In
De schaduw van de verlichting weidt voormalig begeleidingswerker Van Tilt uit over
persoonlijke verhalen, ervaringen op het werk en verhalen van de
mensen met wie hij werkt. Hij vermengt ze met filosofische beschouwingen over de zin
van het leven in een steeds vrijere en toch veeleisender wereld. Wij
lijden niet langer aan miserie. Wij lijden aan welvaart. Te veel
keuzemogelijkheden, te veel therapieën, te veel vrije tijd: we kunnen
gewoon niet meer volgen. Zo gaan we hunkeren naar vroeger, toen het
nochtans objectief bekeken op alle gebied slechter was.

Wat
loopt er fout?

Onze
kinderen moeten ‘alle kansen krijgen’, maar zich gewoon amuseren op
straat of in de tuin met niks, kapoenstreken uithalen,
schaafwonden oplopen (letterlijk en figuurlijk), kapotte kleren. Die
kans krijgen ze niet meer, onverantwoord, te gevaarlijk. Of ze willen
of niet, ze zullen gelukkig zijn. En anders, ja, dan zijn het
‘probleemkinderen’, voor wie we wel een ziektebeeld vinden.
Nogmaals, wat loopt er fout? Van Tilt toont vanuit zijn ervaring het
verschil tussen welvaart en welzijn. We hebben geen morele wegwijzers
meer. ‘Redelijk goed’ is niet goed genoeg meer.

Dat
betoog voert de auteur vooral in Het derde hoofdstuk ‘Vier pijnpunten
van de Westerse cultuur’ en het vierde ‘De verschraling van de
kennis’. Volgens mij zijn die ook de kern van zijn boek. Kan een mens
zijn eigen geluk maken of is dat iets dat je overkomt? Kan
materiële welvaart al onze problemen oplossen?

Duidelijk niet, vindt
Van Tilt, die in zijn rijke beroepservaring te veel mensen heeft
ontmoet die nood hebben aan gezond verstand, een luisterend
oor, en juist geen behoefte hadden aan een zoveelste
expert-therapeut, het zoveelste rapport, het zoveelste
‘behandelingsplan’ (dat woord alleen al). Wat mensen terug nodig
hebben is evenwicht, een evenwicht op maat van elk persoon, geen
voorgeschreven scenario, gewoon kalmte en redelijke rust.

Geen
goed woord ook van Eddy Van Tilt voor de gesel van de ‘administratie’, het
‘management’, over de homo managerus, dat specimen dat
briljante academische titels combineert met een complete onwetendheid
over de werkelijkheid van het werk in de welzijnssector.

Nooit
had de mens het zo goed en nooit pleegden zoveel mensen zelfmoord.
Die maatschappelijke mislukking wijdt Van Tilt aan onze voorthollende
welvaartsmaatschappij die geen welzijn meer biedt. Hij is geen fan
van de vrije markt en hij walgt van het waanbeeld van de ‘gelukkige’
individuele consument. Zijn ideeën over hoe het anders noemt kan je veeleer conservatief noemen, maar niet in de ‘negatieve’ zin die
‘conservatief’ tegenwoordig meekrijgt.

Terugkeer
naar het gezin?

Van Tilts
pleidooi voor een terugkeer naar het gezin weg van de ‘gezinsopvang’
volg ik niet, maar hij geeft wel stevige tegenargumenten. Dat “veel
jonge ouders niet meer weten hoe ze hun kinderen moeten opvoeden”,
dat merk ik dagelijks om me heen. Onze ouders en grootouders wisten
dat evenmin – ze wisten waarschijnlijk zelfs nog minder dan wij
over ‘opvoeding’ – maar ze deden het gewoon. Dat was daarom niet
altijd beter, maar toch, die moderne twijfel die zoveel mensen
vandaag verlamt, die kenden ze niet.

We
willen allemaal het beste voor onze kinderen, maar dat ze gewoon een
eerbaar technisch beroep zouden leren, dat kan niet meer. Hoogstens is dat
iets voor de vrije tijd. Een cursus houtbewerking
bijvoorbeeld. Maar eerst moet zoon- en dochterlief toch
een echte, lees ‘hoge’ opleiding volgen.

Je
moet het met de auteur dus niet altijd eens zijn om dit een degelijk
beargumenteerd boek te vinden. Het is zelfs goed om af en toe eens te
worden geconfronteerd te worden met de kleine kantjes van het eigen
grote gelijk.

Smaakbare samenleving

Van Tilt houdt in De schaduw van de verlichting een pleidooi voor een ‘smaakbare
samenleving’, een samenleving die niet alleen volgens de ‘best
doordachte’ theorieën vorm krijgt, maar die ook gewoon goed
aanvoelt, zonder dat dat goed gevoel met een heel theoretisch
discours moet onderbouwd worden. De term klinkt wat
Bond-zonder-Naam-achtig, maar als je leest hoe hij die ‘smaakbare’
samenleving invult, heeft Van Tilt toch heel wat degelijke inzichten te
bieden.

De
auteur haalt ter staving onder meer de bekende antropoloog Frans de
Waal aan. Mensen hebben nood aan ’empathie’, mensen hoeven geen
gelijk te krijgen, ze moeten voelen dat er met hen wordt
rekening gehouden. Van Tilt schuwt daarbij eigen neologismen niet.
Zo voert hij een pleidooi voor meer ‘relationalisme’, weg van het
doorgedraaide rationalisme.

Van
Tilt schreef een boek met nobele bedoelingen. Hij dreigt er echter mee tussen twee stoelen te vallen. Voor een
wetenschappelijk filosofisch boek is het te vulgariserend geschreven.
Geen probleem, maar voor een vlot toegankelijk boek is het dan weer
te lang. Ik ga niet beweren dat de tweede helft minder goed
geschreven is, verre van. Van Tilt weet de boog
gespannen te houden tot op de laatste bladzijden, maar hij zou een
groter publiek kunnen bereiken als hij dit boek tot de helft van zijn huidig volume had beperkt.

Van
Tilt wil in zijn boek de gedachten en ideeën promoten van grote
figuren als Martin Luther King, Mahatma Gandhi maar ook van Descartes
en meer hedendaagse denkers als Richard Sennett, Hans Achterhuis,
Martha Nussbaum, John Gray, Emmanuel Levinas en Ulrich Beck. De lezer
zou daarom ook geholpen zijn met een literatuurlijst achteraan –
een bundeling van de werken die nu alleen in de voetnoten staan – en een index van
namen en begrippen. Het zou de gebruikswaarde van dit boek als
referentiewerk vergroten.

Dit boek richt zich tot iedereen, maar is zeker
interessant voor mensen die in het onderwijs of de zorgsector werken.
Zij zullen zeker heel wat ervaringen van Van Tilt herkennen.

Eddy Van Tilt, De schaduw van de Verlichting. De westerse worsteling met welzijn, Pelckmans, 2014, 404 p. ISBN 9789028969063. Voor
een recent interview met de auteur, zie ‘Mensen
zijn geen instrumenten’.