Mindfulness als vaccin tegen burn-out

Onlangs stierf de boeddhistische monnik Thich Nhat Hanh, de promotor van mindfulness. Je kent het wel, de yoga oefening die ieder leert in het ‘nu’ aanwezig te zijn. Je laat het verleden voor wat het is, je maakt je geen zorgen om de toekomst, je focust op je eigen lichaam en je problemen vervagen.

De laatste decennia werd mindfulness een therapie bij zowat alles, dus ook bij burn-out en overstress. Ook dat ken je wel, het gaat ongeveer als volgt: Je strest op je job; de inhoud, de hoeveelheid of de combinatie met dat restje ‘vrij in te vullen’ na 17 uur. Toch krijg je nog werk extra omdat je het goed doet, omdat je het slecht doet, omdat iemand uitvalt of gewoon omdat het kan.

In plaats van erkenning voor je labeur kweek je een maagzweer en slapeloosheid. Bij velen stopt het hier. Ze kunnen erover praten, misschien verandert er wel iets, krijgen ze alsnog erkenning, wie weet zelfs inspraak.

De laatste decennia werd mindfulness een therapie bij zowat alles, dus ook bij burn-out en overstress.

Anderen gaan helemaal full-option en kotsen van pure stress hun halve huis onder. Ze vragen de huisarts schoorvoetend om een ziektebriefje van enkele dagen, maar zouden veel liever gewoon doorwerken want het is zo druk en ze zijn onmisbaar. De dokter keuvelt wat over koetjes en kalfjes, terloops komt de job ter sprake en lap, de stempel ‘burn-out’. De ‘pek en veren’ van het professionele leven.

Zoals gezegd, het hoeft niet zo hard te gaan. Sommigen kunnen ergens tussen hun eerste en tweede maagontsteking (dat is gemiddeld ongeveer 3 maand voor de eerste maagzweer) wel eens met een verantwoordelijke in het bedrijf praten. Iemand die één of twee sportjes hoger staat. Die zalft wat, zegt dat zijn deur altijd openstaat en meestal blijft alles bij het oude. Soms krijg je een stukje van de oplossing. Soms is die verantwoordelijke nog veel meer gestrest dan degene die om het gesprek vroeg en valt hij of zij nog eerder uit.

Eigen ervaring

Enige jaren terug werkte ik op een administratie waar de een na de ander uitviel. Rugpijn (zittend werk, weet je wel), ‘burn-out’ (de lezer ontwaart een rode draad) of gewoon een banale verkoudheid. Mensen vallen uit, mensen worden ziek, dat was voor corona ook al zo. Daar had de organisatie niet op gerekend!

Het werk raakte niet af, hoezeer we ook ploeterden. Als een kind dat in de snoeppot had gezeten werden we op het matje geroepen. Op weg naar het bureau van mijn overste fantaseerde ik dat ik de rest van mijn werkdag op mijn knieën, in de hoek van het kantoor zou doorbrengen. Huilend met mijn tong het snot van mijn bovenlip wegvegend.

We zitten te midden in een jarenlange golf van burn-outs. Geen mondmasker of anderhalve meter kan deze curve neersabelen.

Zo’n vaart liep het helemaal niet. Mijn brave ‘plus 1’ wist het immers ook helemaal niet. Pas op we deden wel wat fout, maar niks fundamenteels. Hij gaf het niet met zoveel woorden toe maar het werd duidelijk toen hij ten einde raad heel ernstig zei dat we ‘efficiënter’ moesten werken. Mijn broek zakte af. Ik antwoorde zonder intonatie: ‘Ah, Tuurlijk. Dat is het. Dat we daar nog niet zijn opgekomen.’
Hij: ‘Ja, als we efficiënter werken, gaat het sneller en dan zal uiteindelijk meer werk af geraken.’
Daar viel potjandorie geen speldekop tussen te krijgen.

En geloof me, het was niet het duiveltje op mijn rechter- maar het engeltje op mijn linkerschouder, dat me influisterde om hem te vragen hoe we precies efficiënter konden werken. Ik vroeg het niet om moeilijk te doen of om hem voor schut te zetten maar zat oprecht in met de slechte cijfers en wou eraan werken.

Een concreet, bruikbaar antwoord kwam er evenwel niet. Tot de zieke collega’s terug kwamen, ploetereden we verder ergens halfweg tussen hangen en wurgen. Soms is het kinderlijk eenvoudig. Je krijgt veel meer werk af als je meer werkende collega’s hebt, een recht evenredig verband heet zoiets in de wiskunde. Maar die logica werd miskend. Ik hield er (met dank aan mijn omgeving) geen medisch bulletin aan over en de relatie met mijn overste werd na de ‘recuperatie’ van enkele collega’s snel weer opperbest.

De remedies zijn wel gekend: werkbaar werk, inspraak, eerlijk loon…

Het gaat hier dus ‘maar’ over een korte episode in een veel langer, positief verhaal. Maar bij heel wat mensen blijven de problemen wel echt te lang aanslepen.

Wees wat harder en lach!

De cijfers over ziekteverzuim en burn-out liegen niet. We zitten te midden in een jarenlange golf van burn-outs. Geen mondmasker of anderhalve meter kan deze curve neersabelen, maar de remedies zijn wel gekend: werkbaar werk, inspraak, eerlijk loon…

Tuurlijk denk ik over stress en burn-outs ook wel eens: ‘Niemand zei dat het een ponykamp was, wees wat harder en lach!….’. Maar eigenlijk denk ik veel vaker, het omgekeerde. Hoe is het mogelijk dat mensen met dit werk, die uren, die bazen, die bedrijfscultuur en dat loon gèèn burn-out krijgen?

Hoe is het mogelijk dat mensen met dit werk, die uren, die bazen, die bedrijfscultuur en dat loon gèèn burn-out krijgen?

Ik hoorde dat werknemers van een groot bedrijf dat iedere dag zijn producten met tv-reclame aanprijst, in de eerste twee coronagolven gewoon verder moesten werken. Niks verplicht thuiswerk. Niks solidair. Ter herinnering: dat was de periode dat kinderen in principe niet naar school mochten, dus de opvangproblemen mag je zelf verzinnen. Enkele maanden later was er een uitbraak in dat bedrijf en moest iedereen prompt wel van thuis uit werken. Plots was het wel mogelijk.

Kruimels voor de ‘essentiële’ beroepen

En wie herinnert zich nog de essentiële beroepen uit de eerste coronagolf? Toen heel wat mensen bang gingen winkelen, bleven de winkelbediendes trouw op post. Hun scanner als sciencefictionwapen hun kiel als ondoordringbare tweede huid. Ze vulden sneller dan ooit tevoren de rekken, enkel en alleen omdat ze sneller dan ooit tevoren leeggekocht werden. Ze waren van levensbelang!

Minstens één winkelbediende gaf er zelfs letterlijk zijn leven voor, tijdens de werkuren gegrepen door het virus. Men zou – zodra de crisis luwde – een standbeeld voor hen oprichten, dat leed geen twijfel. Twee jaar later hebben de essentiële werknemers in het beste geval (lees: in de bedrijven met vakbondsvertegenwoordiging) consumentencheques ter waarde van 500 euro en een marginale loonsverhoging van 0,4 procent gekregen!

Twee jaar later hebben de essentiële werknemers in het beste geval een marginale loonsverhoging van 0,4 procent gekregen!

Die kruimels werden bovendien pas na heel wat politiek getouwtrek en nachtelijke vergaderingen binnengehaald. Geen standbeeld, geen fiscale aftrekbare bedrijfswagen, geen extra inspraak, geen respect en een hoop hogere facturen. Neen, het is net ongelofelijk dat zoveel mensen niet opbranden op hun werk.

Minder essentiële beroepen werkten in de crisis plots verplicht van thuis uit. Ieder zinnig mens weet waarom en beseft dat het (minstens bij momenten) nuttig was, daar gaat het niet om. Een kennis van me die leefde van het sociaal contact op het werk verkommerde in eenzaamheid.

Zoals Stromae zingt: ze zijn met velen maar daarom niet minder eenzaam. Je job is meer dan een bezigheid waarmee je in je materiele levensonderhoud voorziet. Het is ook structuur, zingeving, sociaal contact…

Je job is meer dan een bezigheid waarmee je in je materiele levensonderhoud voorziet. Het is ook structuur, zingeving, sociaal contact…

Ik hoorde van een ambtenaar die getrouwd was met zijn werk en zelfs in de eerste coronagolf stipt iedere dag op kantoor was. Hij werkte er meestal alleen gezien al zijn collega’s thuis hun plicht deden. Van hogerhand werd hij toch verplicht naar huis gezonden. Voor velen is dat slechts een rimpeling maar hem lukte het niet. Hij kwam niet meer buiten en na verloop van enige maanden kwamen de muren op hem af, leefde in een hel, ging er onderdoor.

Dolce far niente

Net zo plots werden werknemers weer verplicht aanwezig te zijn op kantoor vaak wars van de regels en aanbevelingen van het overlegcomité, wars van extra beschermingsmaatregelen, wars van de thuissituatie van de werknemers. Pionnetjes worden verschoven op een spelbord, mensen van vlees en bloed voelen daar iets bij, willen inspraak.

In de VS is het zover gekomen dat millennials (geboren tussen ’81 en ‘96) sinds de coronacrisis massaal hun werk opgeven. Ze zeggen: ‘fuck, ik verdien drie keer minder dan mijn baas en hij of zij kan zijn computer niet zelfstandig afsluiten.’ Ze posten hun stoere ontslagbrieven op reddit, oogsten applaus van gelijkgestemden…

In de VS is het zover gekomen dat millennials sinds de coronacrisis massaal hun werk opgeven.

In Azië waar je job vaak gewoon simpelweg helemaal gelijkstaat aan je leven, cultiveert een subcultuur van jongeren het ouderwetse dolce far niente (zalig nietsdoen). Vanuit hun oogpunt is dat logisch of noodzakelijk. Ongetwijfeld lucht het op om een dikke middelvinger op te steken naar een bedrijf dat al te vaak met de jouwe heeft gerammeld. Ik, intussen een saaie dertiger, vraag me dan af wie wint is als je zonder oog op een nieuwe baan vrijwillig ontslag neemt: de werkgever of de weknemer?

Jammer dat ze niet allemaal ‘mee zijn’

Kijk wie het zegt! Mijn eigen loopbaan vormt een aaneenschakeling van voorzichtige tsjeven-versies van die opgestoken middelvinger. Verschillende keren koos ik ervoor om minder dan voltijds te werken bij mijn gewone werkgever en mijn werkgever ging daarin mee (hulde).

Niet dat ik toen ook ècht minder werkte, ik blijf een West-Vlaming, (twee eigenschappen van West-Vlamingen: ze werken hard en vervallen nooit in stereotypen) de extra vrije tijd gebruikte ik voor een opleiding, een combinatie met een andere baan… Dat vond ik veel aanlokkelijker dan gewoon voltijds bij dezelfde werkgever te blijven werken.

Zou het inderdaad niet fantastisch zijn als we onze vrije tijd gebruiken om te werken aan onszelf, flink te sporten en gezonde maaltijden te bereiden?

In een bepaalde baan doe je na verloop van tijd nu eenmaal vaak dezelfde dingen, bots je op dezelfde grenzen, voer je jarenlang dezelfde discussies… Dat kan best oké zijn, mij gaf dat een bepaalde stress.

Net zoals toen ik de wantoestanden als interimmer aankaartte, hoorde ik in de ploeterperiodes op het werk vaak: ‘je moet leren neen zeggen! Je moet assertiever worden.’ Of in een opleiding de vraag: ‘als je stress hebt, wat zijn dan je coping strategieën?’

Een (buitenlandse) vriend die teveel hooi op zijn vork nam werd effectief door zijn (tevens buitenlandse) bedrijf op mindfulness-cursus gestuurd. Schitterend, toch! Op kosten van het bedrijf leer je vrede te nemen met jezelf, met het ‘nu’. Ik wil daar (zonder ironie) helemaal in mee gaan. Als het helpt, waarom niet? Ik doe zelf iets gelijkaardigs. Na een moeilijke dag leef ik me uit in mijn sport, voel me beter, kan ik er weer tegen.

Zo kunnen we het eens van de zonnige kant bekijken! Zou het inderdaad niet fantastisch zijn als we onze vrije tijd gebruiken om te werken aan onszelf, flink te sporten en gezonde maaltijden te bereiden? Zo kunnen we fluitend de maandagochtend tegemoet fietsen! Zou het niet heerlijk zijn om voor de werkdag ons nog even met zijn allen op het ‘nu’ te concentreren in een sessie mindfulness?

Jammer dat er vooralsnog een aantal wilden toch durven zeggen dat het gewoon soms suckt om voor te weinig loon, te veel en te flexibel met te weinig inspraak door te ploegen?

Zo merken we tijdens de werkdag of op payday helemaal niet op dat we er niet op vooruit gaan. Niet weet, niet deert! Een beetje medewerking is dat nu zo moeilijk? En voor wie toch nog stress of ongeluk ervaart, kan een pilletje wonderen doen.

Jammer dat er vooralsnog een aantal wilden toch durven zeggen dat het gewoon soms suckt om voor te weinig loon, te veel en te flexibel met te weinig inspraak door te ploegen? Vroeg of laat leren ze het wel: zen blijven.

Tuur Viaene is historicus en auteur van het boek Wegwerpmens. Lief en leed van een interimmer.