Het optimisme over de cijfers wordt enigszins getemperd door analyses die suggereren dat de 50 miljoen mensen die aan de armoede ontsnapt zijn in de afgelopen tien jaar, niet rechtstreeks in de middenklasse beland zijn. Ze behoren eerder tot een categorie die de Wereldbank de “kwetsbare” klasse noemt, momenteel de grootste sociaaleconomische groep. Ongeveer 38 procent van de bevolking in de regio wordt tot deze categorie gerekend.

De groei in de regio werd voor een belangrijk deel aangewakkerd door een sterke internationale economische prestatie. Het is nog onduidelijk of de overheden in de regio erin slagen deze trend vast te houden met zwakkere economische resultaten in het vooruitzicht.

De ongelijkheid in Latijns-Amerika nam af blijkt uit het rapport dat gisteren in Washington werd gepresenteerd door Jim Yong Kim, de president van de Wereldbank. “Maar landen moeten nog steeds hun aandacht richten op die 7 procent van de bevolking die geen toegang heeft tot zuiver water en de 20 procent die het zonder sanitaire voorzieningen moet stellen.”

Meer werkende vrouwen

In 2009 behoorde ongeveer 30 procent van de bevolking van Latijns-Amerika tot de middenklasse. De bank rekent mensen die 10 procent of minder kans hebben terug te vallen in armoede, tot deze categorie. Sommige landen sprongen eruit, zoals Colombia, waar 54 procent van de inwoners het beter kreeg, en Brazilië, dat in zijn eentje goed was voor 40 procent van de positieve verandering in de regio.

Uit de nieuwe studie blijkt dat de Latijns-Amerikaanse middenklasse is gegroeid van 103 miljoen mensen in 2003 tot 152 miljoen mensen in 2009. Analisten zeggen dat vrouwen een belangrijke rol gespeeld hebben bij de armoedevermindering. “Latijns-Amerikaanse vrouwen zijn verantwoordelijk voor 30 procent van de afname van de extreme armoede in de regio in de afgelopen tien jaar.

Dat komt doordat de arbeidsparticipatie onder vrouwen is toegenomen”, schreef Stephanie Leutert, onderzoeker bij de Council on Foreign Relations, een denktank in Washington, dinsdag. “Net als op andere plaatsen, heeft de wereldwijde economische neergang vooral de inkomens van mannen geraakt. Het antwoord daarop was dat vrouwen meer zijn gaan werken.”

Stabiliteit

Aangezien er jarenlang sprake was van enorme ongelijkheid, is de betekenisvolle vermindering daarvan “totaal onverwacht” gekomen, zegt Augusto de la Torre, hoofdeconoom voor Latijns-Amerika van de Wereldbank. “Latijns-Amerika was jarenlang een van de regio’s met de grootste ongelijkheid, maar behoort nu tot de weinige regio’s waar de ongelijkheid afneemt. In een samenleving met een groeiende middenklasse neemt ongelijkheid vaak af. Het is algemeen bekend dat de middenklasse een brenger is van stabiliteit en welvaart.”

De la Torre wil echter niet te vroeg juichen. In de eerste plaats vraagt de zwakke internationale economische situatie om sterk beleid van nationale regeringen. De Wereldbank richt zich daarbij vooral op hervormingen van de sociale zekerheid en creatieve investeringen in onderwijs.

Ten tweede blijven geboorteomstandigheden extreem belangrijk om in de regio verder te komen in het leven. “Helaas is de familieachtergrond in Latijns-Amerika nog steeds erg bepalend voor wat je bereikt in je leven”, zegt De la Torre. “Wie arm is, heeft dús een lagere opleiding en kan moeilijk zijn sociaaleconomische klasse ontstijgen. Dit wordt wel beter, maar het gaat langzaam.”

Ten derde gebruikt de nieuwe middenklasse de nieuw verworven invloed nauwelijks om nationale regeringen onder druk te zetten de openbare diensten en instituten te verbeteren. Er heerst eerder een trend om de overheid zoveel mogelijk te negeren.

Belastingen

Wereldwijd is het doorgaans zo dat democratische instituten versterkt worden, als de middenklasse een groter deel van de samenleving gaat uitmaken. De corruptie daalt en de kwaliteit van de publieke diensten neemt toe. Dat in Latijns-Amerika deze ontwikkeling niet zichtbaar is, is “zorgelijk” zegt De la Torre.

In plaats van zich in te zetten voor bijvoorbeeld beter openbaar onderwijs, een kwalitatief goede politie of een beter elektriciteitsnetwerk, kiest de nieuwe middenklasse volgens hem voor steun aan particuliere scholen of huren ze particuliere beveiligingsbedrijven in.

Die ontwikkeling leidt ertoe dat de middenklasse weinig zin heeft in het betalen van belastingen. Met uitzondering van Brazilië, halen Latijns-Amerikaanse regering momenteel een equivalent van 17 procent van het bruto binnenlands product op aan belastingen. In de meeste westers landen is dat twee keer zoveel.

Carey L. Biron