Ik denk dat voor hem, zoals voor ieder mens, leven met de dood van een klein meisje op het geweten al verschrikkelijk genoeg is. Een ondraaglijke straf op zich. Ik geloof de politieman toen hij voor de rechtbank zijn tekst voorlas: “Ik wou dat ik de tijd kon terugdraaien. De dood van een kind is ondraaglijk … Mawda’s moeder vroeg me hoe ik me zou voelen als ik een kind verloor. Ik zou er kapot van zijn, net als zij. Ik heb dit nooit gewild.”

Ik ben het nog veel minder eens met degenen die vinden dat het niet de politieman, maar Mawda’s ouders zijn die zouden moeten gestraft worden. Of nog, zij die werden aangeduid als “de chauffeur” of “de mensensmokkelaar”.

In onze neoliberale samenleving wordt alles gereduceerd tot de individuele verantwoordelijkheid. Alles draait om de rol van een individu in een specifiek incident. Zij die verantwoordelijk zijn voor een tragedie moeten worden gestraft. Met zoveel mogelijk jaren gevangenisstraf. Er is niet eens een begin van nadenken over een sanctie die zinvol zou kunnen zijn. Zoals, bijvoorbeeld, de politieagent als maatschappelijk werker aan het werk zetten in een vluchtelingenkamp.

Om de verontwaardiging over wat gebeurd is te temperen en de maatschappelijke verantwoordelijkheid uit het vizier te halen, stelden de Belgische autoriteiten een gebaar van barmhartigheid voor dit specifieke geval. Mawda’s ouders mogen nu permanent in België blijven. Daar is immers het graf van hun dochtertje. Het doet me denken aan Macron die papieren gaf aan de jonge Malinees zonder papieren, omdat die vier verdiepingen van een appartementsblok omhoogklauterde om een kind van vier uit een brand te redden.

Het lijkt wel of de dood van een kind of het wagen van zijn leven om een kind te redden de prijs is die moet betaald worden om in onze beschaafde samenleving te worden opgenomen. De andere vluchtelingen in het busje van Mawda, of de duizenden anderen die al jaren om regularisatie vragen, zetten hun leven in de hel op aarde voort.  “Papieren” is alles wat de bezetters van de Begijnhofkerk of de ULB in Brussel vandaag vragen. Maar daarover geen woord.

Ik pleit niet voor straffeloosheid voor individuele daders. Maar het is de politieke en de maatschappelijke verantwoordelijkheid die systematisch buiten het justitiële veld blijft. De verpletterende verantwoordelijkheid voor het op gang brengen van migratiestromen, voor de weigering om vluchtelingen op te nemen, voor het staatsgeweld dat meer en meer een systeem wordt.

Wie hield het wapen vast? Wie hield de vinger op de trekker? Wie en wat moedigt een politieagent aan om te schieten? Vragen die alleen maar binnen die politieke en maatschappelijke verantwoordelijkheid kunnen beantwoord worden.

Ten eerste zijn er de monsterlijke ongelijkheden in deze wereld en de oorlogen zonder einde die mensen op de vlucht jagen naar een beter en veiliger leven. Diegenen die de honger en de uitzichtloosheid veroorzaken of zij die verantwoordelijk zijn voor de oorlogen zonder einde bevinden zich onder ons. Diegenen die hun oorlogsmisdaden ontmaskeren, zoals Julian Assange, zitten in de cel en riskeren uitlevering en dood.

Dan is er onze afwijzing van de mensen op de vlucht, onze angst, onze haat en onze onverschilligheid voor hen die men (trans)migranten noemt, ons verwerpen van de kleine Mawda en hun ouders. In die mate dat we zelfs Belgische kinderen en baby’s, die geboren en gevangen zitten in kampen in Syrië, verbieden om terug naar huis te komen. Wat hen zo goed als zeker de dood injaagt.

Voor de muren met prikkeldraad of in de Middellandse Zee zijn honderden kleine Mawda’s gestorven.  Wie verbiedt de reddingsboten om uit te varen om hun levens te redden? Wie verbiedt de schepen met geredde vluchtelingen om aan te meren in onze havens?  Wie plaatst de vluchtelingen in concentratiekampen? Wie vervolgt de mensen die hen onderdak en hulp bieden voor de rechtbank, stopt hen in de gevangenis, zoals dat gebeurde met “de hébergeurs”, wiens proces eind maart opnieuw voorkomt in Brussel?

Tenslotte is er onze manier om zowat alle conflicten en sociale problemen op te lossen, namelijk met geweld. Nee, Mawda’s dood staat niet op zichzelf. Ze maakt deel uit van een keten van geweld die zowel racistisch is als gericht tegen alle armen, marginalen en ongewensten. Dat gaat van geweld van een steeds meer gemilitariseerde politiemacht tegen jonge zwarten of van Arabische origine. Tot het geweld van de gevangenissen waar diezelfde mensen van kleur oververtegenwoordigd zijn, net als de zwarten in de VS. Tot het geweld van de detentiecentra, de deportaties, de uitleveringen en het afnemen van de nationaliteit …

Deze ongelijke wereld en dit klimaat van gewelddadige afwijzing van migranten maken dat een politieagent zich kan voorstellen dat hij zijn wapen mag trekken en op een busje met vluchtende migranten aan boord mag schieten. Het is niet het herschrijven van de regels in een handboek van de politie die daaraan iets zullen veranderen, maar wel de strijd tegen die ongelijkheden en dat staatsgeweld.

Moge Mawda in vrede rusten. Moge ze een symbool worden van ons verzet tegen oorlog, ongelijkheid en staatsgeweld. En van onze strijd voor een waardig onthaal van de vluchtelingen.