Ik werk op het CLB dagelijks met kinderen waar iets mis mee is. Althans, dat zegt een attest of een verslag. ADHD, ADD, ASS, NLD, dyscalculie, dysorthografie,dyslexie,… Toen ik in de lagere school was, was ik de enige van de klas die Rilatine nam voor mijn ADHD. Nu is het schering en inslag. Maar is medicalisering wel zo goed?

Pathologiseren van diversiteit

De aanleiding van dit artikel is een discussie die ik had met een collega op het werk. Eén van de jongere collega’s zei dat ze het moeilijk had met het vakjesdenken van de huidige maatschappij. Iedereen is anders maar het lijkt hoe langer hoe meer dat niet iedereen anders is, maar iedereen behoort tot de normale groep of tot de groep met een bepaalde diagnose. Ik merk bij mezelf dat de diagnose een houvast is. ADHD werd voor het eerst gelanceerd in de jaren ’50 en is in de komende jaren verschillende keren veranderd. Het moest meer aansluiten bij de mogelijkheid dat misschien volwassenen het ook zouden kunnen hebben. Niet al de kinderen waren zo hyperactief, dus de criteria werden iets breder genomen zodat er aanzienlijk meer kinderen ADHD hadden. Maar ik heb een medische traditie van 60 jaar nooit in vraag gesteld. Dat er té veel diagnoses zijn van alles (voornamelijk ADD en ASS) was me wel reeds opgevallen. Dus oorspronkelijk lachte ik dergelijke kritiek weg. Tot ik verder begon na te denken.

Er is een tijd geweest dat homoseksualiteit ook werd gepathologiseerd, er werd dus een aandoening op geplakt. Als dezelfde gedachtegang nu door iemand openbaar geponeerd wordt kan die zich verwachten aan een sterke publieke reactie. Sommigen zullen hem toejuichen, anderen zullen hem demoniseren. Maar hoe langer hoe meer gaan we de kleinste andere gedragingen gieten in een afwijking. Het is alsof anders zijn niet mag. En hoe langer hoe meer zijn er nieuwe methoden om diversiteit de kop in te drukken. Medicatie die jongeren zou kalmeren, kampen voor moeilijk handelbare kinderen en waarschijnlijk in de ‘nabije’ toekomst ook nog eens genetische technologie die bepaalde eigenschappen kan ‘wegfilteren’ uit hun genen. Het is een zeer extreme vergelijking, maar er zijn nog zo’n periodes geweest waar er kampen waren en waar er genetische experimenten gebeurden om de ‘übermensch’ te creëren. Het punt dat ik hier mee wil maken is niet dat iedere psychiater, dokter of ouder die een kind wil helpen gelijk gesteld kan worden met Hitler. Maar wel dat we moeten leren diversiteit als een pluspunt te beschouwen, ook als dat gaat over moeilijke concentratie, hyperactiviteit of verlegenheid.

Wat is normaal?

Voor we kunnen bepalen wanneer iets anders of abnormaal is, moeten we een bepaald idee hebben van wat normaal is. En wat vandaag normaal is, is door de medicalisering niet hetzelfde als wat een halve eeuw geleden normaal was. Het mooiste voorbeeld vind ik het geval van Viagra. Waar het vroeger normaal werd beschouwd dat na 50 jaar seks zou verminderen, wordt het nu gezien als abnormaal wanneer het seksleven stagneert. We moeten altijd stomende seks hebben. Maar een pilletje is zelden voldoende om de seksdrive op te drijven. De kwaliteit van de relatie speelt bij oudere koppels een veel grotere rol voor seksuele activiteit. Ik kan dezelfde vergelijking maken met hoe een kind zich hoort te gedragen in omstandigheden. Vroeger moest het zich stil kunnen houden tijdens de les, nu is het al een probleem als een kind iets te wild is tijdens de middagpauze.

Ik merk in het CLB hoe zwaar het soms kan wegen op een kind om zich anders te voelen. De school zegt dat ze anders zijn, de psycholoog zegt dat ze anders zijn, de ouders zeggen dat ze anders zijn tot op een bepaald moment de kinderen zeggen dat ze anders zijn. Maar hoe lang nog voor ieder kind het gevoel heeft dat het niet kan voldoen aan wat normaal is. En niet enkel kinderen maar ook volwassenen. Want in de huidige samenleving kan je iets doen aan je uitvallende haar, en wie er niets aan doet heeft zich erbij neergelegd dat die oud is. En wie wil er vandaag de dag oud zijn?

Sociale controle

Ik zie geregeld dikke dossiers in het archief steken met klasobservaties, gesprekken met de ouders, afname van testen in UKJA, Andante enzovoort. Er valt veel over die medische controle te zeggen. In veel situaties zijn de lasten van frequente checkup beter dan het alternatief. Ik denk bijvoorbeeld aan de borstonderzoeken bij vrouwen met een hoger risico op borstkanker. In dit geval is het beter voorkomen dan genezen. Maar hoe zit het met ziektes die mogelijk geen ziektes zijn. Uw kind laten testen bij Triangel hier in Antwerpen bijvoorbeeld kost honderden euro’s. Weegt het dan nog op tegen de mogelijke problemen die iemand zou kunnen hebben. Hier valt over te discussiëren natuurlijk. Ik zeg ook niet dat kinderen met gedragsproblemen of moeilijkheden met studeren aan hun lot moeten worden overgelaten. Maar de hooggespecialiseerde medische begeleiding lijkt me dikwijls overbodig. Een leerkracht of maatschappelijk werker kan even goed een plan uitdokteren om het kind beter te helpen zonder het hoge kostenplaatje.

Context is minstens even belangrijk

Ik heb de afgelopen jaren geleerd dat een probleem niet een op zichzelf staand gegeven is. Er komt steeds een context bij kijken die een bepaalde invloed uitoefend op het leven van iemand. Ik kan het gemakkelijkste voorbeelden geven uit mijn eigen ervaring. Neem bijvoorbeeld een kind dat slecht scoort op school en is gediagnosticeerd met dyscalculie en dyslexie. Er worden speciale faciliteiten ingericht voor het kind, het kind krijgt bijles en zo proberen ze het kind individueel te helpen met het probleem. Maar misschien zijn er thuis problemen, wordt er geen belang gehecht aan schools presteren, heeft het schrik gepest te worden als die goede punten haalt op wiskunde of is het kind gewoon lui en zoekt het een gemakkelijke weg door de school en merkt die dat dyscalculie het niet gemakkelijker maakt voor wiskunde. De medicalisering is volgens mij de gulden middenweg tussen individueel responsabiliseren en de slachtofferbenadering. Als een kind een stoornis heeft, is het de verantwoordelijkheid van het kind zelf, maar eigenlijk ook niet echt want die kan er zelf niets aan doen dat die die stoornis heeft. Maar de ouders ook niet. Dus die moeten zich ook niet slecht voelen.

Consumenten van de maakbare mens

We komen op het punt dat de mens zeer maakbaar wordt. Iedereen heeft belang bij een betere concentratie, meer energie, een betere algehele gezondheid door toegang tot gezond voedsel en ingrepen die de opname van vetten een halt toeroepen. Maar wat als de ongelijkheid in onze samenleving er voor zorgt dat de toegang tot dergelijke levensverbeterende producten beperkt is tot een bepaalde groep met toegang tot die zaken? Onze eigen levenskwaliteit wordt hoe langer hoe meer een consumptiemiddel op zich. Welkom in de survival of the fittest 2. Niet meer degene die zich het gemakkelijkst aanpast aan een nieuwe omgeving, maar degene die zich het gemakkelijkst KAN LATEN aanpassen aan de nieuwe omgeving staan nu bovenaan de leeftijdspiramide.