Nu de definitieve sluiting van de gevangenis van Vorst is aangekondigd voor september 2022[1], doen wij een oproep aan de autoriteiten om van de gevangenis van Vorst een educatief en historisch instrument te maken door ze om te vormen tot een Pedagogisch Museum van de Gevangenis in België.
Een pedagogisch gevangenismuseum: waarom?
Onze oproep tot vrijwaring van het gevangenisgebouw in Vorst kadert in de inspanningen die de voorbije jaren werden geleverd om in België over een pedagogisch gevangenismuseum te beschikken. Zo was er in 2008 de ‘Oproep om het gevangenismuseum van Tongeren te redden’. De oproep werd gelanceerd door Jean-Marc Mahy en Luk Vervaet, gesteund door enkele honderden magistraten, professoren, politici, mensen actief in het gevangeniswezen en voor de bescherming van het kind [2].
In 2016 lanceerde Florence Dufaux (1980-2016), sociologe en criminologe, volgende oproep: “De gevangenis van Vorst zou moeten omgevormd worden tot een museum (naar het voorbeeld van het gevangenismuseum van Tongeren, voordat het op een cynische wijze werd omgevormd tot een gesloten centrum voor minderjarigen). In plaats van luxueuze appartementen, zouden we zo een instrument creëren om het bewustzijn over de kwestie van opsluiting te vergroten.”. [3]
Tenslotte is er de Commissie van Toezicht van de Gevangenis van Vorst-Berkendael die in zijn conclusie van het activiteitenverslag 2020 volgend voorstel doet: “De Commissie wenst haar rapport af te sluiten met een uitnodiging aan de politieke wereld om na te denken over de bestemming van de gevangenissen van Vorst-Berkendael in 2022. In dit verband herinnert de Commissie aan het interessante en constructieve initiatief dat plaatsvond in de gevangenis van Tongeren. Toen die werd gesloten, werd er een ‘pedagogisch gevangenismuseum’ van gemaakt.
Dankzij dit project konden er tussen 2005 en 2008 meer dan 300.000 mensen de gevangenis bezoeken onder begeleiding van voormalige gevangenen. Getuigenissen over de positieve impact van zo’n bezoek stroomden binnen, vooral vanwege leraars en leerlingen. De Commissie onderstreept het belang om het verleden te bewaren en ons te herinneren aan wat er binnen de muren van deze gevangenissen gebeurde en waarvan zij zelf de getuige was gedurende vele jaren.” [4]
De verschillende masterplannen voor ‘een detentie in humane omstandigheden’, waarvan het eerste dateert van 18 april 2008, investeren alle middelen in de bouw van nieuwe, hoog technische gevangenissen buiten proportie, die ingaan tegen de analyses van criminologen die de negatieve impact van zo’n politiek benadrukken. Dit gebeurt ten koste van de menselijke hulpbronnen en ten koste van de ontwikkeling van een echt re-integratiebeleid, door voorbij te gaan aan de noodzakelijke inspanningen om delinquentie te voorkomen.
Ze hechten met name geen belang aan de educatieve waarde van de geschiedenis van de detentie in België voor zowel de huidige als de toekomstige generaties. Ze luisteren evenmin naar de herhaalde vraag van de sociale en juridische sector om educatieve en preventieve instrumenten te creëren voor jongeren, in het bijzonder voor de meest kwetsbare jongeren.
Een treffend voorbeeld van dit gebrek aan belangstelling voor de educatieve waarde van een gevangenismuseum is het verhaal van het gevangenismuseum in Tongeren. Na 160 jaar bestaan werd de gevangenis van Tongeren in 2005 gesloten. Ze werd omgevormd tot een gevangenismuseum met educatieve en culturele activiteiten. De autoriteiten hebben nooit enige interesse getoond voor dit initiatief. In zijn driejarig bestaan, ontving het gevangenismuseum het bezoek van tientallen scholen en tienduizenden bezoekers, zonder enige publiciteit of reclame. In november 2008 maakten de autoriteiten een einde aan deze unieke ervaring en werd de oudste gevangenis van België en zijn museum omgevormd tot een gesloten centrum voor jonge delinquenten.
Waarom de gevangenis van Vorst?
Op wereldvlak is de gevangenis van Vorst een van de driehonderd negentiende-eeuwse gevangenissen, gebouwd volgens het ‘Pennsylvania-systeem’, het Amerikaanse model van de eerste cellulaire gevangenissen in de moderne tijd.[5] In België was de gevangenis van Tongeren (1844) de eerste die gebouwd werd volgens dit model. Samen met de gevangenis van Leuven (1860) en Sint-Gillis (1885) is de gevangenis van Vorst, waarvan het bouwproject in 1873 werd ontworpen en die in 1910 werd geopend, een van de meest sprekende voorbeelden van dit model[6]. Ze is er ook een van de laatste modellen van.[7] In de gevangenis van Vorst werd in 1922, na die van Antwerpen (1921) en Gent (1921), een psychiatrische afdeling geopend en werd er op 7 april 1924 een aparte vleugel voor vrouwen gecreëerd.
Een of twee eeuwen na hun bouw komt er een einde aan een hele generatie van 19e-eeuwse gevangenissen in België. De oude gevangenissen verdwijnen uit de stadscentra en met hen alle sporen van de geschiedenis van de opsluiting in ons land. In plaats van de gevangenis van Vorst om te bouwen tot ‘nieuwe multifunctionele stadswijk’, zoals we dat kunnen lezen in de verklaringen van bepaalde politici, met luxehotels, winkelcentra, scholen, sportcentra en andere accommodaties, pleiten we ervoor dat deze plek behouden zou blijven. Als getuige van de natuur van de gevangenis en de gevolgen ervan in termen van pijn en aantasting van de menselijke waardigheid voor de gevangenen binnen hun muren.
Om al deze redenen roepen we de autoriteiten op om een pedagogisch hulpmiddel te creëren door de gevangenis van Vorst om te vormen tot een Pedagogisch Gevangenismuseum van België.
U kan hier de tweetalige oproep ondertekenen. Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met La Ligue des Droits Humains (LDH) en l’Observatoire International des Prisons (OIP).
Notes:
[2] De ervaring van dit gevangenismuseum en de strijd om het te behouden is beschreven in het boek van Jean-Marc Mahy et Luk Vervaet « Le musée de Tongres est mort, vive la prison ? », Éditions Academia – L’Harmattan s.a.2019
[3] Observatoire international des prisons, « Notice 2016. Pour le droit à la dignité des personnes détenues », http://oipbelgique.be/fr/wp-content/uploads/2017/01/ Notice-2016.pdf, p. 41
[4] https://ccsp.belgium.be/wp-content/uploads/2021/06/08_Rapport-Annuel_Forest-Bkd_DEF.pdf
[5] Mitchel P. Roth, Prisons and Prison Systems -A global Encyclopedia Greenwood press Westport, Connecticut, London, 2006, p 206
[6] Idem, p 31
