Om de aandacht te vestigen op het verlies van honderden hectaren landbouwgrond blokkeerden de boeren korte tijd nationale weg nummer twee. Een privéprojectonwikkelaar heeft de gronden opgekocht.

De bulldozers begonnen eind maart al aan het vrijmaken van het gebied. Tien dorpelingen werden tijdens de blokkade opgepakt. Het zijn de meest recente arrestaties in een schijnbaar eindeloze golf van landonteigeningen die het Zuidoost-Aziatisch land de voorbije jaren te verduren kreeg.

Buitenlandse commerciële bedrijven kopen gronden

De Cambodjaanse regering wijst uitgestrekte gebieden toe aan buiten- en binnenlandse commerciële bedrijven, vaak zonder enig overleg met de lokale boerenbevolking. Volgens critici zal het probleem daardoor waarschijnlijk alleen nog groter worden.

Eerder dit jaar sleepte Cambodja al een grootschalige overeenkomst in de wacht. Peter Costello is voormalig minister van Financiën van Australië en werkt nu als adviseur voor de Wereldbank op het vlak van transparantie en ‘goed bestuur’. Hij kondigde een landbouwinvestering aan ter waarde van 600 miljoen dollar in Cambodja.

Deze overeenkomst zou in waarde vier keer hoger liggen dan elke andere landbouwinvestering in het land. Het gaat ook in landoppervlakte om aanzienlijke cijfers. Costello, eveneens directeur bij BKK Partners Ltd, een commercieel adviesbureau in Sidney, zegt dat het om meer dan 100.000 hectare land gaat.

Stijgende voedselprijzen

De reden voor de geplande investeringen door klanten van Costello en anderen is eenvoudig. Stijgende voedselprijzen in 2008 wezen investeerders op de opbrengsten die ze kunnen maken door grote stukken landbouwgrond te kopen of te huren in arme derdewereldlanden waar voldoende water en vruchtbaar land aanwezig is.

Cambodja heeft de buitenlandse investeringen absoluut hard nodig en ook de 150.000 jobs, die door het landbouwproject gecreëerd zouden worden, kan Cambodja goed gebruiken. Dat is het vooruitzicht dat Costello naar verluidt aan vicepremier Sok An voorlegde.

“In 2008 zagen we een piek in de voedselprijzen, dus ik denk dat landbouwinvesteringen de komende decennia een opmars zullen maken en dat is natuurlijk een geschikte gelegenheid voor Cambodja”, zei Costello in een interview aan de Cambodjaanse krant de ‘Phnom Penh Post’.

Handelsakkoorden over grond

De voorbije jaren sloot Cambodja handelsakkoorden over lappen grond met verschillende landen. China, Vietnam, Zuid-Korea, Koeweit en Qatar stelden zich al kandidaat om te investeren in landbouw. De investeringen zijn gericht op de export: productie van voedsel of industriële gewassen zoals rubber.

Critici zeggen dat de procedure voor de toewijzing van de gronden niet transparant verloopt. De commerciële akkoorden die in elke investeringssector worden afgesloten, zijn volgens de regering ‘vertrouwelijk’. Niet iedereen kan ze dus inkijken, ondanks dat het vaak om de verkoop of verhuur van openbaar bezit gaat.

Son Chhay is een uitgesproken oppositielid in het Cambodjaanse parlement en voormalig hoofd van de parlementaire commissie van Buitenlandse Zaken. Hij verklaarde dat hij in het parlement, dat wordt beheerst door de regerende Cambodjaanse Volkspartij (Cambodian People’s Party), regelmatig gehinderd wordt om informatie te verkrijgen over de akkoorden tussen de regering en buitenlandse commerciële firma’s. 

Geheime contracten zetten deur open voor corruptie

“Geheimhouding maakt al lange tijd deel uit van de vaak duistere investeringsprocedure”, zegt Son Chhay. “Het is nog steeds zo dat we de documenten in verband met investeringen moeilijk kunnen inkijken. Dat is reden voor grote bezorgdheid. Vele consessies brengen onze landbouwers en onze inheemse bevolking in de problemen. Ze weten immers niet wat er precies in die contracten staat.”
 
Volgens Son Chhay legde Costello tijdens zijn bezoek de nadruk op het groot belang van transparantie en de negatieve effecten van corruptie. “Hij zou moeten handelen naar wat hij zegt. We hopen dat een dergelijke investering van een land als Australië op een gepaste manier gebeurt. Ik zou het ten zeerste appreciëren dat het BKK-bedrijf de contracten publiekelijk ter beschikking stelt, zodat ik er ook een kopie van kan krijgen.”

Ingewikkeld grondbezit

Grondbezit is een ingewikkeld thema in Cambodja. Onder het bewind van de Rode Khmer in de jaren zeventig werd privégrondbezit officieel afgeschaft. Alle documenten in verband met grondbezit werden vernietigd. De voorbije jaren werden ongeveer 1,1 miljoen eigendomstitels toegekend, maar dat omvat slechts tien procent van het totaal aantal percelen. Dat zijn cijfers van de Wereldbank, die zelf betrokken was bij het project om de documenten toe te kennen aan de grondeigenaars.

Vele mensen zijn bezorgd over de sociale instabiliteit door het gebrek aan eigendomsrechten, maar ook door het feit dat bijna 80 procent van de 14 miljoen Cambodjanen plattelandsbewoner is en bijna 40 procent onder hen onder de armoedegrens leeft.

In 2007 gaf de Cambodjaanse dienst voor Mensenrechten van de Verenigde Naties een rapport vrij over economische landconcessies (ELC). Daarin stond dat 59 concessies voor ongeveer 950.000 hectaren land werden toegekend aan private ondernemingen om agro-industriële plantages te ontwikkelen.

Maar het werkelijke cijfer ligt nog hoger, omdat de kleinere concessies niet in de statistieken zijn opgenomen. De VN-dienst zei dat de consessies de mensenrechten en de bestaansmiddelen van de Cambodjaanse plattelandsbewoners op een negatieve manier beïnvloedden.

Vanaf dat het rapport verschenen is, gaf de regering haar goedkeuring voor nog eens 33 andere projecten met een totale waarde van 837 miljoen dollar in de agro-industriële sector. Het Costello-akkoord is daarbij niet eens in rekening genomen. Het gaat bij vele van deze projecten om plantages.

Gronden onteigenen voor openbaar belang

Onlangs keurde de regering een controversiële wet goed die de overheid toelaat om grond te onteigenen voor projecten van publiek belang. “Landbouwinvesteringen behoren zeker tot deze categorie”, zei eerste minister Hun Sen eerder dit jaar.

In januari werd bekendgemaakt dat Thailand een nieuwe suikermolen ter waarde van 100 miljoen dollar zal bouwen. De molen is gedeeltelijk in handen van een leidinggevende politicus van de heersende partij. Premier Hun Sen zei dat de extra arbeidskrachten en gronden die nodig zijn om de suikerproductie op te drijven, gerealiseerd kunnen worden.

Het Thaise suikerietbedrijf, Khon Kaen, heeft al een 90-jarige concessie voor 20.000 hectaren land in de wacht gesleept, aangezien het om een project van nationaal belang gaat.

Robert Carmichael (IPS)

(vertaling uit het Engels: Ellen Van Campenhout)

***

De Britse NGO Global Witness heeft al enkele kritische rapporten uitgebracht over de grondconcessies in Cambodja.

De documentaires, die ook op YouTube te bekijken zijn, geven een overzicht van de uitbreiding van de ontbossing en de gevolgen voor de levensomstandigheden in Cambodja. Ze klagen ook de schuldigen aan die in deze ecologische ramp betrokken zijn. Zie voor links hieronder.