Lucha y Resistencia – De droom van het Guatemalteekse volk

maandag 16 april 2012 23:23

Spread the love

De huidige Guatemalteekse staat is het resultaat van eeuwen sociale strijd en de historische onderdrukking van elke vorm van burgerlijke ongehoorzaamheid. Het land is gebouwd op de lijken van de inheemse bevolking, vakbondsleden, studenten, mensen met dromen zoals jij en ik.

Kroniek van een aangekondigde uitbuiting

Twee weken geleden kwamen in Guatemala City een 2000-tal boeren op straat om te protesteren tegen de multinationals die hun land onteigenen om er grondstoffen te delven. De inheemse gemeenschappen worden op hardhandige wijze uit hun huizen gezet en moeten plaats ruimen voor megalomane mijnbouwprojecten.

Wie dacht dat de burgeroorlog werd beëindigd met de Vredesakkoorden van 1996 zit er ver naast. Dit is het verhaal van een volk dat steeds weer opnieuw onderdrukt wordt door hetzelfde systeem. Guatemala ademt geschiedenis en het verleden stroomt door het lijf van elke burger.

Een lid van het jongerencollectief ‘H.I.J.O.S. Guatemala’ ziet het zo: “De genocide was de uiting van een imperialistisch systeem tegen een volk dat politieke en economische onafhankelijkheid probeerde te verkrijgen. Een geschiedenis van landonteigening en machtsaccumulatie die zich vandaag herhaalt met de komst van de mijnbedrijven.”

De spiraal van de tijd

De westerse tijdslijn verdeelt het verleden, het heden en de toekomst in drie aparte hoofdstukken (zie afbeelding 3). Volgens de inheemse kosmovisie echter is de tijd een spiraal (zie afbeelding 4), alles staat met elkaar in verbinding en alles komt terug. Zowel de historisch gegroeide mechanismen van onderdrukking als de hoop op een meer rechtvaardige wereld. Het verleden is permanent aanwezig in het heden dankzij de jarenlange opstapeling van ervaringen, kennis, hoop en verdriet. Todo vuelve. (zie afbeelding 1 en 2)

Een lid van H.I.J.O.S. probeert dit te verduidelijken: “Niets gaat voorbij en jij bent wie je was, wie je grootouders waren en al wat vorige generaties meemaakten. Dit is een bevrijdende manier van naar het verleden te kijken. Enkel wie de geschiedenis en haar processen begrijpt, enkel wie beseft dat de jaren en eeuwen met elkaar corresponderen, kan begrijpen wat er vandaag allemaal misloopt in dit land en een poging ondernemen om ons uit deze spiraal van onderdrukking te bevrijden.” (zie afbeelding 5)

De Guatemalteekse staat daarentegen, denkt niet in spiralen maar in chronologisch afgebakende periodes. Het verleden is een afgesloten hoofdstuk en alle mensenrechtenschendingen uit de geschiedenis van deze natie worden verstopt achter de deur van het verleden. Volgens deze lineaire tijdsopvatting is de burgeroorlog al jaren voorbij en is alles sinds 1996 weer dik in orde.

Sociale ongelijkheid en diepgeworteld racisme

Maar het is absoluut niet in orde. Doorheen gans de geschiedenis van dit land kunnen we eenzelfde systeem van sociale ongelijkheid en diepgeworteld racisme ontwaren dat zijn oorsprong kent in een koloniaal regime waar grootgrondbezitters het voor het zeggen hebben.

Telkens opnieuw zien we een politieke en economische elite over lijken gaan om historisch verworven privileges te behouden. Of we nu kijken naar de Spaanse verovering (vanaf 1523), de liberale hervormingen onder Justo Rufino Barrios (vanaf 1871), de Amerikaanse United Fruit Company, de militaire dictatuur van Castillo Armas (vanaf 1954), de staatsterreur onder generaal Ríos Montt (vanaf 1982) of de internationale mijncorporaties vandaag: we zien telkens hetzelfde mechanisme aan het werk dat eindigt in landonteigening en uitbuiting.

Een lid van H.I.J.O.S. getuigt: “De inheemse bevolking wordt onderworpen aan dit historisch project van landonteigening. Het westers of kapitalistisch systeem heeft hen doorheen de geschiedenis en tot op vandaag permanent en op verschillende manieren onteigend van hun land, hun cultuur, van alles.”

Niet moeilijk dat de huidige oligarchie voor geen geld ter wereld in de spiegel van het verleden durft te kijken. De machthebbers van dit land beseffen maar al te goed dat de bakstenen van de staat rot zijn en het bouwwerk enkel stand kan houden dankzij een schrijnend gebrek aan historisch geheugen, burgerlijke onverschilligheid en demonisatie van al wat buiten het neo-liberaal systeem valt.

De droom van een volk

Maar laat ons niet pessimistisch worden. Naast de kapitalistische spiraal van onderdrukking en uitbuiting komt ook de strijd om een betere wereld steeds opnieuw terug.

Twee weken geleden kwamen de Guatemalteekse boeren op straat, verontwaardigd en schreeuwend om gerechtigheid (zie afbeelding 6). Een beweging als deze komt niet uit de lucht vallen maar is het punt waarop verschillende geschiedenissen elkaar ontmoeten en het verleden alles behalve dood blijkt te zijn. Dit is een sociale strijd die reeds eeuwen aan de gang is, een accumulatie van dromen en hoop.

Sonia Guisela Calderón, wiens vader tijdens de burgeroorlog vermoord werd, vertelt hoe ook hij deel uitmaakte van deze sociale strijd: “Mijn papa was lid van de vakbond. Hij vocht voor een beter loon en een beter leven, niet enkel voor zichzelf maar voor al zijn kameraden. Ik denk dat dit de grote droom was van al onze compañeros desaparecidos, want het was één en al armoede en miserie waarin de arbeiders leefden. Maar toen deze groep opstond om gelijke rechten te eisen, kregen de rijken schrik om hun privileges te verliezen. De opstand werd brutaal neergeslagen en de uitbuiting gaat vandaag even genadeloos verder.”

Opnieuw leren dromen

Maar wie de geschiedenis van Guatemala bestudeert, mag niet alleen focussen op al wat werd onderdrukt en verloren is gegaan. Men kan ook de herinnering aan deze sociale strijd levend houden, oude dromen nieuw leven inblazen en ontkennen dat het verleden een afgesloten hoofdstuk is.

De strijd van vorige generaties wordt nog steeds verder gezet en velen vechten vandaag opnieuw voor dezelfde idealen. Wie dit beseft, kan nogmaals inzien dat de westerse geschiedschrijving schromelijk tekort schiet. Onze klassieke tijdslijn kan niet vatten dat de constructie van een universele menselijke gemeenschap een kwestie is van verschillende geschiedenissen die continu in dialoog zijn met elkaar. Sta mij toe opnieuw François Hartog aan te halen: “Onze toekomst is ons heden en het verleden dat niet voorbijgaat, le passé qui ne passe pas.”

Hoop sterft het laatst

Niet alleen in Guatemala maar op veel plaatsen in deze wereld heeft apathie het van idealisme overgenomen, egoïsme van solidariteit. Onderweg naar een universele menselijke gemeenschap is de strijd om historisch geheugen daarom absoluut noodzakelijk. Als het verleden van deze wereld vol lijken ligt, het heden even goed. Laat dan toch minstens in de toekomst een plaats zijn voor de idealen waar zij eens voor vochten.

De herinnering aan de mogelijkheden van een volksopstand blijft ondanks alles levend bij de huidige generatie. Zelfs na duizenden doden blijft het vuur van de revolutie smeulen, worden idealen verspreid met de wind. Enkel wanneer de Guatemalteekse regering er in zal slagen ook deze dromen te doden, rest er nog maar weinig hoop.

En zo overleeft ook de droom van Sonia’s vader: “Ik denk dat de machthebbers ons verleden van sociale rebellie verstoppen omdat zij schrik hebben dat dezelfde idealen vandaag opnieuw bij onze jongeren ontwaken. Maar de desaparecidos zijn niet dood, ze zijn niet vergeten. Zij leven verder in ons en in de strijd die we vandaag verder zetten. Hoop sterft het laatst.”

Bronnen

PALENCIA FRENER (S.). “Compañeros, yo me voy al campo”. Reflexiones desde el exterminio de la rebelión indígena en Guatemala (1980-1982). Puebla – San Cristobal de las Casas – Ciudad de Guatemala, Febrero 2011, 20 p.

Collectief interview met ‘H.I.J.O.S. Guatemala’ op 24.03.2012.

Interview met Sonia Guisela Calderón op 11.04.2012.