Skala Eressou, een
afgelegen dorpje aan de westkust van het eiland, is een paradijs voor
lesbische nudisten. Toch verloopt de relatie met de autochtone
Grieken veel stroever dan op het eerste gezicht lijkt. “We worden
hier in het beste geval gedoogd, maar niet aanvaard.”

Elke
zomer trekken honderden lesbiennes als pelgrims naar Skala Eressou,
de vermoedelijke geboorteplaats van Sappho, Griekse dichteres uit de
oudheid en lesbisch icoon. De legende wil dat Sappho in Skala ook
zelfmoord pleegde door zich vanop de hoge rotsen in zee te werpen.

Het dorp is gespaard gebleven van het massatoerisme. Geen hotels of
disco’s hier, wel wildkampeerders, bamboehutjes op het naaktstrand,
de geur van marihuana in een geïmproviseerde beachbar en een
meditatiecentrum in de olijfboomgaarden. In de omgeving liggen
stille, moeilijk bereikbare stranden.

Cultuurclash

De al wat oudere lesbiennes
die zich hier definitief gevestigd hebben, wonen in het nabijgelegen
zusterdorp Eressos, enkele kilometers landinwaarts. Eressos is een
nog ongeschonden dorp, waar het leven zich afspeelt op de platìa,
het centrale dorpsplein, onder twee eeuwenoude platanen. Het rotsige
maanlandschap van West-Lesbos is kaal en ruig, een gevolg van een
allesvernietigende vulkaanuitbarsting miljoenen jaren geleden. Maar
de vallei van Eressos, die als een plooi in het landschap alle
regenwater opvangt, kleurt met zijn vele olijfbomen, oleanders en
cipressen opvallend groen.

De
lesbische gayscene in Skala Eressou ontstond in de jaren zeventig,
kort na de val van het kolonelsregime. Vooral in die beginjaren
leidde de plotse invasie van lesbische toeristen uit West-Europa tot
een cultuurclash met de eilandbewoners. In de traditionele Griekse
dorpen was lesbische seksualiteit altijd onzichtbaar gebleven.

In Skala Eressou werden de dorpelingen, veelal vissers en
landbouwers, plots geconfronteerd met een levensstijl die hen totaal
vreemd was. Naakte lesbiennes hingen er de hele dag rond op het
strand. ’s Avonds verzamelden ze zich rond kampvuurtjes om te
zingen, te drinken en te dansen. Veel vrouwen waren ultrafeministen
die openlijk hun minachting toonden voor de lokale Grieken. Mannen
die zich onder de lesbiennes op het strand durfden begeven, werden
als ongewenste pottenkijkers weggejaagd.

Vuistslag

Veel
Grieken interpreteerden het vrijpostige gedrag van de vrouwen als een
bewuste provocatie en meer dan eens kwam het tot een handgemeen. De
Griek Michalis sloeg ooit zowat alle voortanden uit van een lesbische
vrouw die hem had beledigd. Het is een van die incidenten die de
oudere dorpelingen zich nog goed herinneren. Michalis heeft in Skala
nog steeds een restaurant. Een zeer beminnelijke man, maar niet
meteen iemand met wie je ruzie wil zoeken.

“Op een dag waren ze in
het restaurant hiernaast met hun vorken tsatsiki naar elkaar aan het
schieten. Ik ben er naartoe gestapt en zei dat dat ongepast was. Er
werd wat getrokken en geduwd, en een van de vrouwen noemde me een
smeerlap. Ze herkende me van de dag ervoor, toen ik haar uit mijn
restaurant had gezet omdat ze haar beide borsten had ontbloot en die
had laten kussen door een vrouw met wie ze aan tafel zat. Eén
vuistslag en al haar tanden lagen op de grond. Omstanders waren
bereid te getuigen dat het om uitlokking ging, maar ik heb de vrouw
nooit meer teruggezien.”

“Ach, er zijn wel meer incidenten geweest, ook
vechtpartijen tussen jaloerse vrouwen onderling. Eén keer wilde een
vrouw haar bestelling alleen maar laten opnemen door een andere
vrouw. Ze weigerde met mannen te praten en ze vond het ongepast dat
er geen vrouw in het restaurant werkte. Homoseksuele mannen praten
met iedereen, maar de lesbische vrouwen die naar hier komen praten
alleen met elkaar.”

Omgekeerde wereld

De lesbische vrouwen en de heteroseksuele
mannen zijn inmiddels aan elkaar gewend geraakt, maar ook nu nog doen
zich soms gewelddadige taferelen voor. Twee jaar geleden gingen
enkele mannen een vrouw te lijf die een tafeltje op een terras omver had gelopen. De vrouw was verward en stomdronken en schold iedereen
de huid vol. Ze sloegen haar een gebroken neus, al weerde ze
zich als een razende kat.

Dat
de aanbidders van Sappho maar weinig belangstelling koesteren voor de
lokale gemeenschap is een verwijt dat je in Skala meer hoort. “Ze
zijn niet geneigd om met de Grieken die hier wonen te praten en
tonen weinig interesse voor de mensen hier. De festivals die ze
organiseren zijn uitsluitend voor henzelf bedoeld en met hun eigen
cafés en restaurants trekken ze zich terug in hun eigen getto. Het
zal nog lang duren vooraleer dit verandert”, vindt Panagiota
Teloniati, de burgemeester van Eressos.

Maar niet iedereen denkt er
zo over. “Ik weet niet hoe het hier vroeger was, maar nu gaat het
er heel lief aan toe”, zegt de Nederlandse Brenda Oosterbaan. Ze
werkt voor de reisorganisatie Travel Woman, die ieder jaar meer dan
tweehonderd vrouwen vanuit Nederland naar Skala brengt en hier in mei
ook een vrouwenfestival organiseert.

“Ik kom hier nu vijf jaar en
ik ken geen plaats in de wereld waar de sfeer zo open en relaxed is
als in Skala Eressou. Dat de lokale bevolking zo makkelijk met ons
omgaat, heeft te maken met het feit dat we vrouwen zijn. Een festival
voor homoseksuele mannen zou toch veel moeilijker liggen, denk ik.
Voor ons is het hier een beetje de omgekeerde wereld. Normaal zijn
wij in de samenleving een minderheid. Nu zijn de anderen dat. Dat
maakt het voor ons heel aangenaam.”

Verhuis

Brenda Oosterbaan zegt: “Veel lesbiennes die hier voor de
eerste keer komen, blijven ook terugkomen, waardoor de vrouwen elkaar
steeds beter leren kennen. Maar dat is niet de enige reden waarom
Skala zo aantrekkelijk is. Ook de de geïsoleerde ligging van het
dorp aan de nauwelijks bezochte westkust van het eiland spreekt aan.”

Eén van de
vrouwen die destijds naar Lesbos op vakantie zijn gekomen en in
Eressos zijn blijven plakken, is de Ierse Karolina Denning. Ze woont er inmiddels veertien jaar. “Eressos is voor mij altijd een
magnetische plaats geweest, al heb ik aan mijn eerste vakantie geen
goede herinneringen, want mijn vriendin keek voortdurend naar andere
vrouwen, en ik was stikjaloers. Maar ik ben wel blijven terugkomen.
Als ik me slecht of triest voelde, zoals na de dood van mijn vader,
kwam ik naar hier. Eressos was voor mij een ‘healing
place’.”

“Geleidelijk aan begon ik te dromen van een definitieve verhuis. Ik
had een bescheiden uitkering van een vervroegd pensioen en toen ik
hier een huisje kon kopen, werd mijn droom werkelijkheid. Ook het
feit dat ik me op dit eiland helemaal veilig voelde, was een
belangrijke reden om me hier te vestigen. In Leeds, waar ik woonde
voor ik naar Lesbos kwam, voelde ik me niet meer gerust. Je kon er ’s
avonds niet meer zonder angst op straat komen. Drugs, wapens, geweld.
Ook daarom besloot ik om hier samen met mijn dochter te komen wonen.“

Wonen in Eressos bleek iets helemaal anders te zijn dan een zomerse
vakantie aan het strand van Skala. “Het eerste jaar leefde ik echt
in euforie. Maar na één jaar was die uitgewerkt en werd het
moeilijker. Ik voelde me soms eenzaam, vooral tijdens de winters,
wanneer mijn dochter terugkeerde naar Engeland en het hier veel
kouder was dan ik had verwacht.”

Vijandigheid

“Eigenlijk had ik mijn huiswerk niet
goed gemaakt voor ik naar hier kwam. Ik werd in die beginperiode,
met m’n tatoeages, hoed en kort geknipt haar, echt aangestaard. Het
was alsof ik van een andere planeet kwam. Maar met de jaren kon ik me
hier toch integreren. Een voorwaarde is wel dat je Grieks leert
spreken. Ik had ook geen keuze, want toen ik hier kwam wonen, waren
er amper één of twee Engelstalige bewoners. Het heeft vijf, zes
jaar geduurd vooraleer ik de taal een beetje onder de knie had.
Eerst probeerde ik Grieks uit een boekje te leren, maar dat werkt
niet. Je moet luisteren naar wat de mensen zeggen en het zo proberen
te leren. Niet makkelijk, ook al omdat ze hier een apart Grieks
spreken, met een Turks accent.”

Karolina
geeft niet de indruk haar dorp te willen idealiseren. “Lesbiennes
worden in Eressos in het beste geval gedoogd, maar niet echt
geaccepteerd”, zegt ze. “Als je hier gesetteld bent, valt het
best mee, op voorwaarde dat je je gedraagt en een zekere
bescheidenheid aan de dag legt. Dat wil zeggen dat je in het openbaar
niet kust, niet hand in hand loopt, niet op elkaars schoot zit, niet
drinkt en niet spreekt over je seksuele geaardheid, zeker niet in het
bijzijn van kinderen.”

“Incidenten zijn altijd het gevolg van
provocerend gedrag. Ze komen niet voort uit homofobie maar uit
xenofobie. De dorpelingen hebben een zekere achterdocht tegenover
vreemdelingen. They
are suspicious people.
En soms is die vijandigheid ook begrijpelijk. Er komen hier ook
vrouwen die zich arrogant en respectloos tegenover autochtonen
gedragen. ‘We zullen die conservatieve Grieken wel eens leren wat
een vrijgevochten leven betekent’, zo redeneren ze.”

Lastercampagnes

Karolina
heeft de laatste jaren afstand genomen van de lesbische gay scene in
Skala Eressou. “Ik heb het wel gehad met het geflirt en de typische
gesprekjes tussen meisjes die elkaar op het strand leren kennen.
Altijd diezelfde zinnetjes. Het is zo erg dat ik ’s zomers niet
meer naar het strand trek, tenzij aan het uiteinde, waar je helemaal
alleen bent. Bovendien is er ook veel afgunst. De Buddha Bar is al
enkele jaren ‘the place to be’ voor lesbo’s, maar wordt
uitgebaat door hetero’s. En dat steekt. Lesbische vrouwen horen
lesbische horeca te steunen, zo redeneren ze.”

Vijf jaar geleden
nog gingen enkele reisorganisaties met elkaar in de clinch in een
poging de lesbische markt in Skala te controleren. De
concurrentieslag leidde tot lastercampagnes en dagvaardingen.
Facebookgroepen met obscure namen als De Moraalprinsessen en
The female veterans of Eressos gooiden zich mee in de strijd.

Voor
autochtone Griekse mannen in Eressos blijft het een paradoxale
situatie. “Veel vrijgezellen vinden hier geen vrouw omdat de
meisjes op hun achttiende Lesbos verlaten om te gaan studeren” zegt
Yannis Karàstratis, een bekend gezicht in Eressos. “Ze komen
meestal niet meer terug. De jongens blijven hier en worden landbouwer
of visser. Dat de vrouwen hier lesbisch zijn en dus onverschillig
blijven voor de charmes van de macho-Griek, maakt het voor hen alleen
maar pijnlijker.”

Toch lijkt het onwaarschijnlijk dat de Griekse
mannen zich aangetrokken voelen tot de lesbo’s die ze hier zien.
Want lezers die zich de dromerige, soft-erotische beelden uit de film
Bilitis van David Hamilton voor de geest beginnen te halen, maken een
tragische vergissing. Stereotypering is dom, maar je kan er niet
naast kijken: veel vrouwen zijn nauwelijks van mannen te
onderscheiden, met hun stevige postuur, kale knikkers, mannelijke
tred en bouwvakkershemden. Maar het zou pas echt seksistisch zijn
eraan toe te voegen dat gelukkig niet alle lesbo’s manwijven zijn
en er ook wel mooie meisjes tussenzitten.

Cultstatus

Een
lesbische onenightstand, daar is het de hier gesettelde vrouwen niet
meer om te doen. Kunst en dierenwelzijn zijn nu de passies. Sommigen
geven workshops, schrijven gedichten of maken stillevens en foto’s
van het leven in Eressos. In leesgroepen en literaire workshops
genieten boeken als Mannen komen van Mars, vrouwen van Venus
van John Gray en Alles went behalve een vent van Yvonne
Kroonenberg een ware cultstatus.

Ook de Nederlandse Gerbien Fricke
schildert en schrijft. Ze geeft onderdak aan tientallen verwaarloosde
honden en heeft een netwerk helpen opzetten van Europese
adoptiegezinnen waar de zwerfdieren naartoe kunnen. “Vroeger zag
je langs versperringen op afgelegen wegen vastgeketende, zieltogende
honden, die kuddes schapen of geiten moesten tegenhouden. ‘Chain dogs’
noemen we ze. Dat is nu illegaal en onlangs is hiervoor de eerste
boete uitgeschreven. We boeken dus vooruitgang.”

Gerbien werkt mee
aan het Atlas Animal Project, een organisatie die zich ontfermt over
het lot van zwerfdieren, zowel in Griekenland als elders. “Het zal
nog minstens twee generaties duren vooraleer de Grieken inzien dat ze
respect moeten opbrengen voor zwerfhonden en zwerfkatten. Tot dan
zullen de meeste dieren hier een miserabel leven leiden”, zegt ze.
Dat Gerbien niet overdrijft, blijkt uit de website
www.greeceexposed.com, met
weerzinwekkende foto’s van in Griekenland opgehangen, doodgeschoten
en vergiftigde honden.

Wereldnieuws

Lesbos heeft nooit zitten
wachten op de komst van lesbische pelgrims. In Skala zie je niet één
officieel naambord dat verwijst naar Sappho. Zelfs het borstbeeld op
het dorpsplein is niet van Sappho, maar van de hier geboren denker
Theophrastus, die 36 jaar lang de door Aristoteles gestichte
Peripathetische School voor Filosofie in Athene leidde. Het eiland
haalt zelden het wereldnieuws, maar als het dat wel doet heeft het
steevast te maken met de moeizame relatie tussen eilandbewoners en
lesbiennes.

Dertien jaar geleden wilde de toenmalige burgemeester
Polydoros Abatzis via een kortgeding verhinderen dat een groep van
een honderdtal Britse dames een festival in Skala Eressou zou
bijwonen, omdat het evenement in Engeland werd aangekondigd met de
weinig subtiele slogan Wet Pussy Festival. Hij vreesde dat zijn
dorp slachtoffer zou worden van een imago van lesbische losbandigheid
en dat Griekse gezinnen voortaan zouden wegblijven.

Abatzis moest
uiteindelijk inbinden. Een jaar later stelde Dimitris Vounatsos, de
huidige burgemeester van Mytilini, voor om op het strand van Skala
een omheining te plaatsen, zodat niemand nog aanstoot kon nemen aan
het gedrag van lesbische koppels. Volgens Vounatsos waren lesbische
koppels een slecht voorbeeld voor ‘de kinderen en de normale
gezinnen op het strand’. Grigoris Valianatos, een advocaat die zich
inzet voor de rechten van homoseksuelen, repliceerde dat ‘holebi’s
niet in een dierentuin thuishoren’ en dat er beter een omheining
rond Vounatsos zelf kon geplaatst worden.

Vijf jaar geleden
probeerden drie bewoners van Lesbos via gerechtelijke weg lesbiennes
het recht te ontzeggen om zichzelf ‘lesbian’ te noemen. Ze
wilden dat het woord ‘lesbian’ alleen geclaimd kon worden door
Grieken die afkomstig zijn van Lesbos. Dimitris Lambrou, die de
aanklacht had ingediend, zei ‘ontzet te zijn dat vrouwen die van
vrouwen houden wereldwijd de naam van ons eiland hebben gestolen’.
Het initiatief was naïef, maar toonde de schaamte die de inwoners
van Lesbos voelen wanneer ze zichzelf ‘lesbian’ moeten noemen.
Toch stelt het probleem zich niet in de Griekse taal, waar lésvia
verwijst naar het eiland en lesvìa,
met het accent op de i, naar een seksuele geaardheid.

Zegen

Voor
de plaatselijke winkeliers, restauranthouders en eigenaars van
huurkamers is het vrouwentoerisme een zegen. “Ze brengen ’s
zomers het dorp tot leven. En dat mag wel, want de winters duren hier
wel heel erg lang. Sommige vrouwen komen hier al twintig jaar met
vakantie en het is telkens een blij weerzien”, zegt Andoni
Tsalavoutis. Hij leeft al heel zijn leven in Skala en verhuurt
kamers, vlak bij zee.

Een reisorganisatie heeft berekend dat de
gemiddelde lesbische vakantieganger op twee weken tijd ongeveer
duizend euro in Skala spendeert. Dat betekent al vlug enkele
honderdduizenden euro’s voor een handjevol middenstanders. Toch
dalen de inkomsten uit het lesbische toerisme, want de laatste jaren
komen beduidend minder West-Europese vrouwen naar Skala.

“De tijd
is voorbij dat holebi’s alleen plaatsen opzoeken waar ze
uitsluitend gelijkgestemden kunnen treffen. En wie dat toch doet,
trekt naar mondaine oorden zoals Mallorca,” zegt
burgemeester Teloniati. “Bovendien is sinds de
crisis het Griekse toerisme volledig in elkaar geklapt. Voor de crisis kwamen hier ook vrouwen
uit Athene en Thessaloniki. Maar dat is voor hen onbetaalbaar
geworden. Zelfs al zouden ze een gratis ticket naar Lesbos krijgen,
dan nog zouden ze niet komen, want ze hebben geen geld om het hier
uit te geven.”

Ludwig Van Gelder is docent aan de Karel de Grote Hogeschool en aan de Universiteit Antwerpen