Eén dag per jaar organiseert het Gentse cultuurhuis Vooruit een reeks debatten met als doel extra stil te staan bij het onvermogen van de mens om lessen te trekken uit het verleden. Thema’s van vorige edities waren o.a.: democratie, Irak, en onderwijs. Gisteren was het gespreksonderwerp media. Naast de traditionele media als de weekbladen en VRT, kwamen ook de “nieuwe media” aan bod, met als voornaamste kanalen: Wikileaks en de oprukkende boulevardjournalistiek.  Daarnaast werd er ook gedebatteerd over de evolutie van de onderzoeksjournalistiek en de politieke inmenging in de journalistiek.

“We want to provoke, like a punch in the stomach”

Om de invloed van de politiek op de media te schetsen opende Leo Sisti, columnist bij de onafhankelijke Italiaanse krant Il Fatto Quotidiano (“De dagelijkse feiten”), met een actueel verhaal over hoe ex-premier Silvio Berlusconi 90% van de Italiaanse media beheerst.
In 2010 konden Berlusconi’s tv-optredens opgeteld worden als een 21 uur lange speech. Dit in fel contrast met de runner up Pier Luigi Bersani, die 7 uur lang op het beeldscherm verscheen.

Ondanks het grote monopolie in de media kon Il Fatto Quotidiano sinds zijn oprichting in 2009 meer dan honderdduizend abonnees verzamelen. Om de politieke invloed tot nul te herleiden weigert de krant subsidies en ook advertenties worden tot een minimum gereduceerd.
Naast het onafhankelijke aspect staat de krant ook voor provocatie. Sisti benadrukte dit: “We want to provoke, like a punch in the stomach”. Soms komt deze provocatie echter als agressief over, gaf Sisti zelf toe.
Terloops vermelde Sisti dat het mogelijk is om nieuwe papieren nieuwsbladen succesvol te lanceren en de rol van nieuwsbrenger dus (nog) niet volledig aan het internet is overgedragen.

Onafhankelijkheid

Sisti’s speech was de voorzet voor de debatten. Meteen werd door de overige gasten gesteld dat het gelukkig in België niet zo’n vaart loopt.
Jan Holderbeke, Terzake- en Panorama-maker voelt zich binnen de VRT compleet onafhankelijk van politieke invloeden. VRT media manager Leo Hellemans maakte hierbij de opmerking dat het tegenwoordig zelfs onduidelijk is wat kranten hun engagement is. Vroeger was De Morgen een socialistisch blad en De Standaard eerder katholiek, maar nu is het onderscheid zeer vaag geworden (niemand van beide kranten was aanwezig ter verdediging). Dit in contrast met Il Fatto Quotidiano die wel een missie heeft en een politiek statement.

Goede-, slechte- en onderzoeksjournalistiek

Een belangrijk thema was onderzoeksjournalistiek. Han Soete (DeWereldMorgen.be) kaart aan dat de term onderzoeksjournalistiek veel te gauw in de mond genomen wordt. Hij stelt een onderscheid tussen goede-, slechte- en onderzoeksjournalistiek. Het is niet omdat een reporter zijn bronnen checkt dat hij meteen een dieper onderzoek voert. De juiste betekenis van die onderzoeksjounalistiek blijkt ietwat moeilijk te definiëren, maar Professor Biltereyst waagt zich toch aan een uitleg: de hedendaagse tendens van de journalistiek is dat men niet meer tot de kern van de zaak doordringt. Dit betreurt de Professor, want dit is net wat onderzoeksjournalistiek zou moeten doen.

De hedendaagse tendens van de journalistiek is dat men niet meer tot de kern van de zaak doordringt. (Professor Biltereyst)

De jammerlijke trend waarbij kwantiteit en snelheid bij berichtgeving belangrijker worden op redacties en er als gevolg minder op bronnen gecheckt wordt, werd reeds door Basta! aan de kaak gesteld toen ze het voor mekaar kregen dat verzonnen berichten alle belangrijke kranten verschenen. De Neveneffecten hebben dus ook onderzoeksjournalistiek uitgevoerd, zij het dat de belspellen klein bier zijn in vergelijking met thema’s als jusitie en oorlog (een kritische noot van professor Biltereyst).
Via een webcamgesprek vertelden de neven dat ze een groot budget gekregen hadden voor Basta! omdat hun programma als “entertainment” werd gecatalogeerd op een prime-time uur op Eén.  Een zelfde budget zou met een onderzoeksjournalistiek-programma niet verkregen worden. Opmerkelijk is dat Basta! enkele interessante thema’s niet gebruikte omdat ze er geen grap over konden verzinnen.
De andere sprekers waren het er wel over eens dat Basta erin geslaagd was serieuze onderwerpen op een zeer toegankelijke manier te presenteren (o.a. de reportage over emissiehandel).

Opmerkelijk is dat Basta! enkele interessante thema’s niet gebruikte omdat ze er geen grap over konden verzinnen.

En bij die toegankelijkheid wringt soms het schoentje. Veel media proberen nieuws hapklaar te serveren, maar sommige thema’s zijn nu eenmaal niet in twee zinnen uit te leggen. Soete vertelde dat de internetkrant moeilijke thema’s niet uit de weg gaat en ze in verschillende lagen naar voren brengt (waarbij de eerste laag makkelijk te begrijpen is en de laatste studiemateriaal is).
Op de vraag of mensen zich wel willen verdiepen in moeilijkere thema’s, argumenteert Han dat de meest gelezen artikels op De WereldMorgen net de zeven pagina lange stukken zijn, geschreven door professoren. Ook bij de VRT vertelde Panorama-journalist Jan Holterbeke dat het programma een beter tijdslot zal krijgen dan de zondagavond die overheerst wordt door Eén. Graag had Holterbeke ook gehad dat het Panorama-team meer reportages van eigen bodem kon maken dan één per maand, maar de middelen hiervoor niet (onmiddellijk) kunnen vrijgemaakt worden.

De meest gelezen artikels op De WereldMorgen zijn net de zeven pagina lange stukken, geschreven door professoren.

Wat leidt tot de vraag: is er genoeg budget voor onderzoeksjournalistiek? Journalisten die dieper willen werken rond een thema kunnen terecht bij het Fonds Pascal Decroos (tevens medewerker van de Media-dag). Een vraag was of het wel zo normaal is dat onderzoeksjournalistiek niet gefinancieerd wordt door de media zelf maar dat een grotendeels door de overheid gesubsidieerd fonds hiervoor moet zorgen.
Recent werd nog de discussie opgevoerd of VRT met deredactie.be geen oneerlijke concurrentie was voor de commerciële media die geen overheidsgeld krijgen. Hellemans (VRT) verdedigde zich dat iedereen tegenwoordig een website heeft en dat kranten (en vooral de bedeling) ook gesubsidieerd worden. Rik De Nolf (Roularta: Knack) kaartte aan dat tijdschriften minder subsidies krijgen dan kranten terwijl ze ook journalistiek brengen.

Burgerjournalistiek

Nieuwsberichten worden tegenwoordig niet enkel meer gebracht door professionele journalisten maar ook door burgerjournalisten. Gewone journalisten bekritiseren vaak deze vorm omdat ze vinden dat journalisme een vak is, zoals loodgieterij een vak is.
Dankzij het internet vinden burgers echter snel gehoor. Zo krijgen we vooral beelden uit Libië die niet door journalisten gemaakt zijn maar wel door burgers. En Wikileaks, een internet-initiatief door niet-journalisten, heeft de grootste bom van de laatste jaren gegooid op het perslandschap. Ijslands parlementslid en ex-Wikileakslid Brigitta Jónsdóttir argumenteerde via een videoboodschap dat we veilige plaatsen als Wikileaks nodig hebben om boodschappen de wereld in te sturen. Maar al te vaak worden bronnen en klokkenluiders als criminelen bestempeld door de overheid.
Wikileaks zal wellicht niet het eindpunt zijn. Nieuwe initiatieven, zoals Greenleaks waar Brigitta ook lid is en handig reclame voor maakte, worden gesticht en kopiën van Wikileaks duiken op.

We hebben veilige plaatsen als Wikileaks nodig om boodschappen de wereld in te sturen. (Brigitta Jónsdóttir)

De dag werd afgesloten door een compleet overbodige speech van mediaminister Ingrid Lieten die niet inpikte op wat die dag gezegd werd en in plaats daarvan een standaard voordracht hield over de rol van internet in onze maatschappij. Naast een resem irrelevante statistieken over internetgebruik wist ze te vermelden dat “de ouderen de migranten zijn in de digitale wereld en de jongeren de natives”. Een mooi besluit van waar het die dag niet over ging.