Les Misérables Ladj Ly

Ladj Ly: “’Les Misérables’ is een alarmkreet”

“'Les Misérables' is een universele film", benadrukte de Franse filmmaker van Malinese afkomst Ladj Ly tijdens een interview in Brussel, “de condities die in Parijs leiden tot een explosieve situatie vind je ook elders. Armoede blijft gelijk en overal creëert men getto's voor armen.” Vanuit zijn eigen ervaring in de Parijse banlieues gaf Ly een hedendaagse invulling aan Victor Hugo's roman. Resultaat is een mokerslag van een film die Cannes veroverde, indruk maakte als openingsfilm van Film Fest Gent en nu klaar is voor een hopelijk lange bioscoopcarrière.

dinsdag 19 november 2019 18:06
Spread the love

Filmregisseur Ladj Ly groeide op in een Parijse multiculturele cité waardoor armoede, werkloosheid, politiegeweld en racisme tot zijn leefwereld behoren. Het liet Ly toe om met veel empathie en authenticiteit vanuit de wijk een situatieschets te maken die de vinger legt op het heersende gevoel van verwaarlozing en woede. La Haine, de snoeiharde film van Matthieu Kassovitz uit 1995, stond model voor Les Misérables maar “de toestand is ondertussen alleen maar erger geworden.” Vandaar dat de cineast in Cannes zijn film omschreef als “een alarmkreet, ik wil de politici waarschuwen dat de toestand in de Parijse voorsteden explosief is.” We spraken naast scenarist Giordano Gederlini (zie gisteren) ook regisseur Ladj Ly over deze filmische uppercut.

Les Misérables – Ladj Ly

Een film uit het hart

Vaak krijg je bij een jonge filmmaker de indruk dat hij vooral graag regisseur wil worden maar bij jou voel je dat je deze film absoluut moèst maken.

Ladj Ly: “De twee gaan voor mij samen. Ik wou graag filmmaker worden maar Les Misérables is een heel persoonlijk verhaal. Ik getuig over mijn jaren in de wijk. Het opzet was dat vertellen van binnenuit te doen want meestal voeren de media mensen op die hun indrukken van buitenaf weergeven. Daardoor ontstaat er een kloof tussen het vertelde verhaal en de werkelijkheid waarnaar verwezen wordt. Dat gaat gepaard met fouten en met een groot gebrek: emoties. Zelf wou ik zonder standpunt in te nemen of mensen te veroordelen ons dagelijks leven tonen, inclusief de rollercoaster aan emoties die we doormaken.”

Je liet je de laatste twee jaar opmerken met twee Les Misérables, een kortfilm en een langspeelfilm, maar je kroop al veel eerder achter de camera.

“Van mijn zeventiende ben ik met mijn camera beginnen rondwandelen in mijn cité. Voor Cop Watch-projecten waarbij ik agenten tijdens hun interventies filmde of om documentaires (365 Jours à Clichy-Montfermeil, Montfermeil les Bosquets) te maken. Filmen was mijn manier om me uit te drukken, om te revolteren, te getuigen en te experimenteren. Aangespoord door La Haine (1995) richtte ik het kunstcollectief Kourtrajmé op (n.v.d.a. met Vincent Cassel en Romain Gavras). Wij waren het beu dat anderen onze verhalen vertelden. We hebben er zelf heel wat te vertellen. Verhalen van miserie, armoede, politiegeweld en het cité-leven.”

Les Misérables

De getuige en het geheugen

In La cordillère des songes spreekt Patricio Guzmán in Chili met Pablo Salas, een cameraman die tijdens de Pinochet dictatuur en de nasleep ervan bleef filmen en zo het geheugen van zijn land werd. Zie je jezelf ook als geheugen van de wijk waarin je nog altijd verankerd bent?

“Ik legde alles vast voor mijn kinderen en kleinkinderen omdat ik niet wil dat de dagelijkse realiteit van leven in de wijk vergeten wordt. Daarom archiveer ik al mijn materiaal zodat het later gebruikt kan worden. Maar het wordt natuurlijk ook nu reeds aangewend. De anekdote in Les Misérables van de door een drone vastgelegde bavure policière is geïnspireerd op een eigen ervaring. Ik heb zo’n incident vastgelegd met mijn camera, werd op de rooster gelegd door de politie maar kon een kopie van de video via internet verspreiden. De pers sprong er op en na een onderzoek werden de betrokken agenten geschorst.”

Je dagelijkse realiteit stimuleerde je verlangen om te filmen, om zaken vast te leggen?

“Ik kan je niet vertellen hoeveel keer ik een agressieve, vernederende politiecontrole heb moeten verduren. De eerste keer toen ik als tienjarige aan het voetballen was in de hall van ons appartementsgebouw. Agenten vielen binnen, snauwden ons af, duwden iedereen tegen de muur, spuwden beledigingen uit,… Ik begreep er niets van, daarvoor was ik nog te jong, maar het liet wel een sterke indruk na.”

Dat gevoel leidde ook tot de samen met Alexis Manenti geschreven kortfilm Les Misérables in 2017.

“Ik leefde in Les Bosquets, de sociale woonblokken in de Parijse gemeente Montfermeil, het was mijn open lucht studio. Met mijn vrienden besloot ik een kortfilm te maken over de wijk, de mensen en het politieoptreden. Die won tal van prijzen, werd op veel festivals vertoond en kreeg een enorme weerklank. De stap naar een langspeelfilm leek een logisch maar oogde tegelijk onrealistisch. Omdat de moeilijkheidsgraad hoger ligt maar vooral ook omdat ondanks de lof voor mijn documentaires en kortfilm er maar geen financiers over de brug wilden komen.”

Les Misérables

Urgente lowbudget cinema

De oplossing was ultra-goedkoop werken?

“Mijn ervaring met het Kourtrajmé collectief hielp. We draaiden onze films zelf, zonder financiële of andere steun. Les Misérables zou 3 miljoen euro hebben moeten kosten maar we vonden slechts 1,4 miljoen en draaiden hem dan maar voor dat bedrag. Dat leverde meer druk en werk op maar ook meer vrijheid. Bovendien werkte ik met vrienden, met mensen die ik door en door ken en kan vertrouwen.”

Is de titel Les Misérables meer dan een knipoog naar Victor Hugo’s roman?

“Wanneer je opgroeit in een arbeidersbuurt zoals de mijne voel je instinctief een band met de roman. Het werk van Hugo liet eens sterke impressie na toen ik het op school las en wanneer ik rond mij keek merkte ik dat we anderhalve eeuw later nog altijd leefden in een klassenmaatschappij vol misérables. Het geweld van toen weerspiegelt zich in de hedendaagse politie brutaliteiten.”

Dat er zo weinig veranderd is maakt de film extra tijdloos en universeel.

“Het meest angstaanjagende is niet zozeer dat politici beloftes maken die ze niet nakomen maar het feit dat de problematiek enkel nog urgenter en actueler wordt. Wanneer je Hugo leest is het indrukwekkend op welke wijze hij erin slaagt om een universum te schetsen dat ruim 150 jaar later nog pijnlijk herkenbaar is.”

Les Misérables

Dit is geen musical

Je creëerde met de titel na de recente musical-adaptaties wel een ander verwachtingspatroon bij het publiek.

“Na een première in Amerika zei een vrouw dat ze een muzikale komedie verwacht had. Ze bleef getraumatiseerd achter. ‘Ik dacht niet dat Frankrijk gewelddadiger was dan Chicago’ zei ze.”

Ook wie verwachtte dat je de aanpak van de politie vanuit het perspectief van de slachtoffers zou fileren was er aan voor de moeite.

“Iedereen dacht dat ik vanuit mijn Cop Watch-achtergrond een anti-politiefilm zou maken. Maar ik wou het standpunt van iedereen tonen, ook dat van de politie, en omdat ik hen jaren geobserveerd had was ik ervan overtuigd dat ik het goed zou doen. Ik ben zelf veelvuldig gearresteerd en met sommige agenten ben ik bevriend geraakt. We praten en komen bij elkaar over de vloer. Niet vergeten dat ook zij geen grootverdieners zijn, dat zij evenzeer des misérables zijn.

Les Misérables velt geen oordeel over hen. Over niemand eigenlijk. Ik beschrijf leefomstandigheden. In de kortfilm lag de focus bij de agenten, in de langspeelfilm gaat mijn aandacht vooral naar de jongeren. Het is een film over jeugd, over jong zijn en leven in de banlieues. Daarom openen en sluiten jongeren de film, dragen ze de Franse vlag en zingen ze tijdens de wereldbeker voetbal mee de Marseillaise, het Frans nationaal volkslied. Op het moment dat de Franse voetbalploeg zegeviert verenigen de mensen zich rond de waarden van de republiek: Liberté, Égalité en Fraternité.”

Les Misérables

De stempel van de documentairemaker

Met je documentaire filmstijl volg je in Les Misérables jong en oud van dichtbij en toon je de organisatie van de ruimte en het leven in de cité.

“Het doel van fictie en documentaire is identiek: verhalen vertellen en mensen tonen. Ik zit heel dicht op de mensen en hun dagelijkse realiteit en dat is het realistische aspect van Les Misérables. Er zitten evenwel ook verzonnen stukken in en die weerspiegelen dan weer mijn fascinatie voor verbeelding.”

Je documentair cameragebruik levert ook een stevig ritme op.

“Dat ritme, die dynamiek heb ik nodig. Telkens wanneer ik vaste voet aan de grond zet, kies voor een statische camera, begin ik mij te ergeren. In het politie commissariaat gebruikte ik even een statief maar elders wordt er met de camera op de schouder bewogen.”

Les Misérables

De afwezigen hebben ongelijk

Twee actoren ontbreken in de wereld die je toont: de school en de staat.

“Het ontbreken van de school had te maken met het feit dat het zomer en schoolvakantie is. Wat de staat betreft is het een schrijnende constatatie: de politieke wereld blijft afwezig en neemt zijn verantwoordelijkheden niet. De situatie is gevaarlijk, de mensen leven al lange tijd in erbarmelijke omstandigheden. Dat levert een explosieve situatie op. Niemand lijkt de ernst echt te beseffen, politici tonen zich bekommerd wanneer er rellen uitbreken maar vergeten alles vrij snel.”

Het einde van Les Misérables stelt de kijker voor zijn verantwoordelijkheid. We moeten er zelf over nadenken want jij reikt geen oplossing aan.

“Ik wou een zekere openheid bewaren en zo iedereen dwingen om zelf na te denken. Daarom wil ik de vraag ook omdraaien: hoe zie jij het einde?”

Als een onderuithalen van zekerheden. Omdat ik alle betrokkenen kan begrijpen en emotioneel met iedereen meeleef doet het slot me vooral aarzelen. Uit vrees voor een tragische afloop.

“Wanneer je in de plaats van de politieagent bent schiet je, wanneer je door de ogen van het kind kijkt werp je de molotov cocktail, wanneer je in het gebouw woont sluit je de deur.”

Les Misérables

Je co-scenarist Giordano Gederlini vertelde me over een bevriende politieagent die na het bekijken van Les Misérables niet meer zo zeker was, hij had plots het gevoel dat de agent niet zou schieten.

“Ik oordeel nooit, toon geen zwart-wit situaties want het leven is veel complexer, en daardoor gaan kijkers mensen zien en geen clichépersonages. Hun zekerheden beginnen daardoor te wankelen.”

Structuren en mensen

Ik vertelde aan Gederlini ook dat Nate Parker in zijn film over politiegeweld American Skin (2019) wijst op een structureel probleem. Agenten die opgeleid worden om mensen, en dan vooral Afro-Amerikanen, te zien als potentiële gevaren die moeten worden uitgeschakeld, geneutraliseerd. Bovendien wordt hen geleerd dat wanneer ze hun wapen bovenhalen, ze ook moeten schieten.

“Ook in Frankrijk zit het systeem behoorlijk fout. Agenten worden geprogrammeerd om te bestraffen en niet om te beschermen. Alhoewel ik geweld niet wil aanmoedigen stel ik vast dat het soms mensen bewust kan maken van iets. Dat gebeurde tijdens de Franse Revolutie, tijdens de rellen van 2005 en bij de opkomst van de gilets jaunes. Extremisme schrikt af maar schudt mensen soms ook wel wakker. Mijn enige boodschap is dat wanneer er niet geluisterd wordt naar mensen, er vroeg of laat problemen ontstaan. Je moet geen glazen bol hebben om te weten dat de situatie in de randgemeenten hyper ontvlambaar is.”

Les Misérables

Eigenlijk draait Les Misérables om twee kinderen: de getuige en het slachtoffer. Die getuige, dat ben jij.

“De jongen met de drone is ook mijn zoon Al-Hassan en hij staat inderdaad een beetje voor mij. Ik film zoals gezegd de politie reeds van mijn 15 jaar en ik observeer mijn buurt nog veel langer. Daarom mocht die getuige ook in de film zitten. Ook het slachtoffer is vertrouwd. Bij confrontaties loopt het wel eens mis en op gerechtigheid moet je niet rekenen. Je moet immers klacht gaan neerleggen bij daders en die worden beschermd door hun collega’s. Dat ontbreken van rechtvaardige bestraffing vormt een probleem. Het leidt tot frustraties, wraaknemingen en nieuwe bestraffing. Resultaat is een vicieuze cirkel.”

Gekelderde clichés

Het machismo van de agenten wordt vernietigd door de assertiviteit en de kracht van de vrouwelijke commissaris vertolkt door Jeanne Balibar.

“Vrouwen grijpen de macht en counteren seksisten. Het was ook hier belangrijk om het cliché van de mannelijke bullebak te vermijden.”

Een ander cliché dat omzeild wordt is dat van de met terrorisme flirtende religieuze leider.

“De media gebruiken islam en terreur in een zin terwijl er geen verband is. Islamieten zijn de grootste slachtoffers van terrorisme. De eerste slachtoffers bij het debat over de sluier zijn vrouwen. De echte problemen liggen elders: de privatisering van diensten, de 40% werkloosheidsgraad in de wijken, het racisme, de armoede, … Maar telkens er verkiezingen aankomen worden islamieten van stal gehaald als zondebokken. Men haalt uit naar de cités om meer stemmen te halen, om aan de macht te blijven.”

Immigranten zijn ook welkom als bliksemafleider.

“Immigranten, Arabieren, islamieten, het wordt in Frankrijk allemaal op een hoop gegooid. Dat is een gevaarlijk spel maar door het racisme zijn velen er helaas gevoelig voor. Voor mij zijn zij die mensen tegen elkaar opzetten de grote terroristen. Zij creëren een burgeroorlog. Terwijl we allemaal samen aan een zeel zouden moeten trekken.”

Les Misérables

Film(school) als wapen

Les Misérables toont aan dat beelden belangrijk zijn en dat eigen verhalen kunnen vertellen cruciaal is. Heb je daarom het idee ontwikkeld om een filmschool in de wijken te creëren?

“Cinema is een krachtig medium. De toegang is echter jammer genoeg moeilijk. Je moet in scholen binnen geraken, mensen kennen, technieken leren, vertrouwd geraken met het milieu, … Daarom heb ik filmschool opgericht in Montfermeil om de nieuwe generatie kansen te geven door ze via sessies scenario schrijven, regie, fotografie, productie en postproductie kennis en ervaring te laten opdoen. We gaan uit van het principe dat de school gratis is en dat iedereen zich zonder ingangsexamen moet kunnen inschrijven. De school wordt positief onthaald en heeft ondertussen al studenten en kortfilms afgeleverd. Het succes van Les Misérables, de eerste film die vanuit de cités gemaakt is door een groep vrienden, helpt natuurlijk om het enthousiasme nog te vergroten.”

Interview Brussel 9 november 2019

LES MISÉRABLES van Ladj Ly; F – 2019 – 102′; met Damien Bonnard, Alexis Manenti, Djebril Didier Zonga, Issa Perica, Al-Hassan Ly, Almany Kanouté, Steve Tientcheu, Jeanne Balibar; scenario Ladj Ly, Alexis Manenti & Giordano Gederlini; fotografie Julien Poupard; montage Flora Volpellière; muziek Pink Noise; productie SRAB Films; distributie Paradiso; release 20 november 2019.

Creative Commons

take down
the paywall
steun ons nu!