Macron
Emmanuel Macron. Foto: Amaury Laporte, Flickr / CC BY 2.0
and

Macron en Afrika: een mooi staaltje taalkolonialisme

Frankrijk ziet zijn invloed en macht in Afrika gestaag achteruitgaan en Macron wil dat koste wat het kost verhinderen. Onder het motto dat culturele dominantie de voorwaarde is voor economische overheersing, probeert hij de Franse taal opnieuw te promoten als een panafrikaans bindmiddel. Een mooi staaltje neokolonialisme.

vrijdag 25 november 2022 13:09
Spread the love

 

De 18de top van de Francofonie vond plaats in Djerba in Tunesië op 19 en 20 november 2022. Het was de gelegenheid voor de Franse president om een nieuwe provocerende opmerking te maken waarin hij stelde dat “de Francofonie de taal van het panafrikanisme is”.

Hij deed deze belachelijke uitspraak nadat hij de afname van het gebruik van het Frans in Afrika had opgemerkt: “We moeten duidelijk zijn: in de Maghreblanden wordt minder Frans gesproken dan 20 of 30 jaar geleden. De daling is ook duidelijk in Afrika bezuiden de Sahara”. Hij analyseert de redenen voor deze achteruitgang en plaatst ze terecht in de politieke sfeer: “Er zijn vormen van quasi-politiek verzet geweest. Men wilde andere talen in ere herstellen ‘om onze onafhankelijke politieke weg te vinden’”.

Voor één keer zijn we het eens met Emmanuel Macron. Het belangrijke herintroduceren van de Wolof-taal in Senegal bijvoorbeeld kan niet los worden gezien van de opkomst van een nationaal bewustzijn dat de inmenging van de grote mogendheden, en met name van de voormalige kolonisator, steeds scherper afwijst.

Hetzelfde proces is te zien in vele Afrikaanse landen waar de meerderheid van de communicatietalen niet als officiële taal werd aangenomen en in die rol werd vervangen door het Frans. Ook de uitgifte van een nieuw Algerijns bankbiljet met, naast de gegevens in het Arabisch, een vermelding in het Engels, zonder enige vermelding in het Frans, is een boodschap van distantiëring van Parijs op economisch en symbolisch niveau.

Het herintroduceren van de Wolof-taal kan niet los worden gezien van de opkomst van een nationaal bewustzijn dat de inmenging van de grote mogendheden steeds scherper afwijst

Macron hield het niet bij die vaststelling. Hij riep ook op tot een beleid van herovering op basis van oude koloniale en neokoloniale patronen. Over “herovering” legt hij uit: “De Francofonie moet zowel een ruimte van verzet als van herovering zijn. Dit woord (Reconquête) is naar mijn mening soms verkeerd gebruikt door anderen”. Hij verwijst hier naar Éric Zemmour[1] die zijn partij zo noemt.

Alhoewel hij zich wil onderscheiden van Zemmour, neemt hij toch het koloniale vocabulaire over. Voor iedere Afrikaan verwijzen woorden die zijn afgeleid van de term “verovering” naar de koloniale verovering en de vele slachtpartijen die daarbij horen.

Victor Hugo. Foto: Cassowary Colorizations, Wikimedia Commons / CC BY 2.0

Zelfs een Victor Hugo, opgesloten in de dominante koloniale denken van die tijd, verklaarde in 1879: “Vooruit Volk! Neem dit land in beslag. Neem het. Van wie is dat land? Van niemand. Neem dit land van God. God geeft de aarde aan de mensen, God biedt Afrika aan Europa aan. […] Giet uw overvloed in dit Afrika, en los tegelijkertijd uw sociale vraagstukken op, verander uw proletariërs in eigenaars. Vooruit, doe het! Maak wegen, maak havens, maak steden; groei, cultiveer, koloniseer, vermenigvuldig”.

Naast dit provocerende gebruik van het lexicon van de verovering, blies de Franse president een oude retoriek van de kolonisatie en het neokolonialisme nieuw leven in, namelijk die van een Afrika dat een veelheid van talen kent, die contacten en uitwisselingen tussen volkeren verhinderen. Dit is wat hij echt bedoelt als hij zegt dat het Frans de taal van het panafrikanisme is.

De opmerking van Macron is geen vergissing maar een strategie van cultureel imperialisme

Hoewel de taaldiversiteit op het hele continent een onmiskenbaar feit is en zijn rijkdom vormt, is die nooit in tegenspraak geweest met het feit dat er ook gemeenschappelijke talen zijn die hele regio’s van het continent domineren en als communicatiemiddel dienen, met name in het handelsverkeer.

Cheikh Anta Diop. Foto: Wikimedia Commons

De historicus Cheikh Anta Diop[2] relativeerde dit discours om het Frans als nationale taal op te leggen al ten tijde van de neokoloniale onafhankelijkheid: “Men zou bezwaar kunnen maken tegen de veelheid van talen in Zwart Afrika. Men vergeet dan dat Afrika een continent is, net als Europa, Azië en Amerika; op geen van deze continenten is taalkundige eenheid bereikt. Waarom zou dat in Afrika moeten gebeuren?”

In tegenstelling tot wat president Macron zegt, is het Frans niet de taal die door de meerderheid van de mensen in Afrika wordt gesproken. Het is waar dat Afrika van alle continenten het grootste aantal Franstaligen telt, met 120 miljoen mensen die Frans spreken, maar er zijn wel 130 miljoen Afrikanen die Engels spreken.

Deze twee talen danken hun verspreiding aan de kolonisatie in Afrika, maar worden voorbijgestoken door het Kiswahili, dat met 150 miljoen mensen de meest gesproken taal in Afrika is. Het Kiswahili is een officiële taal in Kenia, Oeganda, Rwanda en Tanzania. Het is ook de nationale taal van de Democratische Republiek Congo. Het is ook een erkende taal in de Afrikaanse Unie.

Als er één enkele taal moest worden gekozen, is dit de taal die rationeel gezien het meest geschikt lijkt. Maar zoals Anta Diop opmerkte, heeft het panafrikanisme in zijn huidige fase geen enkele taal nodig. Er zijn al veel regionale talen, zoals het Arabisch of het Tamazight in Noord-Afrika alsook het Wolof, dat zowel in het officieel Franstalige Senegal als het officieel Engelstalige Gambia wordt gesproken.

Het Hausa wordt gesproken in Nigeria, Niger en Tsjaad; het Soninke in Senegal, Mali en Mauritanië; het Fulani in Mali, Mauritanië, Senegal, Guinee, Burkina Faso, Niger en Nigeria.

“Cultureel imperialisme is de garantiemoer van het economisch imperialisme”

Het is duidelijk dat het Frans niet kan beweren de taal van het panafrikanisme te zijn, zoals de Franse president beweert. Maar het zou verkeerd zijn de opmerking van de Franse president als een vergissing te beschouwen. Integendeel, het is een strategie die Cheikh Anta Diop in 1954 omschreef als “cultureel imperialisme”, toen hij campagne voerde voor de verwerping van de Franse taal als nationale taal en voor de keuze van een Afrikaanse taal voor elk van de nieuwe onafhankelijke landen:

“We kunnen niet genoeg benadrukken dat cultureel imperialisme de garantiemoer is van het economisch imperialisme. De basis van het eerste vernietigen helpt dus om het tweede te bestrijden”.

 

Dit is de vertaling door Frans De Maegd van het tweede deel van een nog te verschijnen videoboodschap in de reeks ‘De wereld van onderuit’ op Investig’action.

Om meer te weten:

 – Saïd Bouamama, hoofdstuk “La Francophonie” van het boek Planter du blanc – Chroniques du (néo)colonialisme français, éditions Syllepse, Parijs, 2019.
Macron à la “reconquête” de l’Afrique; “la francophonie est la langue du panafricanisme”, Courrier International.

 

Notes:

[1] Éric Zemmour is een ultrarechts politicus, die de extreemrechtse Marine Le Pen langs rechts probeert voorbij te steken. Hij was een van de kandidaten bij de presidentsverkiezingen in 2022.

[2] Cheikh Anta Diop (1923-1986) was een Senegalese historicus, antropoloog, natuurkundige en politicus die de oorsprong van het menselijk ras en de prekoloniale Afrikaanse cultuur bestudeerde.[1] Diops werk wordt beschouwd als fundamenteel voor de Afrocentristische beweging. De vragen die hij stelde over culturele vooringenomenheid in wetenschappelijk onderzoek droegen in hoge mate bij tot de postkoloniale wending in de studie van Afrikaanse beschavingen.

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!