De boy soldier van Schoony, gegoten uit egaal groen kunststof, houdt een granaat in zijn rechterhand alsof het een kinderlijke rugbybal is. Hij kijkt er lekker onschuldig bij, vanonder de te grote soldatenhelm, maar is klaar om te moorden, deze jongen die lijken leert tellen in plaats van vingers aan zijn hand. En hij snapt zelf niet waarin hij verzeild is geraakt. Het beeld was te zien op de eerste editie van de RAW Art Fair in Rotterdam

Prenten met een olievat druipend van het bloed verwijzen naar de sociale, ecologische en economische ellende die de mondiale verslaving aan fossiele brandstoffen veroorzaakt. 

Een vijf meter hoog crucifix geassembleerd van AK-47 automatische wapens hakt er in. Kalashnikovs die niet kapot gaan, nooit. Onverbeterlijk oorlogstuig dat blijft vuren ongeacht wie het in handen heeft. De kunstenaar, Fred George, verzamelde het tuig in Bosnië. Opgeraapt als het ware. Op foto’s zien we het schietgerei gestapeld in laadbakken. Het kruis is een protest ‘tegen de pervertering en het ultieme verraad van het Christelijke symbool dat gescheiden van de oorspronkelijke connotatie, nu, opnieuw tot oorlogssymbool is geworden’, zo staat te lezen op de site van St Art Gallery, uit Stampersgat. Het beeld dateert uit 2009.

Schilder Bart Jansen pakt het anders aan. Hij citeert uit het oeuvre van Manet, en wel de beroemde Olympia die liggend op haar bed een bos bloemen aangereikt krijgt van een zwarte servante. Jansen noemt zijn doek ‘Venus met wapens’. De blonde Venus ligt in bijna dezelfde pose als Olympia en kijkt recht in de lens. Achter haar, even serviel en zwart als de bediende die Manet schilderde, staat een man in legeruniform. Hij biedt zijn blauwogige meesteres een mitrailleur. De zoveelste. Op haar bed bezaaid met wapens en granaten ligt een zwarte kat te slapen. Knipoog naar de oude meester.

Lekker, op je vrije zaterdag. Doe je een keer een beursje, of vier – Rotterdam stond bol van kunst en design die dagen, de ruimtes met elkaar verbonden door het bruggetje de Hoerenloper. En dan sta je oog in oog met seks, religie en macht. En, nondeju, het raakt. Oog, brein, hart.

Daar sta je dan, in vol blazoen, met je hypotheek en vaste baan, op de fiets naar het werk, donderdags squashen en abonnement op een fatsoenlijke krant die heel genuanceerd bericht over de fusie van twee ingenieursbureaus. Met je i Pad. Seks, Religie en Macht, daar dacht je maar liever niet aan.

‘Het Faillissement van een Bot Land, ondergang van de rechtsstaat in twee bedrijven’, is een tweeakter die beschrijft hoe op 11 september 2009 een jonge asielzoeker hardvochtig de wacht aangezegd kreeg door een medewerker van de Dienst Terugkeer & Vertrek. Het spel is geheel naar waarheid opgetekend, een ooggetuigenverslag gegoten in de vorm die het beste past: surreëel theater. Maar net als met het AK-49 tuig, is er echt gevuurd. Geef een jongen een granaat en hij wordt een bom. Ditmaal werd de volwassen medewerker van de Dienst met de Jiskefet naam ‘Terugkeer & Vertrek’ een bom. Hij koos voor Macht onder het banier van het vaderland: ‘Ik voer de wet uit, dat is nu eenmaal mijn werk.’

Vreemdelingen zijn ‘uit de mode’. Die profiteurs moeten maar elders om hulp vragen, wij hebben genoeg aan ons hoofd. Fundamentele maatschappelijke discussies zijn ingeruild voor magnetron one-liners.  Financiële crises, ecologische druk en angst, vooral angst heerst. Bang je baan te verliezen, bang om af te wijken, bang voor het vreemde. Zo ook in de kunsten. Engagement werd iets voor watjes die geen eigen leven hebben. En persoonlijke verantwoordelijkheid? ‘Ik heb meer dan genoeg verantwoordelijkheden, daar hoef ik in mijn vrije tijd niet ook mee lastig gevallen te worden.’

Slaap kindje, slaap

Daarmee is de crisis compleet: een ethisch faillissement van een dusdanig benauwend gehalte dat alles wat afwijkt genegeerd of afgeserveerd wordt, met als bijgerecht een revival van Oerhollandse tegels en wijsheden tot en met Delfts blauwe motieven op dekbedhoezen in de aanbieding bij het Kruidvat. Onzekere tijden doen terugverlangen naar grootmoeders tijd, toen alles nog goed, netjes en te begrijpen was.

Maar de schijf is aan het rollen. Kop kan zo maar munt worden. RAW Art is daar een signaal van. En daarom leven we in een interessante tijd: want de massa wordt voortgetrokken door de voorhoede, zoals Kandinsky beschrijft in Über das Geistige in der Kunst. Die voorhoede heeft – eindelijk – de aanval gekozen.

Reggea zanger Alpha Blondy uit Ivoorkust zingt ‘Poverty is a social crime’ in Rasta Bourgeois. Die Toten Hosen, punk/rockband uit Duitsland, musiceren ‘Nazis Raus’ met jankende gitaren. Steeds vaker is (sociaal) onrecht onderwerp van kunstenaars, schrijvers, musici en theatermakers.

Daartoe behoort zeker ook de Chinese kunstenaar, dissident, politiek en sociaal activist Ai Weiwei. ‘Kunst is een middel om veranderingen te forceren,’ stelt hij. Hij confronteert compromisloos en hard. Het hele oeuvre is één grote aanklacht tegen sociale, politieke en culturele misstanden.

Zijn arrestatie in april 2011 leidde tot wereldwijde protesten. Behalve hier. Nederlandse stemmen bleven angstvallig stil. ‘De Nederlandse kunstwereld zou best meer van zich kunnen laten horen’, zegt directeur Ole Bouman van het Nederlands Architectuur Instituut (NAI) in de Volkskrant op 24 april 2011 . ‘Maar misschien is die op dit moment vooral erg met zichzelf bezig.’ Nog tot 24 juni 2012 echter, exposeert Museum De Pont in Tilburg het werk van Ai Weiwei en kiest daarmee voor engagement.

Onze kunstenaars zijn er weer aan toe om vuile handen te maken. Om daden te stellen, compromisloos en confronterend. Onze toonzalen en theaters durven weer discussie uit te lokken.

Nu wij nog. Vol er in! Om met Martin Luther King te spreken: ‘The biggest threat to humanity is not the evil of the bad persons. It is the passivity of the good ones.’ Want, wat altijd blijft, is de persoonlijke verantwoordelijkheid van ieder mens. Dat kun je niet afdoen met de simpele redenering: ‘ik voer de wet uit en het is nu eenmaal mijn werk,’ zoals de medewerker van de DT&V deed toen hij een bot land failliet liet gaan en zich daarmee en passant kwalificeerde voor de hoofdrol in een drama dat zich tot ver voorbij de bühne uitstrekte.

Foto: Boy Soldier, Schoony, detail. Van: www.thefancy.com