‘Wanneer de scholen na de paasvakantie niet heropenen zouden de gevolgen niet te overzien zijn. Leerkrachten spreken over onherstelbare schade en achteruitgang. Drie weken scholing missen kan oplopen tot 50 miljard euro verlies aan menselijk kapitaal. Vooral de kwetsbare leerlingen betalen de rekening, het is in hun belang dat we geen nieuwe leerinhouden aanbieden’, klinken de waarschuwingen.

In deze paniek wordt weer eens duidelijk dat ons onderwijs vooral de dienaar is van de economie, de zelfontplooiing van het individu of de ontwikkeling tot een democratisch wezen is hieraan ondergeschikt. De ruime aandacht voor kwetsbare leerlingen is dan niet meer dan een afleidingsmanoeuvre, een sociale correctie vanuit een economische logica. Illustratief voor deze tweeslachtige houding is dat we uitsluiting van schooltijd als oplossing hanteren, wanneer we evenzeer kwetsbare leerlingen schorsen.

Die solidariteit met ‘de kwetsbaren’ is ontroerend maar blijft hangen in de stigmatisering. Herkennen de leerlingen en/of hun ouders zich wel in het etiket van kwetsbaarheid, voelen ze zich aangesproken? Onderzoek uit de jaren 70 leerde al dat een schoolcontext tot twee keer meer kinderen als kwetsbaar definieert dan dat de ouders van deze kinderen dat doen. Ervan uitgaan dat in kwetsbare gezinnen weinig wordt geleerd, is betuttelend en gestoeld op vooroordelen. Het geldt misschien voor specifieke schoolse kennis of vaardigheden, maar niet voor heel wat andere dingen. Ook kwetsbare gezinnen beschikken over competenties, maar die worden vanuit onze middenklasse norm die het onderwijs regeert, zelden herkend of gewaardeerd. 

Heel wat meer leerlingen passen niet in hoe we vandaag ‘school maken’. Het zijn die leerlingen die nu herademen omdat de druk wegvalt. Ze slapen beter en die onverklaarbare buikpijn is plots verdwenen. Hun gedrag wordt thuis minder misbegrepen of weggesanctioneerd. De stress om de maaltafels op te dreunen of met een leesprobleem te moeten voorlezen is er niet. Ze zijn niet meer het kneusje dat altijd meer tijd nodig heeft of de groep vertraagt. In de rust en het tempo van thuis, zijn ze bezig met die zaken die ze graag doen, waar ze goed in zijn en vanuit een intrinsieke motivatie. In onderwijstermen noemen we dat talentgericht. 

Ook voor de crisis hadden deze leerlingen het al moeilijk en na de crisis zal het er niet beter op worden als de druk wordt opgevoerd om toch de leerplandoelen te halen. Als de economische recessie toeslaat, zal de kloof tussen hoog en laag presterende leerlingen alleen maar toenemen. De Pisa-resultaten leren ons keer op keer dat ons meritocratisch onderwijs gewoon niet vriendelijk is voor kwetsbare leerlingen. Ook tijdens de crisis blijven we kinderen en jongeren herleiden tot hun probleem of stoornis. Het ongebreideld geloof in de groei en het potentieel van alle leerlingen is afwezig in alle commentaren. Terwijl de schoolvisies de mond vol hebben over een ‘growth mindset’ (iedereen kan groeien), miskennen we in praktijk de breinplasticiteit en weerbaarheid van kinderen en jongeren. Kinderen kunnen niet ‘niet leren’, ze zijn er voor geprogrammeerd.

Dat schooltijd missen geen ramp hoeft te zijn, zagen we al bij kinderen die langdurig uitvallen omwille van ziekte (al dan niet met bednet) of schooltijd verliezen door een verhuis naar een ander land. We kennen in Vlaanderen ook leerplicht, geen schoolplicht. Echter, moeilijk is het voor leerlingen die via school ontsnappen aan thuis omwille van agressie, mishandeling, psychische problemen, … De vraag is hoe men hiermee aan de slag was voor de crisis en hoe onderwijs en hulpverlening hier nu rond samenwerken.

Hoe moet het nu verder? In het geval van een verlenging is geen nieuwe leerstof aanbieden nog meer nefast voor de kwetsbare leerlingen. Het wegvallen van elke vorm van differentiatie of sturing vergroot net de kloof tussen kinderen uit kansrijke en kansarme gezinnen. Zolang er geen fysieke lessen zijn, is de school aan zet. Zij hebben het beste zicht op wie de kwetsbare leerlingen zijn, waar ze wonen en of ze over de nodige digitale hulpmiddelen beschikken.

Nieuwe leerstof kan aangeboden worden via thematische opdrachten, duidelijk in tijd en doelstellingen afgebakend, gestructureerd met voldoende tijd om dit te verwerken. Door het wegvallen van de groepsnorm, is het een uitgelezen kans om op maat en persoonlijk opdrachten te ontwikkelen. Indien er geen digitale weg is, is er nog altijd de analoge via de post of telefoon.

Bijkomende uitleg, toelichting of ondersteuning kan ook telefonisch door de leerkracht of andere leerlingen gegeven worden. Indien er geen reactie komt of mensen onbereikbaar zijn, kan de titularis of klasleerkracht altijd, met respect voor de social distancing, op ronde gaan. Leerlingen en ouders zien u graag komen en het zou getuigen van echte betrokkenheid. De leerkracht doet er toe, ook van op afstand. 

Een studie van de OESO berekende dat we 4.928 uur instructietijd besteden in het lager onderwijs. Duitsland (2.732u), Finland (3.794u), Polen (3.807u) en Zweden (4.523u) doen het met beduidend minder en scoren toch hoger op de laatste Pisa-testen rond leesvaardigheid. Als we het anders aanpakken, hoeft minder schooltijd geen ramp te zijn. 

Laat ons, wanneer de scholen open gaan, inzetten op de goesting om naar school te gaan. Focus op wat de leerlingen in deze crisis wel, in plaats van niet hebben geleerd. Maak het mogelijk dat ze dit aan elkaar doorgeven, van elkaar leren. Schakel oudere leerlingen in om, leerlingen die hebben ingeboet op schoolse kennis en vaardigheden, bij te spijkeren.

Trap als team niet in de val van de inhaalstress of de orde van de dag, iedereen zit in hetzelfde schuitje. Neem de tijd om het concept school te herdenken vanuit de ontdekte ICT-mogelijkheden en het geloof in het groeipotentieel van elke leerling. Bouw onderwijs op vanuit het sociale aspect van leren, want daar maak je als school echt het verschil. Geef ICT een volwaardige plaats in de dagelijkse lespraktijk en zorg er nu eindelijk eens voor dat elke leerling via de school over een computer of tablet beschikt. Sociale inclusie kan vandaag echt niet zonder e-inclusie.

Beno Schraepen is lector orthopedagogie AP Hogeschool en onderzoeker Kenniscentrum ISOS & Studiecentrum voor inclusie.