De huidige economische, politieke en morele crises kunnen niet worden opgelost, zelfs niet worden verminderd, door dezelfde dingen te blijven doen die ze eerst veroorzaakt hebben. Nieuwe ideeën, eigenwijs denken en paradigmatische veranderingen zijn nodig. Veel gebruikelijke concepten die voor vanzelfsprekend worden gehouden, moeten opnieuw bestudeerd en ter discussie gesteld worden. Geld is zo’n concept.

– Geld en duurzaamheid, Van een falend geldsysteem naar een monetair ecosysteem (2012), Bernard Lietaer e.a., voorwoord door World Academy of Art and Science, p.19

Geld en duurzaamheid  /  voorwoord

Oikos gaf recent het rapport Geld en duurzaamheid in boekvorm uit. Het boek telt om en bij de 300 pagina’s en is een deskundig geschreven tekst die ons huidig monetair systeem onder de loep neemt. In tijden van economische crisis en regelrecht wantrouwen in onze financiële autoriteiten komt dit boek als geroepen. Het standpunt van de auteurs is zo elegant als dat het radicaal is: het falende geldsysteem hoort omgezet te worden naar een monetair ecosysteem waarin complementaire munten een veelheid aan transacties toestaan die sociale cohesie en ecologische koerswijzigingen bevorderen. Om mezelf door deze niet altijd even hapklare brok informatie te worstelen heb ik me voorgenomen het boek hoofdstuk per hoofdstuk te behandelen. In dit eerste verslag komt bijvoorbeeld het voorwoord aan bod dat bestaat uit bijdragen van verschillende organisaties, waaronder de World Business Academy en de World Academy of Art and Science. Tezelfdertijd leek het me wenselijk om waar mogelijk het boek onmiddellijk te toetsen aan mijn dagdagelijkse realiteit. Op die manier wil ik er in slagen het boek met persoonlijke illustraties te voorzien, iets waar het wetenschappelijke tractaten als dit soms wel eens aan ontbreekt. Die kans om het boek in de praktijk om te zetten kwam er al meteen begin deze maand toen ik uitgenodigd werd voor een zogenaamd instapmoment van LETS Antwerpen-Stad (LAS) op 8 februari. Een verslag in drie delen.

LETS

is a local exchange and trading system (also local employment and trading system or local energy transfer system; abbreviated to LETS or LETSystem) and is a locally initiated, democratically organised, not-for-profit community enterprise that provides a community information service and record transactions of members exchanging goods and services by using the currency of locally created LETS credits. (Wikipedia)

In februari van vorig jaar maakte ik voor het eerst kennis met de LETSbeweging op het Artefact Festival in Leuven. Leuven is tevens de stad waar de eerste Vlaamse LETSkring werd opgericht in 1994. Gedurende twee opeenvolgende avonden vond in het STUK de voorstelling Casting Out The Nines plaats van de Italiaanse theatermaakster Anna Rispoli. Zelf was ik alleen aanwezig op de tweede avond, die de ondertitel Paying It Back meekreeg. De show was tot stand gekomen in samenwerking met LETS Vlaanderen en was het verslag van een speelse zoektocht van Rispoli naar het precieze aantal uren dat ze had besteed aan het realizeren van de voorstelling. In een aangepast contract werd met het festival overeengekomen om Rispoli tegemoet te komen in exact datzelfde aantal uren aan de hand van diensten die door het personeel van het STUK zouden worden uitgevoerd.

Dit kon gaan van babysitten tot een extra laag verf zetten in de pas gerenoveerde woonst van Rispoli. De mensen van LETS Vlaanderen waarbij Rispoli te rade was gegaan tijdens de voorbereiding verdienden ook een wederdienst. In de eerste avond, getiteld Spending One Hour, had Rispoli negen leden van LETS Vlaanderen de opdracht gegeven zich een uur lang op het theaterpodium te begeven. Een welbepaalde tegenprestatie stond vervolgens centraal in de voorstelling tijdens de tweede avond, Paying It Back. Op vraag van een LETSer had Rispoli haar eigen moeder uitgenodigd om aan het publiek te tonen hoe een traditionele osso bucco werd bereid. Toeschouwers van het stuk hadden in de voorverkoop online eveneens de keuze gekregen om ofwel te betalen ofwel borg te staan voor een actie ter compensatie. Ter plekke aangekomen op het festival en niet geïnformeerd over deze regeling herinner ik me dat ik domweg de volle geldprijs betaald heb, in tegenstelling tot alle andere bezoekers, wat bleek toen Rispoli ernaar peilde bij wijze van handopsteking.

Handjes

Voorafgaand aan de samenkomst in Antwerpen begin deze maand werd ik gevraagd om een paar basisteksten over LETS op de LAS-site te lezen. Hieruit volgen enkele fragmenten:

• LETS is een simpel ruilhandelsysteem dat ontstaan is in een plaatsje in Canada waar op korte tijd een legerbasis werd opgedoekt, het toerisme terugviel en verschillende bedrijven op de fles gingen. De lokale economie draaide zo slecht dat mensen wegens gebrek aan middelen terug nood kregen aan het ruilen van goederen en diensten op een moderne manier.
• In een letskring wisselen mensen dingen uit. Dingen die ze goed kunnen. Dingendie ze hebben en graag lenen of geven. Dingen die ze graag voor een ander doen.
• Ieders aanbiedingen en vragen staan in een boekje en op onze online gids. Het jouwe komt daarbij. Als je op een aanbod of vraag wil ingaan, bel je naar diegene die het aanbiedt. Hij of zij doet dus wat voor jou. In ruil geef je hem of haar een waarderingsbon. Na overleg schrijf je daarop het aantal “handjes” (onze plaatselijke ruileenheden) die je hem of haar wil geven als dank. Een deel van deze bon is voor elke partij, en een derde deel gaat naar het secretariaat.

LETSers handelen binnen hun groep dus niet in euro’s, maar in lokale complementaire munten. In Antwerpen-Stad zijn dat de handjes, in de provinciekring zijn dat de pollekes, in de binnenstad worden het manitas. Elders in Vlaanderen duiken schelpen op (Oostende), talentjes (Diest) en stropkes (Gent), om er maar enkele te noemen. De stad Gent erkent haar LETSers officieel als een socio-culturele vereniging, wat niet overal het geval is. Men spreekt van interlets wanneer er geruild wordt tussen LETSers van verschillende groepen.

De keuze voor handjes als maat voor handel doet onmiddellijk denken aan tal van spreekwoorden: de handen in mekaar slaan, als twee handen op één buik, de handen uit de mouwen steken. Maar de handjes, of gelijk welke andere Vlaamse LETSmunt, werden merkwaardig genoeg geweerd uit Anna Rispoli’s voorstelling, tot consternatie van enkele aanwezige LETSers. Het LETSysteem functioneert nu eenmaal niet op basis van louter geïnvesteerde tijd, maar op grond van het onderhandelen in handjes, of ketjes (Brussel). LETS Antwerpen-Stad geeft wel een richtprijs voor een uur werk, namelijk 20 handjes.