Uit jullie onderzoek over de Arabische Lente bleek dat de grootste activisten in de sociale media ook reeds activist zijn in de echte wereld. Is dat in Marokko ook zo?

“Ja inderdaad, ook voor de 20 februari-beweging is het niet anders. De activisten in de virtuele wereld waren gelinkt aan grote sociale bewegingen, mensenrechtenorganisaties, aan linkse en islamistische partijen. Daarnaast zijn er ook individuen die vroeger actief waren in een partij of beweging, maar teleurgesteld zijn in de structuren.”

Wat bracht al deze activisten samen in de 20 februari-beweging?

“Het voorbeeld van Egypte en Tunesië was heel belangrijk voor de beweging. Sinds 2004 is Marokko ook verleid door het Tunesische model. We werden meer autocratisch, er kwam een soort fake democratie. De beweging wilde ook in Marokko echte democratie en participatie.”

Waarom doofde de beweging in Marokko zo snel uit?

“Er zijn verschillende aspecten die een opstand kunnen doen slagen. Als je Egypte en Tunesië bekijkt, dan zie je dat het belangrijk is dat je ook andere maatschappelijke actoren meekrijgt: de elite, de middenklasse, het leger, de media, grote bedrijven en internationale steun. Door gebrek aan deze aspecten zijn bijvoorbeeld ook de opstanden in Jordanië en Jemen mislukt.”

“Het regime in Marokko heeft al heel vroeg de elite en de middenklasse van haar afhankelijk gemaakt met corrupte systemen. Een ander belangrijk aspect is de enorme investering in het repressieapparaat. Er zitten nog steeds heel wat activisten van de 20 februari-beweging in de gevangenis. En de snelle doorvoering van gedeeltelijke grondwetshervormingen, voor de beweging echt op gang kwam, zorgde er ook voor dat de protesten in feite werden onderuitgehaald.”

Een aantal van deze elementen zijn toch ook aanwezig in Egypte? Waarom kreeg de beweging in Egypte wel de elite en middenklasse mee en in Marokko niet?

“Nee, er is een verschil. In Egypte kwam de repressie er pas later, ze hadden geen tijd om de beweging in de kiem te smoren. In Marokko waren ze beter voorbereid om er op in te spelen omdat de beweging traag op gang kwam. En een verschil tussen Egypte en Marokko is ook dat er in Marokko weinig enthousiasme was bij de middenklasse en de elite om mee te doen aan de protesten. De groep die het regime nodig heeft om haar belangen in stand te houden is veel groter in Marokko dan in andere landen.”

“Als je een grote middenklasse hebt, kan die meetrekken voor sociale veranderingen. Zij is zich bewuster van onrechtvaardigheid en sociale ongelijkheid in de maatschappij. Maar het bewustzijn van sociale onrechtvaardigheid had in Marokko nog geen kritisch niveau bereikt.”

“Door de snelle liberalisering van het economisch systeem in Marokko zaten de middenklassen algauw vast in consumentisme en kredieten. De individuele economische belangen primeren op politieke participatie. Daarnaast voelen de middenklassen zich beter op hun gemak in hun geglobaliseerd verwesterde levensstijl.”

“Vergeleken met Egypte is Marokko meer gericht op het Westen, omdat in Egypte meer geld uit de Golfregio komt. In Marokko is er daarom meer conformisme, terwijl er in Egypte meer conservatisme is. De verwestersing van de middenklassen en elite in Marokko ging ook gepaard met een groter gevoel van openheid en ontwikkeling dan er in werkelijkheid is.”

Hoe ging de overheid in Marokko om met het activisme en de mobilisatie via sociale media?

“De Marokkaanse geheime dienst heeft snel heel veel informatici en specialisten in dienst genomen. In tegenstelling tot andere landen is er niet overgaan tot censuur van sociale media, maar heeft men gepoogd om er chaos en verwarring te zaaien. Heel wat accounts van activisten werden gehackt.”

“Op de onlinefora en -debatten kwamen plots mensen die je niet kende tussen met argumenten tegen de beweging. Die georganiseerde tegenbeweging was er niet alleen op discussiefora maar ook op Facebook, Twitter en andere sociale media. Er werden heel wat YouTubefilmpjes en podcasts tegen de protesten gepost.”

Waarom is het dan in Marokko met dat soort virtuele tegenbeweging gelukt en niet in Egypte ?

“In Egypte is de protestbeweging heel snel in een stroomversnelling terecht gekomen. En daarenboven zit men in Marokko niet onder dezelfde druk als in Tunesië. In Marokko bestaat reeds een meerpartijensysteem. En op de privéradiostations zijn er andere stemmen in het debat.”

“Je kan trouwens de situatie in de twee landen niet rationeel vergelijken zonder rekening te houden met de geschiedenis, de economische – en sociale – situatie. Zo is bijvoorbeeld de scholingsgraad in Egypte en Tunesië veel hoger dan in Marokko.”

Heeft de opgang van de sociale media impact op de klassieke media? Is er meer openheid in de mainstream media?

“Over het algemeen is er niet veel verschil. De geschreven mainstream media heeft heel weinig impact op de massa. Ze verkopen samen in totaal 400.000 exemplaren per dag in heel Marokko en de tv-kanalen zijn nog een propagandamiddel in handen van het regime.”

“Alleen op privé-radiostations heb je af toe politieke debatten. In de meeste klassieke media is er trouwens een grote mate van zelfcensuur en politieke correctheid. Er is een gebrek aan onafhankelijke media om een echt bewustzijn te creëren.”

“Je ziet wel dat mensen in Marokko vandaag meer en meer online gaan om nieuws te zoeken. Het aantal nieuwswebsites stijgt, maar ze doen ongeveer hetzelfde. Hespress en Lakome zijn de twee grootste online nieuwswebsites. Maar ze bieden vooral dagelijks nieuws. Ze zijn niet groot en onafhankelijk genoeg om echte onthullingen en onderzoeksdossiers te brengen.”

“Via burgerjournalisten hebben ze wel regelmatig toegang tot bepaalde informatie die minder aan bod komt in de klassieke media. Maar ook zij blijven nog vastzitten in de dagelijkse informatie. Onlinemedia vormen op dit moment nog geen gevaar voor de klassieke media in Marokko. “

Je hebt als journalist de 20 februari-beweging op de voet gevolgd. Ben je zelf niet teleurgesteld in de flop van de beweging?

“Ik supporterde voor de 20 februari-beweging en schreef er heel wat artikels over in verschillende media. Ik was blij dat er eindelijk iets in beweging kwam dat het politieke landschap deed deinen. Maar ik ben teleurgesteld in het gebrek aan betrokkenheid van onze elite in de beweging.”

“Ik denk dat we een kans hebben gemist om echte politieke veranderingen te brengen. Maar het politiek evenwicht dat we momenteel hebben, laat niet meer toe dan dit, denk ik.”

De toekomst van de meeste jongeren in Marokko ziet er niet rooskleurig uit. De scholingsgraad stijgt en er is weinig werk. Ook Europa wordt minder aantrekkelijk. Vormt dat geen toekomstig kruitvat voor protesten?

“De verontwaardiging van werkloze jongeren is niet voldoende voor verandering. De verontwaardiging kan uitbarsten en uitmonden in gewelddadige opstanden in de steden. Zoals je nu al ziet gebeuren in verschillende steden. Maar de politieke kans die we hadden was redelijk uniek.”

“Ik vrees dat we nu gaan naar meer geweld en chaotischer vormen van acties en betogingen. Het zal eerder leiden tot meer repressie dan verandering. Of misschien tot het herschudden van de kaarten om nadien gewoon weer verder te gaan met dezelfde spelers.”

Je bent redelijk pessimistisch over de toekomst. De tijd was misschien gewoon nog niet rijp in Marokko?

“De manier waarop de situatie evolueert, hangt af van de mate van het samengaan van de belangen van de verschillende groepen. Op dit moment zie ik dat niet. De belangen van de middenklassen en de elite liggen nog te ver verwijderd van de belangen van het gewone volk.”

“Daarnaast is de Arabische revolutie nu één keer gebeurd, maar de regimes en het establishment zijn veel meer voorbereid om erop te reageren en te counteren. Ik ben niet zeker of de geschiedenis zichzelf op dezelfde manier zal herhalen.”

Op 30 oktober organiseert ‘t Arsenaal in samenwerking met Dabablog en De Wereld Morgen een avond rond bloggen. Bloggers uit België en Marokko gaan met elkaar en met het publiek in gesprek over de rol van blogs en sociale media als mobilisatie-instrument in opstanden en als megafoon voor meer democratie in Marokko. En over hoe moslims en etnisch-culturele minderheden bij ons ook beginnen bloggen om een tegenstem te bieden aan de negatieve of stereotiepe beeldvorming over hen. Meer info:  Arsenaal.be en Facebook event