De zogenoemde ‘groene woestijnen’ worden aangelegd op vruchtbare grond in Latijns-Amerika en andere regio’s. Er worden snelgroeiende bomen gepland, die veel water nodig hebben en onder meer gebruikt worden om pulp en papier te produceren. De plaatselijke bevolking moet er vaak voor wijken en inheemse ecosystemen worden erdoor bedreigd.

Veel regeringen in het Zuiden steunen dit model van investering, productie en consumptie dat gekopieerd is uit het Noorden, zeiden deelnemers aan het Internationale Symposium over Bebossing in Montevideo.

“Europeanen gebruiken jaarlijks 350 kilo papier per persoon. De helft daarvan is verpakkingsmateriaal. In Brazilië en Uruguay wordt gemiddeld 50 kilo per persoon per jaar gebruikt”, zei de Braziliaanse activist Winfridus Overbeek, internationaal coördinator van de World Rainforest Movement (WRM) in Uruguay.

In Europa en Noord-Amerika is geen ruimte meer om de benodigde bomen voor dat consumptieniveau te planten, zei Overbeek. Bedrijven verplaatsen daarom hun productie naar het Zuiden.

Geen vogels

Overbeek wees ook op de kansen voor multinationals in ontwikkelingslanden: er is genoeg vruchtbare grond en de productiekosten en lonen zijn lager dan in het geïndustrialiseerde Noorden.

In verschillende Latijns-Amerikaanse landen, evenals in zuidelijk Afrika en Azië, komen steeds meer eucalyptus- en pijnboomplantages. Deze plantages leveren papierpulp voor fabrieken. Plantages met oliepalm, die voor het eerst werden opgezet in Indonesië, winnen ook steeds meer terrein elders in de wereld.  

Gualdalupe Rodríguez, lid van het Duitse Rainforest Rescue, zei dat bossen met monocultuur gezien worden als een goede ontwikkeling, omdat ze groen zijn. “Maar als je in die bossen komt, hoor je er geen vogel fluiten. Er is alleen stilte.”

“Een bos met slechts één soort bomen is net een steengroeve”, zei ze. “In tropische regenwouden daarentegen zie je dieren en hoor je water stromen. Ze zitten vol met leven.” 

Maïs en bonen

Brazilië is een voorbeeld van hoe de expansie van plantages de lokale bevolking raakt. Momenteel is er 7 miljoen hectare bebost in Brazilië, vooral met eucalyptus. De plantages zijn geconcentreerd in de meest vruchtbare en dichtbevolkte regio’s, zei Overbeek.

“We schatten dat de plantages ongeveer 50.000 boerengezinnen hebben verjaagd van het platteland in de zuidoostelijke staat Espírito Santo”, zei hij. De Beweging van Landloze Boeren heeft daar inmiddels tien nederzettingen. “De boeren zijn de eucalyptusgebieden ingegaan, hebben de bomen omgehakt en er huizen gebouwd. Er groeien nu weer maïs en bonen in een gebied waar eerder sprake was van monocultuur.”

Brazilië, dat sinds 2003 bestuurd wordt door linkse presidenten, stuurt de politie niet meer af op de landbezetters. In andere ontwikkelingslanden hebben tegenstanders van de monocultuur het vaak moeilijker. “Daar zijn mensen vermoord”, zei Rodríguez.

Als voorbeeld noemde ze een Guatemalaanse boerin die vermoord werd omdat ze protesteerde tegen suikerriet- en oliepalmplantages in de noordelijke provincie Alta Verapaz.

Bavianen

Philip Owen, oprichter van Geasphere, een Zuid-Afrikaanse milieugroep, vertelde over de negatieve milieugevolgen van eucalyptus- en pijnboomplantages in de regio Mpumalanga in het noordoosten van zijn land. Daar werd de grondwatervoorraad uitgeput en de beekjes en rivieren kwamen droog te staan.
 
De monocultuur heeft ook gevolgen voor de biodiversiteit. Grasland verdwijnt, doordat de bomen licht tegenhouden. Grasland gedraagt zich als een spons, zei hij. Het absorbeert regen en vocht en brengt dat in de bodem. Als het verdwijnt, kan dat leiden tot overstromingen en bodemerosie.

De bedrijven die kunstmatige bossen aanleggen in Mpumalanga, zegt Owen, doden ook dieren zoals bavianen omdat ze de bomen beschadigen in hun zoektocht naar voedsel. In de afgelopen tien jaar zijn volgens hem zo’n drieduizend bavianen afgemaakt in Zuid-Afrika.