Magistratuur & Maatschappij is een onafhankelijke vereniging van maatschappijkritische magistraten – zowel rechtssprekende rechters als parketmagistraten – die sinds een twintigtal jaar wil aantonen dat de neutraliteit die men van rechters kan verwachten, niet betekent dat zij onverschillig zouden moeten zijn voor het maatschappelijke gebeuren en voor de noden van een democratische samenleving.

Zij tracht binnen de grenzen eigen aan de functie van magistraat, aanwezig te zijn op het maatschappelijke forum, door haar standpunt te formuleren bij de totstandkoming van wetgeving of door aanwezig te zijn waar om haar standpunt wordt gevraagd.

Magistratuur & Maatschappij vertrekt van de basisgedachte dat het gerecht een openbare dienst is, en dat de zorg om een snelle en kwalitatieve afhandeling van de zaken te bate van de burger, centraal dient te staan in elke hervorming.

Specialiteitenrechtbank

In een steeds ingewikkelder wordende maatschappij, is volgens Magistratuur & Maatschappij specialisatie een noodzaak die dient bevorderd te worden opdat de burger erop kan vertrouwen dat zijn zaak met diepgaande kennis wordt beoordeeld.

Anderzijds beoogt een evenwichtige werklastverdeling de afhandeling van zaken binnen een redelijke termijn. Daartoe dient afgestapt van de huidige verankering binnen kleine entiteiten en te worden overgegaan tot een ruime mobiliteit, territoriaal en materieel.

Een en ander vereist grotere structuren: Magistratuur & Maatschappij stelt voor de huidige structuur van de rechtsinstanties samen te brengen in rechtbanken die op provinciaal vlak georganiseerd zouden worden. Binnen iedere rechtbank worden gespecialiseerde afdelingen opgericht, geleid door een in de materie beslagen afdelingsvoorzitter.

Een democratische organisatiestructuur moet garanderen dat in alle openheid en op grond van geobjectiveerde gegevens beslist wordt over middelen en personeel die aan een afdeling toekomen bovenop een minimaal gegarandeerde bezetting. De rechtbankvoorzitter wordt daartoe bijgestaan door een rechtbankbeheerder.

Dit standpunt is binnen Magistratuur & Maatschappij aanleiding geweest tot diepgaande discussies. Sommige leden vreesden immers dat de eigenheid en de sociale instelling van de arbeidsgerechten, waar de beroepsrechters worden bijgestaan door afgevaardigden van de werkgevers en de vakbonden, verloren zouden gaan in een dergelijke ‘eenheidsrechtbank’.

Uiteindelijk kwam de organisatie tot het besluit dat naast het sociaal recht, ook de andere rechtstakken zoals bijvoorbeeld het jeugdrecht of het strafuitvoeringsrecht, elk hun specifieke eigenheid vertonen.

Ook de bijzondere kwaliteiten die aan de vredegerechten of de arbeidsgerechten worden toegeschreven, zoals de bescherming van de sociaal zwakkeren, de nabijheid tot de burger of de vertrouwdheid met het terrein, kan de burger verwachten van alle rechtsmachten, zodat zij op zich de oprichting van een provinciale rechtbank niet in de weg staan.

Wel leidde deze discussie tot de evidente eis dat er in elke hervorming uitdrukkelijke waarborgen moeten worden ingebouwd, opdat voldoende mensen en middelen zullen blijven ingezet worden voor de speciale materies die nu deze zijn van vredegerechten, arbeidsrechtbanken en rechtbanken van koophandel, maar ook voor de andere specialismen zoals onderzoeksrechters, beslagrechters, jeugdrechters en dergelijke. Bovendien moeten de eigen procedures van deze rechtsmachten worden gevrijwaard en mag niet getornd worden aan de bijstand van lekenrechters.

Geen regionalisering

Voorts verzet Magistratuur & Maatschappij zich uitdrukkelijk tegen de regionalisering van Justitie. Wat de inhoudelijke toepassing betreft van regionale wetgeving stelt er zich geen probleem: Vlaamse decreten worden in Wallonië toegepast en Waalse decreten in Vlaanderen, wanneer zij territoriaal van toepassing zijn op de voorliggende zaak.

De opsplitsing van de rechterlijke organisatie en procedureregels tussen het noorden en het zuiden van het land, wordt afgewezen daar Europa al een immense inspanning moet leveren om de uiteenlopende rechtsculturen in de EU te harmoniseren, en er niets te winnen valt met het vergroten van de diversiteit aan rechtsculturen.

Uiteenlopende tradities en visies binnen eenzelfde rechtssysteem leiden tot verrijking. Bovendien overtuigt de ervaring met het Milieuhandhavingscollege en de Raad voor Vergunningsbetwistingen, niet. Het kader is ruim voorzien, maar dit heeft niet geleid tot een indrukwekkend aantal beslissingen. Daarenboven heeft bij de benoemingen de oude Belgische politieke cultuur toch weer meegespeeld.

Strafrecht

Het memorandum pleit voorts voor een herijking van het strafrecht. Het strafprocesrecht moet eindelijk ontdaan worden van vertragende effecten waarvan het beschermende nut niet aantoonbaar is. Er dient overwogen te worden om van het elektronisch toezicht en andere alternatieve sancties autonome straffen te maken.

Duidelijkheid moet worden geschapen rond de korte gevangenisstraffen: is het de bedoeling dergelijke straffen te behouden? Dan moet in hun uitvoering worden voorzien.

Er moet werk worden gemaakt van een stabiele en efficiënte strafuitvoering, met blijvende aandacht voor sociale reïntegratie, waar dit nog wenselijk of mogelijk is.

In samenspraak met de gemeenschappen en gewesten moet prioritair werk worden gemaakt van de verantwoorde opvang van geïnterneerden met de uitbouw van een volledig zorgtraject (residentieel en ambulant). De beschaving meet zich aan de zorg voor de zwaksten in de samenleving.

Ten slotte pleit het memorandum onder meer nog voor een transparantere communicatie vanwege Justitie, onder meer via websites, en voor een performant en eenduidig informaticasysteem.

Er wordt ook een lans gebroken voor een vereenvoudiging van het civiele procesrecht, waarbij meer aandacht zou moeten gaan naar bemiddeling. Meer in het algemeen zou het gehele justitiebeleid meer op preventie dienen te zijn gericht.

Nieuwe voorzitter

Magistratuur & Maatschappij liet voorts weten dat de vereniging voortaan voorgezeten wordt door Pierre Lefranc, die de bekende Gentse vrederechter Freddy Evers opvolgt na diens pensioen. Pierre Lefranc is een specialist inzake ruimtelijke ordening, maar hij publiceerde ook meerdere artikels die betrekking hebben op de relatie tussen de burger en het gerecht. Hij begon zijn carrière in de magistratuur als rechter in de rechtbank van eerste aanleg in Gent en is thans staatsraad in de Raad van State.

Walter Thiery

Walter Thiery is rechter in de rechtbank van eerste aanleg in Brussel