De Maltese regering heeft haar beleid inzake de komst van migranten en vluchtelingen via de Middellandse Zee in 2020 gewijzigd. Ze neemt sindsdien onwettige, en soms ongeziene, maatregelen om te voorkomen dat vluchtelingen en migranten hulp krijgen. Zo werden migranten en vluchtelingen onrechtmatig teruggestuurd naar Libië, kreeg het afleiden van boten naar Italië voorrang op het redden van mensen in nood, werden honderden mensen illegaal vastgehouden op slecht uitgeruste ferryboten buiten de Maltese wateren, en werd een nieuw akkoord met Libië ondertekend dat moet verhinderen dat vluchtelingen Malta bereiken.

“Malta grijpt steeds vaker naar verachtelijke en illegale methodes om zich te onttrekken aan zijn verantwoordelijkheden ten opzichte van mensen in nood. Het is beschamend dat de Europese Unie en Italië de samenwerking met Libië op het vlak van grenscontroles hebben genormaliseerd. Mensen terugsturen naar een gevaarlijk land als Libië is echter allesbehalve normaal”, zegt Elisa De Pieri, regionaal researcher van Amnesty International.

“EU-lidstaten moeten ophouden met steun te verlenen aan het terugsturen van mensen naar een land waar ze met onbeschrijflijke verschrikkingen geconfronteerd worden.”

Sommige maatregelen van de Maltese autoriteiten kunnen geleid hebben tot strafbare handelingen die resulteerden in vermijdbare sterfgevallen, langdurige willekeurige detentie en het illegaal terugsturen van mensen naar het door oorlog verscheurde Libië. De autoriteiten gebruikten de COVID-19-pandemie ook als voorwendsel om Malta voor te stellen als een onveilige plaats om aan wal te gaan, en trachtte zo mensen te ontmoedigen op zoek te gaan naar veiligheid en een beter leven in Europa.

De onrechtmatige praktijken van Malta zijn onlosmakelijk verbonden met de bredere inspanningen die EU-lidstaten en -instellingen leveren om de controle over het centrale deel van de Middellandse Zee uit handen te geven en over te dragen aan Libië, zodat de Libische autoriteiten met EU-steun vluchtelingen en migranten op zee kunnen onderscheppen voor ze Europa bereiken.

Mensen worden teruggestuurd naar Libië, waar ze naar willekeur worden vastgehouden op plaatsen waar ze naar alle waarschijnlijk worden gefolterd of mishandeld. Van begin januari tot 27 augustus 2020 haalde de door de EU gesteunde Libische kustwacht 7.256 mensen terug naar Libië. Vliegtuigen die deelnemen aan Frontex en andere EU-operaties maakten de Libische kustwacht vaak attent op de aanwezigheid van boten in de Libische wateren.

Pushback op paasmaandag

De pushback op paasmaandag van dit jaar illustreert tot welke wanhopige pogingen de Maltese regering bereid is om te verhinderen dat mensen haar kust bereiken. Op die 15 april 2020 werd een groep van 51 mensen, onder wie zeven vrouwen en drie kinderen, op onrechtmatige wijze teruggestuurd naar Tripoli, nadat de commerciële vissersboot Dar Al Salam 1 hen had gered in Malta’s zoek- en reddingsgebied (SAR-zone), de zone op zee waarin Malta verantwoordelijk is voor opsporings- en reddingsoperaties voor mensen in nood.

De boot, die was ingehuurd door de Maltese regering, bracht de schipbreukelingen die ze aan boord had genomen terug naar Libië en droeg hen over aan de Libische autoriteiten. De vluchtelingen en migranten, die net een dodelijke schipbreuk hadden overleefd, werden op die manier verder blootgesteld aan levensgevaarlijke omstandigheden.

Toen de boot de Libische kust bereikte, waren vijf mensen overleden. De overlevenden meldden dat er nog zeven anderen vermist waren op zee. Ze zegden ook dat ze aan boord geen medische hulp hadden gekregen. De Maltese autoriteiten bevestigden in een officiële verklaring dat zij de operatie hadden gecoördineerd.

Er werd een onderzoek naar deze zaak gevoerd, maar heel wat vragen blijven onbeantwoord. Hoe kwamen die 12 mensen om het leven en hoe was het mogelijk dat 51 mensen werden teruggebracht naar Libië ondanks het verbod om mensen naar dat land te brengen? De magistraat die het onderzoek voerde, heeft de 51 mensen die naar Libië waren gebracht niet verhoord. Hij onderzocht ook niet bij wie verantwoordelijk was voor het inhuren van de Dar El Salam 1 en voor het bevel om de mensen aan boord naar Libië te brengen. De ngo Alarm Phone beschikt over bewijzen dat de Maltese autoriteiten in 2019 en 2020 nog andere pushbacks zouden hebben uitgevoerd, die niet werden onderzocht.

EU en Italië werken samen met Libië

Vooral Italië heeft nauw samengewerkt met Libië. Italië steunde de Libische maritieme autoriteiten door vaartuigen te leveren, in opleiding te voorzien en te assisteren bij de oprichting van een Libische SAR-zone om het terughalen van migranten en vluchtelingen door de Libische kustwacht te faciliteren.

Niettegenstaande het conflict in Libië verder escaleert en COVID-19 een bedreiging vormt voor de humanitaire situatie van vluchtelingen en migranten, bleef het beleid van Italië erop gericht om mensen in Libië te houden. Zo werd het Memorandum over Migratie met Libië met drie jaar verlengd met als doel de Libische autoriteiten meer middelen te geven om te verhinderen dat vluchtelingen en migranten Libië verlaten. Daarnaast zet Italië zijn militaire operaties in het gebied voort, die gericht zijn op ondersteuning van de Libische maritieme autoriteiten. Ook de wetgeving en maatregelen die het redden van mensen door ngo’s op zee strafbaar stellen, blijven van kracht.

Het centrale gedeelte van de Middellandse Zee is de meest recente grenszone waarop Amnesty International de schijnwerpers richt om er schendingen door EU-lidstaten aan te klagen. In 2020 documenteerde Amnesty International ook schendingen aan de grenzen tussen Kroatie en Bosnië en tussen Griekenland en Turkije. De EU heeft dringend nood aan een onafhankelijk en effectief monitoringsysteem voor de mensenrechten aan haar buitengrenzen om de aansprakelijkheid voor schendingen en misbruiken te garanderen.

“De Europese Commissie moet deze schandelijke bladzijde omslaan wanneer ze na de zomer het Nieuwe Pact over Migratie en Asiel lanceert. Het Europese grenzenbeleid en Europese migratiemaatregelen moeten de rechten van vluchtelingen en migranten eerbiedigen”, besluit Elisa De Pieri.

“De verschrikkingen waarmee vluchtelingen en migranten in Libië geconfronteerd worden, moeten Europese leiders ervan weerhouden om samen te werken met landen die de mensenrechten niet respecteren. Door de daders van mensenrechtenschendingen te blijven steunen en de ogen te sluiten voor mensenrechtenschendingen, zijn deze EU-leiders mee verantwoordelijk voor deze schendingen.”