Ik was gisterenavond 22/11 samen met Dirk Ameel door Wervel Cerradogroep in het Leuvense Sint-Michielscentrum uitgenodigd om commentaar te geven bij ‘Een wereld van verdoken slavernij’, het tiende boek dat Luc Krunkelsven schreef over de toestand in Brazilië. Brazilië, een ver van mijn bed show? Geenszins. De toenemende ontbossing van het Amazonegebied warmt de aarde verder op. Reden voor de ontbossing, die gepaard gaat met het verdrijven van inheemse volkeren, moorden op tegenstanders, massale verspreiding van giftige pesticiden… is de sojateelt voor veevoederbedrijven in Europa (ook in ons land) en China. Het is het zoveelste product dat in ons land massaal gebruik wordt, maar waarbij niet wordt stilgestaan bij de ellende die de teelt of aanmaak ervan in het land van herkomst veroorzaakt. Hieronder de notities voor mijn inleiding gisteren. Voor meer info: www.wervel.be en facebook ‘viva cerrado’.
Ik zou om te beginnen Luc Vankrunkelsven oprecht willen proficiat wensen met dit boek. Het boek bevat een aaneenschakeling van dagboeknotities over zijn bezoeken aan Brazilië. Het is niet mijn favoriete format – ik heb liever analyses waarbij telkens een bepaald probleem behandeld wordt – maar wie het bijna 275 bladzijden boek doorleest krijgt wel een uniek, breed beeld voorgeschoteld van het Brazilië van de afgelopen jaren.
Ik moest tijdens het lezen natuurlijk vooral denken aan de klimaatopwarming. Een enkele zin hierover het Glasgow Climate Pact dat zopas door alle landen ter wereld ondertekend werd: “Om de opwarming te beperken tot het streefdoel van 1,5° is een reductie van de broeikasgasuitstoot met 45 procent nodig tegen 2030 (in vergelijking met 2010) (punt 22). Uit een analyse van de nationaal gerapporteerde ambities na de afspraken die in 2016 gemaakt werden in Parijs blijkt echter dat de CO2-uitstoot in 2030 13,7 procent hoger zal zijn” Het United Nations Environment Programme (UNEP) maakte een tijd terug al bekend dat op basis van de actuele inspanningen die wereldwijd gedaan worden om de CO2-uitstoot te verlagen er tegen het einde van de eeuw de aarde een rampzalige opwarming van 2,7 graden te wachten staat.
In verband met de opwarming wordt vaak verwezen naar de ontbossing in het Amazonegebied – en waar Luc in zijn boek voortdurend wijst ook naar de vernieling van het savannagebied de Cerrado. Tijdens de klimaattop tekenden meer dan 100 landen een akkoord om tegen 2030 te stoppen met de ontbossing. Dat Bolsonaro hiermee akkoord ging lijkt zeer ongeloofwaardig. Enkele dagen terug raakte bekend dat de ontbossing in het Amazonewoud tussen augustus 2020 en juli 2021 met 22 procent steeg in vergelijking met het jaar ervoor. In totaal verdween in die periode 13.235 km2. In zijn boek houdt Luc Bolsonaro voor deze versnelling verantwoordelijk. Een van zijn eerste beslissingen als president was het federaal orgaan FUNAI in verband met de rechten van inheemse volkeren bij het ministerie van Landbouw onder te brengen.
Rechtuit shockerend is de vaststelling dat die ontbossing niet alleen een van de oudste ecosystemen ter wereld aan het vernietigen is, maar gepaard gaat met moorden op wie zich ertegen verzet. Alleen al in 2017 werden 65 mensenrechtenactivisten vermoord en inheemse volkeren uit hun habitat verdreven. Door het massaal gebruik van zeer giftige pesticiden – Luc geeft het cijfer van 540.000 ton in 2017, waarvan de helft voor de sojateelt – wordt de volksgezondheid van miljoenen mensen bedreigd. Sinds het aantreden van Bolsonaro werden talloze nieuwe pesticiden aanvaard. Brazilië is wereldwijd de grootste gebruiker van pesticiden. En dat allemaal vooral voor soja- en veeteelt. Momenteel wordt al soja geteeld op een oppervlakte van 10,9 keer België, terwijl het areaal de laatste jaren voor de eigen voedselvoorziening met 40 procent afnam, hetgeen de voedselzekerheid in het gedrang brengt.
De soja wordt voornamelijk geëxporteerd naar Europa en China als veevoeder voor onze boeren. Het is het zoveelste product waarbij de westerse consument niet stilstaat wat een problemen de teelt ervan in het land van oorsprong meebrengt. Het doet mij denken aan het kobalt dat wij nodig hebben voor de batterijen van onze smartphones en elektrische wagens. 70 procent daarvan is afkomstig uit Congo en naar schatting 15 tot 30 procent daarvan uit kleinschalige winningen in mijnen waar de arbeidsomstandigheden verschrikkelijk zijn – er werken naar schatting 35.000 kinderen in mensonwaardige omstandigheden – en de effecten op het milieu nefast.
Wat mij als journalist natuurlijk ook bijzonder interesseert is de rol van het fake news op de sociale media waar Luc ook naar verwijst. Van de 208 miljoen Brazilianen zitten er 120 miljoen dagelijks op Whatsap, iets wat Bolsonaro bij de verkiezingen in 2018 handig gebruik van gemaakt heeft om fake news over de tegenstander te verspreiden. In een artikel enkele dagen terug in De Standaard stond dat de hoeveelheid nepnieuws toen vertienvoudigde. Het is ook een van de redenen voor de disproportionele covid-sterfte in Brazilië. Er zijn daar al 613.000 mensen aan de ziekte gestorven. Aangejaagd door nepnieuws geloofden immers velen dat de overbezette ziekenhuizen een fabeltje waren en de epidemie aangedikt werden door linkse politici. Het probleem is dat – dit bleek uit de getuigenissen van de FB-klokkenluidster Frances Haugen – de algoritmes van bv. Facebook mensen voortdurend confronteren met standpunten die in de lijn liggen van wat je eerder aanklikte en je derhalve bevestigen in je eerdere opinie.
Meer info: ‘Een wereld van verdoken slavernij. impressies onderweg’ door Luc Van Krunkelsven.
