkeringen. Tot slot heeft de pandemie wereldwijd een piek veroorzaakt in de zorgtaken door vrouwen, met name voor zieke familieleden en kinderen die niet naar school gaan.

– Raciale ongelijkheid kost levens. Over de hele wereld zijn historisch gemarginaliseerde en onderdrukte groepen, zoals zwarten en inheemsen grotendeels uitgesloten van kwaliteitsvolle gezondheidszorg en sociale bescherming. De verwoestende resultaten zijn te zien in de gedifferentieerde impact van de pandemie. Afro-afstammelingen in Brazilië maken 40 procent meer kans om te overlijden aan COVID-19 dan blanke mensen, terwijl bijna 22.000 zwarten en latino/as in de Verenigde Staten nog in leven zouden zijn als zij dezelfde COVID-19 mortaliteitscijfers zouden kennen als hun witte tegenhangers.

– De meest kwetsbaren worden het hardst getroffen. Overal ter wereld hebben de armste regio’s een hoger besmettings- en sterftecijfer gekend dan de regio’s die er economisch beter voor staan. In België blijkt uit onderzoek dat het sterftecijfer voor mannen van 40-65 jaar in de 10 laagste inkomensgroepen tot 5 keer hoger lag dan voor hun tegenhangers in de 10 procent hoogste inkomensgroep. Een van de redenen is dat de laagstbetaalde werknemers vaak niet de mogelijkheid kregen om thuis te blijven en zich niet bloot te stellen aan het virus. In de EU kon slechts 3 procent van hen thuis werken, terwijl 74 procent van de hoogst betaalde werknemers dat wel kon.

Aurore Guieu, beleidsmedewerker van Oxfam België, zei: “Een falende economie leidt welvaart naar een rijke elite die de pandemie in luxe doorbrengt, terwijl de mensen in de frontlinie van de pandemie – winkelbedienden, gezondheidswerkers en marktkooplui – worstelen om de rekeningen te betalen en voedsel op tafel te brengen. Vrouwen en gemarginaliseerde raciale en etnische groepen hebben het zwaarst te lijden onder de crisis – ze worden eerder in armoede geduwd, hebben meer kans om honger te lijden en worden vaker uitgesloten van de gezondheidszorg.”

Het rapport toont aan dat ongelijkheid niet onvermijdelijk is. Er moeten duidelijke beleidskeuzes worden gemaakt om de gevolgen van de coronacrisis op lange termijn te voorkomen. Sommige regeringen hebben al positieve maatregelen genomen:

– Universele sociale bescherming. Meer dan de helft van de wereldbevolking had aan het begin van de pandemie geen toegang tot sociale bescherming. De noodmaatregelen die tijdens de pandemie zijn genomen, waren meestal van korte duur zoals eenmalige betalingen die niet in alle behoeften voorzagen en niet in staat waren om de gevolgen op lange termijn tegen te gaan. Hoewel hun noodmaatregelen van korte duur waren, slaagden sommige landen, zoals Bolivia, de Filippijnen en Namibië, erin 95 procent van hun bevolking te bereiken.

– Het belasten van de rijksten. Belastingen zijn voor landen de sleutel tot het mobiliseren van de broodnodige middelen om hun gezondheidsstelsels te versterken en de sociaaleconomische gevolgen van de crisis aan te pakken. Regeringen moeten actie ondernemen en een fiscaal beleid voeren dat rechtvaardigheid en solidariteit bevordert. In Argentinië werd een buitengewone solidariteitsbelasting op de superrijken gestemd, die in 2021 meer dan 3 miljard dollar zou kunnen opleveren.

– Een eerlijke verdeling van de vaccins. Een kleine groep landen heeft de helft van het wereldwijde aanbod van de meest effectieve vaccins gekocht, terwijl ze slechts 14 procent van de wereldbevolking vertegenwoordigen. Regeringen moeten open toegang eisen tot relevante patenten en technologie om ervoor te zorgen dat er voldoende vaccinvoorraden zijn om in alle landen in de wereld in de behoeften te voorzien.

“Het is van het grootste belang dat regeringen wereldwijd niet de fouten van 2008-09 herhalen, toen 75 procent van de wereldbevolking door bezuinigingen werd getroffen, waardoor de ongelijkheid werd aangewakkerd. De pandemie toont aan hoe belangrijk overheidsinvesteringen in gezondheidszorg en sociale bescherming zijn wanneer een crisis toeslaat”, aldus Aurore Guieu.

“We bevinden ons op een kritiek punt in de geschiedenis. Regeringen over de hele wereld hebben een kleine en afnemende kans om de strijd tegen de ongelijkheid centraal te stellen in de economische reddings- en herstelinspanningen. Deze maatregelen mogen geen pleister op een houten been zijn, maar een ‘nieuw normaal’ worden in economieën die in het voordeel van alle mensen werken, niet alleen van de geprivilegieerden.