Exact een jaar geleden heeft de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties haar goedkeuring gegeven aan een militaire interventie van de NAVO tegen Libië onder de zogenaamde Responsibility to Protect (R2P).[1] Een humanitaire interventie was nodig omdat de internationale gemeenschap de verantwoordelijkheid had om de Libische bevolking te beschermen tegen de grove mensenrechtenschendingen door het toenmalig bewind van Kaddafi.

Zeven maand later, na de val van het Kaddafi-regime, verklaarde NAVO-secretaris-generaal Rasmussen dat deze interventie één van de meest succesvolle missies was in de geschiedenis van de NAVO.[2] Was het resultaat van deze interventie wel succesvol? Is het pad geëffend voor democratie, mensenrechten en vrijheid in Libië? Is een dergelijke interventie voor herhaling vatbaar?

Vandaag lijkt Libië in een complete chaos verwikkeld. De Libische interimregering slaagt er niet in om de honderden gewapende milities, vaak rebellen die nog gevochten hebben tegen Kaddafi met steun van de NAVO, onder controle te krijgen. De milities die het westen vorig jaar nog bewapend heeft, zijn nu nog nauwelijks meer dan gevaarlijke bendes die elkaar bevechten.

De overgangsregering doet pogingen om hun wapens weer in te zamelen maar weinigen lijken daartoe geneigd. Extremisten zoals de Nigeriaanse sekte Boko Haram en de Noord-Afrikaanse tak van Al Qaida hebben nu gemakkelijk toegang tot zware Libische wapens, waarschuwt de VN.[3]

De rebellen – vorig jaar nog gekwalificeerd als helden – blijken het ook niet al te nauw te nemen met de mensenrechten. Een VN-onderzoekscommissie die vorig jaar op 25 februari 2011 de opdracht kreeg om de mensenrechtenschendingen in Libië te onderzoeken, presenteerde deze maand haar rapport dat 220 bladzijden telt.[4] Daarin verklaart ze dat de anti-Kaddafi troepen zich tot vandaag ongestraft bezondigen aan misdaden tegen de mensheid en oorlogsmisdaden.[5]

De milities zouden er 60 private gevangenissen openhouden waar 8.500 gevangenen vast zitten. Marteling is er schering en inslag. Aan Artsen zonder Grenzen werd zelfs door de milities gevraagd om de gemartelde gevangenen terug op te lappen in de foltercentra zodat ze opnieuw konden worden gefolterd.[6]

Een faceboekgroep “Jeunes libyens publient la verité sur la guerre en Libye” post regelmatig youtubefilmpjes waarbij ze de “gruweldaden gepleegd door de rebellen” aanklagen. Filmpjes waarin de rebellen gevangenen afschuwelijk folteren tot de dood, huizen bombarderen van zogenaamde voormalige Kaddafi aanhangers, een begraafplaats van zwarten bombarderen, een Brits kerkhof beschadigen, rebellen die zwarten verplichten uitwerpselen te eten, rebellen die plunderen, enzovoort. Dat de Nationale Overgangsraad en de rebellen onder meer bestonden uit een zootje extremisten en voormalige Al Qaidastrijders, wisten we al. Is het dan te verwonderen dat de Libische jongeren van deze facebookgroep systematisch spreken over en boos zijn op “de islamistische rebellen en hun NAVO-vrienden”?

Het meest schrijnende is de heksenjacht op de zwarte Libiërs en Subsaharanen. De heksenjacht begon met een mededeling op de tweede dag van de opstand op Al Jazeera. Deze nieuwszender uit Qatar liet uitschijnen dat Kaddafi Afrikaanse huurlingen had ingezet tegen onschuldige burgers. Het bericht werd gretig bevestigd door Libische overlopers, en overgenomen door alle internationale media, politici en mensenrechtenorganisaties zonder het bericht te controleren of te beseffen wat de catastrofale gevolgen hiervan zouden kunnen zijn. Meer nog, het werd in de resolutie van de Veiligheidsraad van de VN opgenomen als één van de redenen om in Libië te interveniëren.

Het bericht over de “Afrikaanse huurling” paste op dat moment in het beeld van de demonisering van Kaddafi. Achteraf bleek het verhaal slechts een mythe te zijn. Zo is vastgesteld in een onderzoek door Amnesty International en Human Rights Watch.[7] Ook de VN-onderzoekscommissie heeft recentelijk geconstateerd dat er geen huurlingen waren in de strikte zin van het woord, wel heeft ze in haar onderzoek kunnen vaststellen dat de zwarte Libiërs en subsaharanen die willekeurig gearresteerd, geslagen en zelfs vermoord werden door de rebellen, geen huurlingen waren.[8] Maar het kwaad is geschied.

Tot vandaag worden de zwarten racistisch behandeld, vernederd, willekeurig gearresteerd, gemarteld en gelyncht door de rebellen. Getuige de talloze weerzinwekkende video’s die op internet circuleren van Libische rebellen die zwarten martelen. Enkele mensenrechtenorganisaties spreken over een etnische zuivering, een zwarte genocide op onder meer Misrata en Tawergha. Wie durft nog zeggen dat er eindelijk democratie en vrijheid is?

Het lijkt erop dat de humanitaire interventie de vrede in Libië geen stap dichterbij heeft gebracht. Integendeel. De toepassing van de “Responsibility to protect” heeft wel geleid tot het uit het zadel tillen van Kaddafi door de rebellen te ondersteunen, maar niet tot de bescherming van de bevolking tegen de Kaddafi én anti-Kaddafitroepen.

Het was naïef om te denken dat het verwijderen van een in-en-inslecht regime via een militaire actie onvermijdelijk zou leiden naar democratie en vrijheid. De uitdaging is immers niet om een regime omver te werpen maar om de echte vrijheden en de democratie in een (post-)conflictperiode te waarborgen. Daar is het westen faliekant in gefaald. Ze wil wel, maar ze kan het niet. In de Arabische wereld heerst alvast de perceptie dat daar waar het Westen in de islamitische wereld (Afghanistan in 2001, Irak in 2003) een humanitaire interventie houdt in het kader van mensenrechten, democratie en vrijheid, dit over het algemeen het begin inluidt van jarenlang openlijk geweld, terreur en miserie voor de gewone burger.

________________________________________
[1] Resolution 1973: Security Council approves ‘no-fly zone’ over Libya , authorizing ‘all necessary measures’ to protect civilians, by vote of 10 in favour with 5 abstentions.
http://www.un.org/News/Press/docs/2011/sc10200.doc.htm
[2] NATO, NATO Secretary General statement on end of Libya mission, 28/10/2011.
http://www.nato.int/cps/en/natolive/news_80052.htm
[3] UN Security Council, Spiking arms proliferation, organized crime, terrorism part of fallout from Libyan crisis affecting Sahel , 26/01/2012.
http://www.un.org/News/Press/docs/2012/sc10533.doc.htm
[4] UN, Report of the International Commission of Inquiry on Libya (A/HRC/19/68) (Advance Unedited Version), 2/03/2012.
[5] UN news, Both pro- and anti-Qadhafi forces committed war crimes in Libya  , 2/03/2012.
http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=41444&Cr=libya&Cr1
[6] De Standaard, Artsen zonder Grenzen protesteert tegen foltering gevangenen, 27/01/2012.
[7] Amnesty International, The battle for Libya . Killings, disappearances and torture, September 2011.
[8] UN, Report of the International Commission of Inquiry on Libya (A/HRC/19/68) (Advance Unedited Version), 2/03/2012, p. 138.