In verscheidene media, onder meer Terzake, voegde de professor daar een historisch gezien gammel verhaal over de foto aan toe. Het beeld zou zijn gemaakt op 8 augustus 1942, er zouden Joden op staan die van Mechelen (doorgangskamp kazerne Dossin) naar Auschwitz werden gedeporteerd, maar onderweg van trein moesten wisselen.

“De mensen op de foto”, verzekerde Van Goethem met klem, “zouden drie dagen later omgebracht zijn in Auschwitz.” De professor had ook een aantal onder hen laten identificeren, allen weggevoerd met het derde konvooi uit Mechelen. In het RTBf-journaal liet hij een foto zien met hun transportnummer en hun namen werden in verscheidene kranten gepubliceerd.

In La Libre Belgique maakte Van Goethem van de gelegenheid misbruik om de analyse die historicus Lieven Saerens recent maakte van een andere foto van weggevoerde Joden onwetenschappelijk te noemen, in tegenstelling tot zijn, Van Goethems benadering.

Als auteur van een recent boek over onze omgang met historische foto’s, Kijken zonder zien. Omgaan met historische foto’s, en goed thuis in de materie van deportatie en uitroeiing, trok ik bij zoveel wetenschappelijke onkunde en gebrek aan collegialiteit grote ogen.

Het derde konvooi uit Mechelen vertrok pas op 15 augustus, dus zeven dagen nadat de foto onderweg naar Auschwitz zou zijn gemaakt. Om maar iets te noemen. Achterop de foto (die acht jaar geleden door een Gentenaar werd gevonden op een beurs voor militaria en eind 2010 aan Van Goethem en andere historici bezorgd) staat overigens niet 8, maar 9 augustus (Le 9 – 8 42 Départ de juifs).

Begin december vorig jaar wees ik in enkele lezingen over historische foto’s terloops op deze foute aanpak en foute interpretatie. Kort nadien ving ik op dat ook Van Goethem de eigen interpretatie betwijfelde. Ondertussen waren heel wat mensen bezig met diens foute interpretatie en kwamen er tal van suggesties binnen. Maar Van Goethems interpretatie bleef op de website van kazerne Dossin staan en is nog altijd na te lezen in verschillende media.

Dat zinde me als rechtgeaard historicus niet en op 12 januari vroeg ik Van Goethem in een mail om een stand van zaken – mail die ik in zichtbare kopie ook aan enkele historici en media stuurde. Van Goethem reageerde meteen met een nieuwe interpretatie van de foto, ontkende mensen op de foto geïdentificeerd te hebben (wat hij kort nadien toch moest toegeven) en legde mij en alle andere bestemmelingen een embargo op.

Christian Laporte, de journalist van La Libre Belgique die Van Goethem eerder aan het woord liet, sloot zich bij dat embargo aan omwille van wat nu plots ‘sereniteit’ heette. Ondertussen waren dus wel verkeerde slachtoffers van Auschwitz geïdentificeerd en geloofden veel mensen in de foute Holocaustinterpretatie van de professor.

Nadat ik liet weten dat ik het embargo niet zou respecteren omdat het grote publiek recht heeft op een rechtzetting, schoten Van Goethem en Laporte snel in gang. Op maandag 16 januari al publiceerde Laporte een groot artikel waarin Van Goethem zijn nieuwe interpretatie gaf. Diezelfde interpretatie stond dezelfde dag ook op de website van de Dossinkazerne en kort nadien ook in Joods Actueel.

Nu wordt met grote stelligheid geponeerd dat de foto op 3 augustus 1942 in Luik werd gemaakt, dat er mogelijk Joden en niet-Joden op staan. Het zou gaan om Joden die op die dag uit Luik werden weggevoerd voor dwangarbeid aan Duitse militaire versterkingen in Noord-Frankrijk dat door de Duitsers was bezet.

Ook het nieuwe verhaal (http://www.kazernedossin.be/content/foto-3-augustus-1942) is niet echt overtuigend. Om te beginnen staat achterop de foto 9 augustus. Die 9 (volgens Van Goethem een 8) kan een haastig geschreven 3 zijn, en de tekst achterop is mogelijk onjuist en/of later toegevoegd. De professor rept over dit alles met geen woord.

Hoe komt hij bij 3 augustus uit? Op basis van weerberichten. De straat op de foto ligt er volgens hem nat bij en het heeft begin augustus dat jaar veel geregend. Voilà! Het heeft toen inderdaad veel geregend, maar op de foto is daar toch weinig van te zien. De kasseien glimmen weliswaar, maar te oordelen naar de op de foto geworpen schaduwen werd het beeld mogelijk vroeg in de ochtend gemaakt en dan glimmen de straatstenen misschien van de dauw.

Of de foto werd toch op 9 augustus gemaakt en misschien had het toen ook geregend. Van Goethem rept daar met geen woord over. Maar hij schrijft wel dat hij zich van datum vergist heeft. Het is niet 15 augustus zoals hij aanvankelijk dacht want, gaat hij verder, het heeft op die dag niet geregend. Maar de prof heeft het nooit over 15, maar wel degelijk over 8 augustus gehad. Vraag is dus waarom hij niet natrok of het in Luik ook op 8 of 9 augustus 1942 geregend heeft.

Ook merkwaardig blijft dat op de foto maar één persoon met Jodenster staat. In België was de Jodenster begin juni 1942 verplicht gesteld en op het niet-dragen ervan stonden zware sancties. Als op de foto Joden staan die zich ‘aanmelden’ voor verplichte tewerkstelling (Arbeitseinsatz) dan zouden ze vermoedelijk niet zo gek zijn om zich zonder Jodenster aan te melden. Van Goethem verklaart dat niet.

Hopelijk is dit alles niet representatief voor het nog op te richten Holocaustmuseum. Verontrustend is wel dat heel wat media zonder enig spoor van kritiek het woord verlenen aan een curator die zich in sneltreintempo als holocaustspecialist wil profileren en van ‘zijn’ foto het icoon van dat museum wil maken (terwijl er al zo’n aangrijpend icoon van de binnenkoer van de Dossinkazerne bij de voorbereiding voor een deportatie bestaat).

Van Goethem hamert voortdurend op het uitzonderlijk karakter van ‘zijn’ foto en gaat voorbij aan de mogelijkheid dat tal van foto’s niet bewaard gebleven of nog niet ontdekt zijn, onder andere omdat er pas vele decennia na het einde van de Tweede Wereldoorlog in België enige belangstelling kwam voor wat nu Holocaust heet. Een publieke oproep voor het opsporen en grondig onderzoeken van dergelijke fotomateriaal ware beslist zinniger geweest.

Verontrustend ook is dat de media geen belangstelling hebben voor visies die afwijken van de gestandaardiseerde collectieve Holocaustherinnering. Maar Canvas, kondigt Van Goethem al fier aan, komt wel met een programma over zijn aanpak van deze foto!

Ook verontrustend is dat de historici die ik vorige donderdag aanschreef, zich duidelijk niet in de discussie over deze toch wel verbijsterende omgang met een historische foto willen mengen en doen alsof hun neus bloedt. Ontstellend is dat twee historici die ik vroeg om dit opiniestuk (na lectuur en correctie) mee te ondertekenen, dat niet aandurfden. De één uit angst voor de Joodse lobby, de ander uit angst zijn job te verliezen.

Proef op de som: De Standaard weigerde (na raadpleging van de redactie) dit opiniestuk te publiceren en De Morgen reageerde niet.

Gie van den Berghe

Gie van den Berghe promoveerde tot doctor in de moraalwetenschap met een studie over de nazi-kampen, die hij herwerkte tot Met de dood voor ogen (Antwerpen, 1987). Later volgden nog: De uitbuiting van de Holocaust (Antwerpen, 1990 & Amsterdam, 2001), De zot van Rekem & Gott mit uns (Antwerpen, 1995), Getuigen, de Belgische nationale bibliografie van egodocumenten over de nazi-kampen (Brussel, 1995), Au camp de Flossenbürg (1945). Témoignage de Léon Calembert (Bruxelles, 1995), Flossenbürg, een vergeten concentratiekamp (Brussel, 1999), De mens voorbij. Vooruitgang en maakbaarheid 1650-2050 (Antwerpen, 2008) en Kijken zonder zien. Omgaan met historische foto’s (Kalmthout, Pelckmans, oktober 2011). Hij werkte acht jaar als geschiedkundige aan het SOMA (Studiecentrum Oorlog en Maatschappij, Brussel) en is gastprofessor aan de Universiteit Gent.