Sinds kort zien we echter een duidelijke terugval gebeuren. De Latijns-Amerikaanse centrumlinkse regeringen worden een na een van de politieke macht verdreven of lopen groot gevaar weggeduwd te worden. En wat vooral sterk opvalt is de gelijktijdigheid waarmee deze ontwikkelingen zich voordoen. En dan stelt zich onvermijdelijk de vraag: ‘Wat of wie zit daarachter? Waar zijn de oorzaken te vinden?’

Massa’s slaven

Zoals altijd moeten we zowel de wereldwijde context bekijken als de interne problematiek van de regio en de landen in kwestie.

Internationaal bekeken zagen we een drastische verschuiving van machten sinds de ‘Val van de Muur’ in Berlijn in 1989. Die historische gebeurtenis luidde het einde in van een soort evenwicht tussen de geïndustrialiseerde landen van Oost en West. Zonder noemenswaardige tegenstand installeerde zich wereldwijd een wild kapitalisme. Voor de VS betekende dit nog meer vrije armslag dan tevoren om ongestraft overal te interveniëren. Ten gevolge daarvan zien we – en dit ondanks de enorme technologische vooruitgang – dat werken voor uitgebreide mensenmassa’s een hachelijke onderneming geworden is. Vandaag zien we overal legers slaven en halve slaven arbeid verrichten.

Nog een oorzaak op mondiaal vlak is zeker de economische recessie wereldwijd. En die heeft ontegensprekelijk nefaste gevolgen, vooral dan op de economieën van de landen die petroleum produceren.

In tweede instantie kunnen we gaan zoeken binnen de landen zelf naar oorzaken van de terugval van de centrumlinkse regeringen. Op vlak van politiek doorzicht en ideologische weerbaarheid krijgen volkeren weinig kansen. En dat fenomeen is niet toevallig. Daar zit duidelijk een plan achter. De massa’s worden systematisch geneutraliseerd. Topsport wordt de ‘nieuwe god,’ godsdiensten allerhande, vooral de ‘evangelische’ sekten in Latijns-Amerika maken mensen fanatiek en onbekwaam om samen te werken. Daarnaast worden linkse leiders omgekocht of bedreigd en in bepaalde gevallen vermoord.

Bovendien zit in verscheidene landen, die jaren geleden gebukt gingen onder militaire dictaturen, de schrik er nog danig in. En die wordt er geregeld ingehouden. De volksorganisaties vielen uit elkaar, de protesten verstomden en vandaag is het zaak om individueel te overleven. Niet dat het onrecht en de repressie zouden beëindigd zijn, verre van. Maar ze worden op een andere manier toegepast. Eén van de middelen die vandaag bij voorbeeld in Midden-Amerika aangewend wordt, is de georganiseerde misdaad, die terreur zaait en niet effectief aangepakt wordt, maar die wel de repressie rechtvaardigt.

 Goederen stockeren

 Als we ons licht opsteken bij radicale linkse analisten lezen we dat geen van de regeringen in Chili, Uruguay, Brazilië, Argentinië, Paraguay, Ecuador, Bolivia en Venezuela eraan dachten radicale maatregelen te nemen. Daarbij wordt ondermeer bedoeld: onteigeningen, het organiseren van een volksmacht met gewapende milities en de oprichting van een reële socialistische staat op lange termijn.

De centrumlinkse regeringen bleven stuk voor stuk binnenin het kapitalistisch systeem hangen. Er was absoluut geen sprake van volksrevoluties. De regeringen sloten verbonden met de nationale elites, die het overgrote deel van de rijkdom in handen hebben en zij rekenden op multinationale privé investeringen. Zo komt het onder meer dat bijvoorbeeld vandaag in Venezuela de grote producenten hun bedrijven tijdelijk kunnen stopzetten of de afgewerkte producten stockeren om schaarste te verwekken en om op die manier het volksmisnoegen aan te wakkeren en de regering te boycotten.

Anderzijds betekenden de regeringen wel een grote hinder voor de gangbare neoliberale pletwals. Bovendien is het zo dat staatshoofden, zoals bijvoorbeeld Manuel Zelaya in Honduras en Alvaro Colom in Guatemala, in het recente verleden zich wel degelijk inspanden om de voorhanden zijnde rijkdom op een meer sociale wijze te verspreiden onder de bevolking. Een vergaand voorbeeld van die verspreiding is de overheid in Venezuela. Met corruptie als toemaatje, wat overigens een historische kwaal is die in de cultuur van de Latijns-Amerikaanse regio ingebakken zit.

Financiële scheefschaatsers

 Vandaag zien we die regeringen ten onder gaan. Er lijkt zich een domino-effect voor te doen. In Paraguay werd de populaire bisschop Fernando Lugo door een meerderheid democratisch verkozen en nadien door het parlement afgezet. In Argentinië werd een rechtse regering in het zadel geholpen. In Brazilië werd president Dilma Rousseff afgezet wegens (niet bewezen) corruptie. Ze moest wel de plaats ruimen voor een regering met minstens zeven bewezen corrupte ministers.

‘Corruptie’ is de nieuwe toegangspoort geworden om ongehinderd regeringen ten val te brengen. Er zijn zelfs analisten die beweren dat het hele proces vorig jaar tegen de Guatemalteekse president Otto Perez Molina en de vicepresidente Roxana Baldetti een test was om achteraf toegepast te worden waar nodig, zoals effectief gebeurde in Brazilië. In dit scenario zou volgens dezelfde onderzoekers ook het schandaal van de Panama Papers passen. In elk geval is het, wat dit laatste betreft, hoogst merkwaardig dat er in de ellenlange lijst van financiële scheefschaatsers geen enkel Amerikaans bedrijf opduikt.

De VS zorgt er van oudsher voor dat geen enkel initiatief, dat hun hegemonie zou kunnen aantasten, lukt. Als belangrijkste wereldmacht willen ze Latijns-Amerika in het gareel houden als leverancier van de zo noodzakelijke grondstoffen, zoals petroleum, zoet water en goedkope arbeidskrachten in de assemblagefabrieken. Daarnaast willen ze Latijns-Amerika ook als hun afzetmarkt.

Werkbare alternatieven?

 De vraag dringt zich op: bestaan er vandaag werkbare alternatieven om een nieuwe maatschappij in het leven te roepen die gekenmerkt wordt door rechtvaardigheid en gelijkheid? De geschiedenis heeft geleerd dat dit niet mogelijk is als men binnen de heersende machtstructuren blijft gevangen zitten. Streven naar grondige veranderingen botsen automatisch op repressie. Begin de jaren ’70 werd president Salvador Allende in Chili afgeblokt en hij bekocht het met zijn leven. President Jean-Bertrand Aristide in Haïti moest de benen nemen. President Manuel Zelaya in Honduras was hetzelfde lot beschoren.

In Nicaragua regeert al jaren president Daniel Ortega, voormalig links guerrillastrijder. In buurland El Salvador won voor de tweede keer op rij de voormalige gewapende verzetsbeweging FMLN. Vandaag leidt daar de voormalige guerrillaleider Salvador Sánchez Cerén de regering. Beide landen geraken echter niet van de grond. Nicaragua is een van de armste landen van het Latijns-Amerikaans continent. Ook deze landen kunnen er niet onderuit. Ook zij zijn verplicht zich te schikken naar de orders van het grootkapitaal, op straffe van gedestabiliseerd en omver geworpen te worden.

 Meerdere politieke analisten zijn ervan overtuigd dat enkel een radicale omwenteling een uitweg kan bieden. Uitstappen uit het neoliberaal kapitalistisch systeem dat de wereld overheerst? Bestaat er vandaag een noemenswaardig tegenwicht, laat staan een tegenkracht, die erin slaagt een eind te maken aan een planetaire structuur, die gestoeld is op onrecht en ongelijkheid? De Amerikaanse filosoof Francis Fukuyama jubelde jaren geleden het einde van de geschiedenis in. Na de val van het Oostblok bleef het westers kapitalisme immers als alleenheerser over. Het systeem werd beschouwd als de enig mogelijke en werkbare wereldorde. Sindsdien hebben talrijke conflicten, regelrechte oorlogen, volksprotest en een massaal ongenoegen hem ruimschoots tegengesproken. Aan de volkeren om alternatieven uit te vinden.