Neoliberalisme en de tegenbeweging van het anti-neoliberalisme kenden een zeer vergelijkbare geschiedenis in zes Latijns-Amerikaanse landen: Venezuela, Brazilië, Argentinië, Uruguay, Bolivia en Ecuador. De linkse regeringen daar kwamen op vergelijkbare manier tot stand en verzamelden hun krachten in het verzet tegen de vorige neoliberale regeringen in eigen land. Nationale leiders konden nieuw samengestelde regeringen leiden. Ze wonnen toen verkiezingen en regeerden met enorm succes.

Al deze regeringen kwamen in dezelfde periode tot stand, van de verkiezing van Hugo Chávez in 1998 tot Rafael Correa in 2006. Ze regeerden minstens een decennium tegelijkertijd, waardoor hun landen in deze periode de meest sociale en meest vooruitstrevende regeringen in hun geschiedenis kregen. Hun succes straalde ook af op andere grote linkse leiders van de 21ste eeuw: Hugo Chávez, Lula, Néstor en Cristina Kirchner (in Argentinië), Pepe Mujica (in Uruguay), Evo Morales (in Bolivia) en Rafael Correa (in Ecuador).

Ze gaven voorrang aan sociaal beleid in plaats van aan fiscale austeriteit. Zij ijverden voor regionale integratie en Zuid-Zuid-uitwisseling in plaats van voor vrijhandelsovereenkomsten met de VS. Ze ijverden voor de redding van de actieve rol van de staat, in plaats van te streven naar een minimale staat en de overheersing door ‘de vrije markt’. Ze slaagden er tevens in de economieën van hun landen weer te laten groeien. Dat verkregen ze door inkomensverdeling, wat de sociale ongelijkheid fel verminderde, in tegenstelling tot andere regeringen in Latijns-Amerika en de rest van de wereld die ongelijkheid, sociale uitsluiting, honger en ellende juist nog vergrootten.

Dit fenomeen nam het grootste deel van het eerste decennium van deze eeuw in en besloeg in de zes hierboven vernoemde Latijns-Amerikaanse landen zelfs een deel van het tweede decennium. Deze evolutie werd echter afgebroken door de bundeling van de rechtse krachten in verschillende van deze landen, waardoor neoliberale regeringen terug aan de macht kwamen in Argentinië, Brazilië, Bolivië, Ecuador en Uruguay. Die ommezwaai gebeurde in een aantal van deze landen op vergelijkbare manier: via democratische verkiezingen in Argentinië en Uruguay, via staatsgrepen in Brazilië en Bolivië en via een nog andere soort staatsgreep in Ecuador.

Deze nieuwe rechtse regeringen hadden met elkaar de hervatting gemeen van het neoliberale model in Argentinië, Brazilië, Bolivia, Ecuador en Uruguay, wat aantoont dat rechts geen ander beleid kent dan het neoliberale. Die ommezwaai faalde echter in Argentinië en Bolivia en het ziet er naar uit dat het ook zal falen in Uruguay.

Links begon terug te keren naar de regeringsmacht door middel van democratische verkiezingen in Argentinië en Bolivia en keert in februari 2021 waarschijnlijk ook terug in Ecuador. Links zal wellicht eveneens heropstaan in Brazilië en Uruguay. Daar waar links terugkeerde – Argentinië en Bolivia – of op het punt staat terug te keren – zoals in Ecuador – deed het dat op een vergelijkbare manier. Welke lessen kunnen uit deze gang van zaken worden getrokken voor Brazilië en Uruguay?

Ten eerste dat de politieke en electorale krachten die links nu toestaan terug te keren naar de regeringsmacht dezelfde krachten zijn die al in de voorgaande periode hadden geregeerd: het Kirchnerisme in Argentinië, de MAS (Movimiento Al Socialismo – Beweging naar het socialisme toe) in Bolivia, de correista-groeperingen in Ecuador. Het waren niet andere linkse krachten of allianties tussen die andere krachten van links en het centrum die dat deden.

Deze krachten zijn net degenen die volledig legitiem de regeringen vertegenwoordigen die toen het leven van het volk aanzienlijk hadden verbeterd en die de steun die ze toen hadden gekregen om te worden gekozen en herkozen opnieuw konden aanspreken.

Het Kirchnerisme gaf leiding aan het verkiezingsproces en de opbouw van een nieuwe regering in Argentinië. De MAS deed dat in Bolivia. Het zijn eveneens de correistische krachten die deze rol spelen in Ecuador. Daaruit leren we dat deze taak toehoort aan de Arbeiderspartij PT in Brazilië en de Frente Amplio (het brede linkse front) in Uruguay.

Het gerechtsapparaat heeft met legale constructies een politieke vervolging georganiseerd tegen de leiders van deze vorige linkse periode – tegen Cristina Kirchner, Evo Morales en Rafael Correa. daarom zocht links naar alternatieve kandidaten om een gelijkaardige vervolging te vermijden.

Alberto Fernández werd zo aangeduid als kandidaat in Argentinië, Luis Arce in Bolivia, en nu ook Andrés Arauz in Ecuador. Zij konden in hun landen rekenen op het onbetwistbare leiderschap van Cristina Kirchner, Evo Morales en Rafael Correa om terug de krachten op te bouwen die hebben geleid of zullen leiden tot de terugkeer van links naar de regeringsmacht.

Evenzo heeft Lula in Brazilië zelf de onbetwistbare morele autoriteit en prestige om de kandidaat van links te zijn, als hij erin slaagt zijn volledige politieke rechten te herwinnen. Anders zal hij een fundamentele rol spelen bij het aanduiden van een alternatieve kandidaat en zal de Arbeiderspartij PT een centrale rol spelen in de terugkeer van links naar de regering. Het Frente Amplio in Uruguay begint met dezelfde doelstelling te herorganiseren en zal op deze ervaringen in de rest van Latijns-Amerika kunnen rekenen om de terugkeer van links naar de regering in alle zes Latijns-Amerikaanse landen te verwezenlijken.

Emir Sader is coördinator van het Public Policy Laboratory van de Staatsuniversiteit van Rio de Janeiro (UERJ). Zijn artikel ¿Cómo regresa la izquierda al gobierno en América Latina? verscheen op 4 januari 2021 in America Latina en movimiento (Latijns-Amerika in beweging) en werd vertaald door Toon Mondelaers.