Op uitnodiging van kenniscentrum Demos deelden de artistieke leiders Denis Van Laeken en Sabri Saad El-Hamus in Gent hun ervaringen over multiculturaliteit op en naast het podium.

Beide theatermannen bouwden in hun carrière al aardig wat ervaring op in het plannen en op gang brengen van een multicultureel theater. Sabri Saad El-Hamus zelfs heel bewust: zijn Nederlandse theatergroep De Nieuw Amsterdam DNA zet al twintig jaar in op ‘multiculturele’ stukken. Daarnaast kunnen jonge allochtone aspirant-acteurs er ook elk jaar terecht voor een speciaal op hen gerichte vooropleiding.

Dennis van Laeken is als artistiek leider van Antwerps kunstencentrum Monty minder gefocust op de allochtone insteek. “Wij gaan voor de ontwikkeling van de kunst en de kunstenaars. Of dat allochtonen zijn, heeft geen belang.” Toch zijn beide mannen het over één zaak roerend eens: de artistieke kruisbestuiving tussen de westerse cultuur en andere culturen kan fantastische resultaten opleveren. “Elkaar vinden, elkaar ontdekken, daarvoor doen we het.”

Hoe werken jullie precies samen met allochtone theatermakers?

Sabri Saad El-Hamus: “Mijn theatergroep heeft altijd al een plek willen geven aan allochtone theatermakers. Ik wil hen eigenlijk bevrijden van dat ‘allochtone’ etiket. Ik ben niet geïnteresseerd in hun afkomst, maar in wat ze doen als kunstenaar. Een allochtone maker moet bij ons niet per se ‘multiculturele’ stukken maken. Integendeel zelfs, hij moet de kans krijgen om een ‘Becket’ of  een ‘Shakespeare’ te maken, want die zal sowieso anders zijn dan bij een Westerse maker.”

Denis Van Laeken: “In ons kunstencentrum ligt de focus helemaal niet op dat multiculturele. Wij proberen wel samen te werken met allochtone kunstenaars die bij ons in de periferie zitten. Maar in wezen ben ik eigenlijk altijd op zoek naar kunstenaars die een ander verhaal vertellen dan wat ik gewoon ben te horen. Als dat toevallig kunstenaars zijn uit het Oosten, dan is dat ook zo.”

Sabri Saad El-Hamus: “Onze benadering is duidelijk anders. DNA is een multiculturele samenstelling van kunstenaars. Maar ik wil daarin verder gaan dan alleen maar dat. Ik wil dat vleugels geven, en niet op de grond houden met een stempel van ‘allochtoon’.”

Allochtonen in de Westerse theaterwereld

Jullie zijn het er wel allebei over eens dat het betrekken van allochtonen in theater een goede zaak kan zijn voor onze maatschappij.

Denis Van Laeken: “Ja. In een veranderende samenleving zal ook het kunstidioom veranderen. Met Monty willen we daar een voortrekkersrol in spelen. De reden waarom we werken met allochtone acteurs, is omdat ik denk dat het noodzakelijk is om hen op die manier in contact te brengen met de westerse verlichtingsidealen. Die idealen staan onder de huidige definitie van de multiculturele samenleving onder druk. Volgens mij mag dat niet gebeuren. De individuele vrijheden waarover we hier in het Westen beschikken, moeten hoe dan ook gevrijwaard blijven. Ik wil voorkomen dat we die zouden verliezen door demografische druk.”

Sabri Saad El-Hamus: “Anderzijds is multicultureel theater ook een manier om elkaar te ontmoeten, om vanuit verschillende culturen kennis met elkaar te maken op kunstzinnig gebied. Of mensen elkaar op andere vlakken kunnen vinden, is niet mijn zaak. Maar ik ga wel ijveren voor die kunstzinnige ontmoeting op het toneel. Ik vind het prachtig om met allochtone en westerse theatermakers in één cast één verhaal te vertellen. En als je dan in de zaal ook dezelfde afspiegeling hebt qua publiek, is het natuurlijk ideaal.”

Denis Van Laeken: “Elkaar vinden en elkaar ontdekken, daarvoor doen we het.”

Hoe zit het eigenlijk met het aantal allochtone theatermakers in België en Nederland?

Sabri Saad El-Hamus:  “Allochtonen die het in Nederland hebben gemaakt, hebben er ontzettend hard voor moeten werken. Misschien zelfs harder dan wie dan ook. Dan verdien je ook wat je hebt bereikt.”

Denis Van Laeken: “In België zijn er quasi geen allochtone theatermakers. Dat is jammer, omdat de kwaliteit van het theaterlandschap hoger is naarmate er meer verschillen zijn. Daar is iedereen bij gebaat.”

“Ik denk niet dat hier in de nabije toekomst verandering in komt. Op grote schaal is de ‘allochtone acteur’ in België nog zeker niet in opkomst. In Nederland ligt dat anders, door het principe van de vooropleiding.”

Sabri Saad El-Hamus:  “Een onderdeel van DNA is een eenjarige vooropleiding, ITS DNA, waarin we ons richten op studenten uit andere culturen, die normaal moeilijk een plek zouden krijgen op de reguliere theaterscholen. Wij sporen daarvoor mensen op om ze bij ons te kunnen binnenhalen. Daarna stromen ze door naar toneelscholen, studeren ze af, worden ze acteur, en als ze geluk hebben, komen ze bij een gezelschap terecht. Het aantal keer dat zoiets gebeurt, blijft wel op één hand te tellen.”

Positieve discriminatie

Is zo’n vooropleiding dan een vorm van positieve discriminatie?

Sabri Saad El-Hamus: “Enigszins wel, ja. Als ik zou moeten kiezen tussen een meisje uit Gooi waar we er al zes van hebben of een getalenteerde allochtoon, dan is de keuze snel gemaakt. Maar zo’ n opleiding is toch iets anders dan zuivere positieve discriminatie. We zien talent en halen het binnen om het te ontwikkelen. Positieve discriminatie zou een Obama nooit tot president van Amerika gemaakt hebben. Obama creëert door zijn talent zelf die kans, en grijpt ze.”

Kan positieve discriminatie een oplossing zijn voor negatieve discriminatie?

Denis Van Laeken: “Op lange termijn is zoiets volgens mij zeker geen oplossing. Ik denk ook dat de oplossing voor het integratieprobleem niet in de theaterwereld ligt. Het is een veel beter idee om eerst structurele problemen aan te pakken, zoals de moeilijkheid om als allochtoon aan een job te raken. Je moet naar de fundamenten van de problemen gaan, en ze daar oplossen. Niet aan de culturele kant, want dat is slechts de laatste schakel in de behoeftepiramide.”

Sabri Saad El-Hamus: “Daar ben ik het volledig mee eens.”

Zoektocht naar publiek

Bereiken jullie ook allochtoon publiek?

Sabri Saad El-Hamus: “Nee, maar dat is ook niet onze taak. Wij willen gewoon theater maken. Natuurlijk hoop je dat ze komen, en ben je er blij om als dat lukt. Maar als ze niet komen heb je daarom niet gefaald.”

Denis Van Laeken: “Wij ontwikkelen daar wel promotiestrategieën voor, maar succes is natuurlijk niet verzekerd. Soms kom je vreemde tegenstellingen tegen. Wij dachten ooit de tekst van een stuk te vertalen naar het Arabisch om het toegankelijker te maken voor allochtoon publiek. Dat bleek totaal onzinnig, want de jonge Marokkanen die naar de voorstelling kwamen kijken, spraken helemaal geen Arabisch meer, maar Antwerps.”

“Volgens mij is het niet nodig om inspanningen te doen om voorstellingen toegankelijk te maken, maar wel om het theater op zich voor iedereen toegankelijk te maken”

Sabri Saad El-Hamus: “Het gebouw op zich, inderdaad. Want het allochtone publiek komt er nooit. Ze gaan wel naar concerten, naar muziek, maar niet naar theater. Voor hen is dat te hautain.”

Denis Van Laeken: “Maar dat geldt evengoed voor een westers publiek. Die gaan ook gemakkelijker naar concerten en films dan naar het theater. Je ziet er identiek dezelfde wetmatigheden. Of mensen naar het theater gaan, heeft dan ook niet te maken met afkomst, maar met het opleidingsniveau.”