Naar aanleiding van de oproep van het Netwerk Duurzame Mobiliteit om in de maand juni de auto aan de kant te laten staan wil ik het hier in drie delen hebben over mijn leven zonder auto. Ik ben al bijna heel mijn leven zelfstandig journalist en momenteel schrijvend voor De WereldMorgen, Apache, De Journalist, RandKrant, Radio 2 Vlaams-Brabant. Ik ben ook de auteur van een aantal boeken waaronder twee over duurzame mobiliteit: ‘Leven zonder Auto’ uit 2014 en ‘Fifty Ways to Leave Your Car’ uit 2018. In het eerste deel vertel ik hoe ik het doe zonder auto en wat de voordelen daarvan zijn. In het tweede deel toon ik aan dat de maatschappelijke prijs die wij betalen voor het autoverkeer veel te hoog is. In het derde deel tot slot analyseer ik het mobiliteitsbeleid van de overheid en doe ik voorstellen om te komen tot een echte ‘modal shift’.

Zonder auto

Ik leef al mijn heel leven zonder auto. Ik heb er zelf nooit een gehad en ook nooit in een gezin gewoond waar iemand een auto had. Mijn twee boeken over duurzame mobiliteit met hierin meer dan 100 getuigenissen van mensen die zoals ik leven zonder auto waren een antwoord op de vele smalende reacties die ik indertijd ontving op het feit dat ik leef zonder auto – sommigen vonden met name dat ik sociaal gehandicapt was en niet volwaardig kon deelnemen aan het maatschappelijke leven. Het was ook de bedoeling om eens te duiden hoe mensen die zonder auto leven kijken naar dat massale autogebruik.

Als je zelf geen auto hebt kan je immers onbevooroordeeld naar deze realiteit kijken. Wie al heel zijn leven auto rijdt lijkt dat vaak dusdanig vanzelfsprekend te vinden dat hij of zij geen vragen meer bij stelt bij de vaststelling dat er jaarlijks in ons land nog steeds meer 600 verkeersdoden vallen. Ik merk geregeld een tunnelvisie waarbij men dit groot aantal doden als een noodzakelijk kwaad bestempelt bij het autoverkeer dat als een onvermijdelijke natuurwet ervaren wordt.

Het is natuurlijk allemaal ook niet eenduidig negatief. Uit de resultaten van de Stemming van De Standaard en VRT Nieuws bleek enkele dagen terug dat 60 procent van de ondervraagden om het klimaat te redden bereid is om minder auto te rijden. Enkel bij de kiezers van het Vlaams Belang duikt dit percentage onder de 50 procent. Ben benieuwd of de campagne van het Netwerk Duurzame Mobiliteit om in juni de auto op stal te laten staan succes zal hebben.

Vooraleer mijn verhaal te vertellen wil ik even aanstippen dat ik als autoloze zeker geen rariteit ben. Volgens het jongste Onderzoek Verplaatsingsgedrag van de Vlaamse overheid bezat in 2020 15,87 procent van de gezinnen geen wagen. Het percentage dat geen auto heeft is veel groter bij bewoners in steden. Bij plattelandsbewoners (onderzoek Landelijke Gilden) daalt dit percentage tot 14 procent, maar in een stad als Brussel loopt dit op 47 procent. In Amsterdam is dit nog veel lager en staat de teller op 200 auto’s per 1000 inwoners.

Geen auto nodig

Hoe komt het dat ik geen auto heb? Dit heeft er ongetwijfeld te maken met het feit dat wij bij ons thuis geen auto bezaten. Ook mijn grootouders hadden er geen net als mijn drie zonen. Ik heb in mijn jeugd nooit vragen gesteld over het feit dat wij geen auto bezaten. We woonden aan de rand van het dorp Leopoldsburg in Limburg. Alles was makkelijk bereikbaar met de fiets of te voet: de school, de handelszaken, de kerk, de scoutsbeweging, de jeugdclub, het werk van mijn vader … We gingen jaarlijks 14 dagen met verlof aan zee op een locatie in Lombardsijde die makkelijk bereikbaar was met trein en tram. Dat was ook het geval met de stad Brugge waar de familie van mijn vader woonde en waar ik met hem vaak naartoe ging om er een match van FC Brugge bij te wonen.

Op mijn 18e trok ik naar de universiteitsstad Leuven op kot en ook daar heb ik nooit de behoefte aan een auto ervaren. Ik deed de afstand Leuven-Leopoldsburg meestal al liftend en tijdens de vakanties trok ik op die manier ook Europa rond. In die periode waren er wel vrienden en familieleden die mij stimuleerden om een auto aan te schaffen. Mijn vriend Patrick bijvoorbeeld werkte in een autogarage en bood mij een zeer goedkope tweedehandswagen aan die hij indien nodig zou onderhouden en herstellen. Nonkel Thieu wou mij op mijn 18e samen met andere jongeren tijdens een familiefeest leren auto rijden. Het zou de enige keer in mijn leven zijn dat ik achter het stuur zat – het liep overigens bijna faliekant af want op een haar na zaten we in de beek.

Ook nadien in mijn latere gezinssituaties is de aanschaf van een auto nooit aan de orde geweest. In de periode 1990-2004 bijvoorbeeld woonde ik in een samengesteld gezin in Kessel-Lo. In 1990 had mijn partner twee kinderen en ik één. In 1996 en 2000 kwam er telkens nog eentje bij van ons samen. Dat maakt dat we op het einde met twee volwassenen en vijf kinderen samenwoonden. De aankoop van een auto is nooit aan de orde geweest.

1) Ik deed de boodschappen met een brommertje, moest vaak twee keer rijden, maar so what?
2) We deden regelmatig daguitstappen en trokken jaarlijks drie keer samen voor enkele dagen op vakantie: vaak naar zee, de Ardennen of Duitsland waar mijn partner toen afkomstig van was. We legden die afstanden af met het openbaar vervoer.
3) Ik werkte als freelance journalist thuis en was bijvoorbeeld bijna 30 jaar de journalist van Belga in Vlaams-Brabant. Door de combinatie openbaar vervoer-fiets zijn er zelden problemen geweest om ergens te geraken.

Met mijn huidige vriendin maak ik jaarlijks een buitenlandse vakantie van een 14-tal dagen waarbij we telkens op een drietal locaties overnachten. We deden reeds Marokko, Slovenië, Bulgarije, Sardinië, Corsica, Schotland… aan. Steeds hebben we gebruik gemaakt van het plaatselijke openbaar vervoer. Uitzondering was vorig jaar in de Azoren. Omdat mijn vriendin herstellende was van een heupingreep hebben we toen wel een huurauto genomen.

Ik weet wel dat het voor een aantal mensen onrealistisch is om zonder auto door het leven te gaan en ben zelf zeker geen fundi die totaal tegen de auto gekant is. In dringende situatie van pakweg ziekenhuisvervoer of een verhuis van zware materialen is gemotoriseerd vervoer natuurlijk aangewezen. Wat zijn de voorwaarden om zonder auto door het leven te gaan?
– Een absolute voorwaarde om volwaardig te kunnen leven zonder auto.is dat je een woning zoekt dichtbij een openbaar vervoersknooppunt en allerlei maatschappelijke diensten zoals handel, werkplaats, onderwijs, banken…
– De afgelopen decennia heb ik steeds binnen een straal van één kilometer gewoond rond het Leuvens station. De actieradius van het trein- en busverkeer vanuit Leuven gecombineerd met de fiets of desnoods een taxi is enorm groot.
– Hetzelfde als je op verlof gaat. Je moet je een plek zoeken waar je met het openbaar vervoer kan geraken en van waaruit je een aantal locaties kan bezoeken. Zonder huurauto zal je niet alles kunnen doen wat je wil, maar als je het wat goed uitkient zal je de keuze genoeg hebben om uitstappen te doen. Een goede voorbereiding en planning vooraf is echter absoluut noodzakelijk. Wat velen nodig hebben is een nieuwe mindset dat leven zonder auto echt wel mogelijk is als je je verbeelding wat kansen geeft.

Voordelen

Geen auto hebben stelt je niet enkel voor problemen. Het heeft ook voordelen.

a) Financiën

Ik leg jaarlijks volgens een ruwe schatting zo’n 10.000 km af en raam de kost daarvoor op 675 euro.
– 1) Ik heb twee fietsen – een nieuwe stadsfiets van zo’n 500 euro en een fiets die mijn moeder in 1976 tweedehands kocht maar die nog steeds goed rijdt. De afschrijving van de eerste fiets over 10 jaar komt neer op 50 euro/jaar.
–Het onderhoud van beide fietsen kost mij gemiddeld zo’n 50 euro per jaar.
– 2) Om te stappen kocht ik duurdere wandelschoenen van 200 euro (ik reken 30 euro per jaar).
– 3) Aan busvervoer spendeer ik naar schatting 60 euro per jaar (4 tienrittenkaarten)
– 4) Bijdragen in de kosten als ik met een auto van vrienden meerijd: 50 euro.
– 5) Als journalist rijd ik gratis met de trein. Als ik hiervoor had moeten betalen – de Standard Multi Rail Pass voor 26-plussers kost 87 euro voor 10 enkele reizen – zou ik 435 euro moeten betalen voor de circa 50 keer dat ik jaarlijks de trein neem.
Ik raam dat ik dus jaarlijks circa in totaal 10.000 km afleg (4.000 km met de fiets, 400 km te voet, 500 km met de bus, 100 km met de auto en 5.000 km met de trein)
Het totaalbedrag voor mijn verplaatsingen zonder auto is normaliter 675 euro, maar omdat ik als journalist niet hoef te betalen met de trein is dat slechts 240 euro.

Wat kost een auto die 10.000 km per jaar doet?

– Uit gegevens van de vzw Car-Pass bleek in februari dat de Belg in 2021 overigens gemiddeld 15.384 kilometer aflegde, 11 procent meer dan in 2020 en 14 procent minder dan in het precoronajaar 2019.
– Volgens de toeristenbond ANWB: kost een kleine auto over de hele levensduur gemiddeld 0,31 euro per km, een kleine middenklasse 0,43 euro en een normale middenklasse auto 0,49 euro. Voor 11.000 km schommelt het totaalbedrag dus van 3.100 tot 4.900 euro per jaar. Met de gestegen benzine- en dieselprijzen zal dat momenteel overigens nog een stuk meer zijn.

Ook als ik voor de trein moet betalen bespaar ik jaarlijks tussen de 2.500 en 4.500 euro. Omdat ik als journalist gratis met de trein rijd is het verschil voor mij in de praktijk nog een pak groter.

b) Gezondheid

Er zijn echter nog meer positieve argumenten:

– Uit studies blijkt dat fietsen (en bewegen in het algemeen) een positieve impact heeft op het psychologisch welzijn: op die manier komen verschillende hormonen vrij zoals endorfine, het zogenaamde gelukshormoon.
– Uit onderzoek blijkt dat wie naar zijn werk fietst mentaal veel frisser is en veel productiever. Men komt ook meer ontspannen op het werk toe.
– Kunstenaars blijken hun meest creatieve ideeën al fietsend op te doen.
– Scholieren die tijdens de schooluren een kwartiertje stappen hebben minder driftbuien, minder concentratieproblemen … .
– Een autoloos leven is ongetwijfeld ook een goed middel tegen de obesitasepidemie die steeds problematischer wordt. Uit een recent rapport van de Wereldgezondheidsorganisatie blijkt dat liefst 60 procent van de Europeanen kampt met overgewicht. Bij de Belgen is dat ongeveer de helft. Overgewicht is in Europa jaarlijks verantwoordelijk voor 1,2 miljoen voortijdige overlijdens en 200.000 nieuwe kankergevallen.
– Ik merk bij een aantal automobilisten regelmatig heel wat stress over onveilige verkeerssituaties, het zoeken naar parkeermogelijkheden … Ook die stress valt grotendeels weg als je met het openbaar vervoer rijdt en/of je in veilige situaties fietst of wandelt …
– Hout vasthouden, maar ik beschik ondanks mijn 68e over een goede gezondheid. Dat ikzelf tot voor de coronapandemie tot het voorjaar van 2020 in een zaalvoetbalploeg nog goed meekon spreekt boekdelen.
– Nog een uitsmijter: als je als overheid de pensioenleeftijd wil optrekken dan zal je de bevolking moeten stimuleren om tijdens hun beroepsleven meer te bewegen en minder in de auto te stappen

c) Snellere en amusantere verplaatsing, meer werktijd

– Door je te verplaatsen met de combinatie openbaar vervoer-fietsen-stappen ben je in veel gevallen – onder meer als gevolg van de files – veel sneller ter plaatse dan met de auto: Leuven-Tienen 11’, Leuven-Landen 20”, Leuven-hartje Brussel 20’, Leuven-Luik 30’, Leuven-Gent 1 uur …
– Als we met ons gezin uit de periode 1990-2004 vroeger van Leuven naar Korbach in Duitsland (de geboorteplaats van mijn Duitse vrouw Birte toen) reisden moesten we een vijftal keren van trein wisselen en waren we 7 uur onderweg, maar onderweg amuseerden we ons kostelijk.
– De tijd dat ik met de trein reis betekent voor mij steeds werktijd tijdens dewelke ik kan lezen… Op de terugweg van een job als journalist kan ik steeds mijn stukken uitschrijven wat met de auto vanzelfsprekend niet kan.
– Een plezierige anekdote is dat ik een tweetal jaren terug samen met de Leuvense schepen Carl Devlies op een persconferentie van Wouter Beke in Roosdaal was, op zo’n 60 km van Leuven. Na afloop stelde die mij voor om samen terug te rijden. Ik had het op dat ogenblik vrij druk en alhoewel ik nog een tiental km moest fietsen om aan het station van Asse de trein te nemen zei ik hem ‘sorry, want ik ben gehaast’. Door de files op de Brusselse ring wist ik dat ik veel vlugger terug in Leuven zou zijn dan hem.

d) Argumenten uit de getuigenissen

Wat zijn de argumenten voor een leven zonder auto bij wie interviewde voor mijn boeken over ‘Leven zonder auto’ en ‘Fifty ways to leave your car’? Laat mij vooreerst zeggen dat het profiel van degene die zonder auto leeft – zoals zo vaak gedacht – niet die van de armoeizaaier is die zich geen vierwieler kan permitteren, maar dat het vaak gaat om bemiddelde mensen die zich bewust zijn van de maatschappelijke problemen.

– bij velen was er al van jongs af aan een weerzin tegen de auto
– het hebben van andere financiële prioriteiten
– zonder auto stelde iemand dat hij één dag in de week minder moest werken
– traumatische ervaringen in het verleden met ongevallen
– men zich als bestuurder een potentieel gevaar acht voor anderen en voor zichzelf
– het verkeer als stresserend en gevaarlijk ervaart
– de auto in de praktijk te weinig gebruikte
– een verhuis naar de stad is meer dan eens aanleiding om zijn auto weg te doen
– ook ecologische overwegingen komen vaak aan bod
– het is een levenswijze waarin men meer ontspannen en onthaast leeft en bewust omgaat met verplaatsingen
– het is een vorm van mentale hygiëne omdat men geen aandeel heeft in ongevallen, luchtvervuiling, lawaaioverlast…
– het leven is minder stressvol vermits men minder wordt geconfronteerd met paperassen, parkeerproblemen, minder kosten …
– de reistijd met bus of trein is niet vergelijkbaar met de auto vermits men ondertussen kan lezen, zijn werk voorbereiden, filosoferen, praten met bekenden en onbekenden.
– aan de ontmoetingen met onbekenden tijdens ritten met openbaar vervoer houden velen mooie ervaringen over
– je staat in veel directer contact met de omgeving waarlangs je passeert en ziet veel meer dingen
– het risico op ongevallen is veel kleiner, men kan onderweg zonder probleem een pintje drinken …

Als je interesse hebt om de boeken ‘Leven zonder auto’ (292 blz) en ‘Fifty Ways to Leave Your Car’ (320 blz) digitaal te ontvangen moet je voor elk 5 euro storten op mijn rekening BE65 7855 2875 6196.