De lockdown luidde voor vele mensen een periode van onzekerheid in. Bovendien werden structurele ongelijkheden versterkt. Mensen zonder gegarandeerd inkomen – van interimwerkers en freelancers tot sans-papiers – werden geconfronteerd met een grotere onzekerheid. Naast inkomen speelden ook andere elementen zoals woonoppervlakte, huishoudsamenstelling en of je al dan niet buitenshuis moest zijn om te werken, een rol. Degenen die in de zogenaamde essentiële sectoren tewerkgesteld zijn, werden door politici en media in een oorlogsdiscours voorgesteld als helden. Het heldendiscours werd bovendien gemakkelijk toegeëigend door velen onder ons. Slogans zoals “Dank jullie wel, helden van de zorg!” circuleerden door de woonwijken.

Door zorgwerkers als helden voor te stellen, werd de onderbezetting en dus verhoogde werkdruk in zekere zin gelegitimeerd, werden we in deze ‘oorlog tegen het virus’ voorbereid op vele slachtoffers – denk maar aan de actieve politiek om geïnfecteerde ouderen in woonzorgcentra niet te laten opnemen. In die zin werd de politieke verantwoordelijkheid voor de onderfinanciering van de gezondheidszorg weggemoffeld. “Het is oorlog, dus dan is het maar normaal dat er een deel van de bevolking zich opoffert en er veel slachtoffers vallen”, gaat de subtekst, terwijl we met een politiek beleid dat niet de economie maar de mens centraal stelt, veel levens hadden kunnen redden.

De zorgwerkers, magazijnwerkers, kassiers en andere ‘essentiële’ werkers waren degenen die de zelfisolatie van de meerderheid überhaupt mogelijk maakten, ten koste van hun eigen gezondheid. Wanneer we de sociaal-economische status en de in toenemende mate geracialiseerde aard van die beroepen in acht nemen en de actieve verwaarlozing van de door het virus geteisterde ouderen in woonzorgcentra, vragen we ons af: Whose lives matter?

Black lives matter: van de VS tot Brussel

Het is geen toeval dat het Black Lives Matter-protest uitbrak in volle coronacrisis. Er is een verband tussen het protest en de schaal waarop het virus de zwarte bevolking raakte, namelijk het structureel racisme. Volgens de statistieken zijn ongeveer 23 procent van de coronadoden Afro-Amerikaans, terwijl zij slechts 13 procent van de Amerikaanse bevolking uitmaken en bovendien verloren velen hun job. Er werd in de eerste plaats op straat gekomen als reactie op de zoveelste politiemoord op een zwarte man, maar de onderliggende oorzaak van de grootste opkomst sinds de eerste Black Lives Matter-betoging in 2012, is het structureel racisme.

In Brussel, zoals in vele andere steden over de wereld heen, ontstond er een golf van protest in solidariteit met de BLM-betogers in de Verenigde Staten. Solidariteit tussen Afrikaanse diaspora onderling en continentale Afrikanen is niet nieuw, maar kent een lange geschiedenis. De geschiedenissen van België en Amerika zijn intiem verweven met elkaar. In merendeel van de periode van de transatlantische slavenhandel bestond België nog niet, maar in die context van Europees handelsmercantilisme speelde onze regio een belangrijke rol in de slaveneconomie. Zo stond bijvoorbeeld de Antwerpse zakenman Willem Usselincx aan de wieg van de West-Indische Compagnie. Op haar beurt stond ook Amerika, zoals Adam Hochschild in detail beschrijft in het boek Leopold’s Ghost, tijdens de 19e eeuwse scramble for Africa mee aan de basis van de creatie van de Congo Vrijstaat. De geschiedenis van anti-imperiale solidariteit toont aan dat zwarten in Amerika zich er al snel bewust van werden dat niet enkel het lot van westerse grootmachten verbonden was, maar ook dat van diegenen die door hen tot slaaf gemaakt, gekoloniseerd en uitgebuit werden.

Daar waar de Afro-Amerikanen een lange geschiedenis hebben van organising, staat de anti-racistische strijd in België nog in haar kinderschoenen. Zal het de komende jaren vooral gaan over inclusie en sociale mobiliteit van degenen met ouders van de migratie, maar die hier zelf ‘geboren en getogen’ zijn? Of gezien niet-wit zijn in België meestal ook betekent dat je deel bent van de working class – al dan niet met papieren – zou het dan misschien gaan over working class solidarity? Of misschien over dit allemaal tegelijkertijd? Zullen we bondgenoten zijn of zullen verschillende groepen zich elk vanuit hun eigen specifieke geleefde ervaring apart organiseren? Er werpen zich veel vragen op en ongetwijfeld zal dit tot verschillende strekkingen leiden. Maar we beginnen zeker niet helemaal van nul.

We krijgen het in de media en scholen niet echt mee, maar er valt alvast een hele geschiedenis te ontdekken van anti-fascistische strijd in België. In tijden waarin velen zich afvragen wat bondgenootschap nu eigenlijk betekent, is de Belgische Jean Van Lierde (1926 – 2006) bijvoorbeeld een interessant figuur in het actief verbinden van de anti-fascistische, anti-koloniale en anti-kapitalistische strijd. Omdat hij weigerde zijn dienstplicht uit te voeren, belandde hij in de gevangenis en werd hij later als vervanging van zijn plicht naar de mijnen van Marcinelles gestuurd, maar werd daar uiteindelijk verbannen omwille van zijn vakbondsactiviteit. Ook werd hij actief in wat wel eens de ‘Front du Nord’ wordt genoemd; de Belgische solidariteitsbeweging met het Algerijns verzet tegen het Frans kolonialisme, en was hij ook solidair met de anti-koloniale strijd van de Congolezen.

Uit de UK waar je al veel langer dan hier een geracialiseerde arbeidersklasse hebt, kunnen we ook nog veel leren rond anti-racistische strijd: vele discussies rond anti-racistische politiek zijn in feite discussies die daar in de jaren 1970 al zijn gevoerd en die ook zij aan het herontdekken zijn. Waar liggen onze gemeenschappelijke belangen als witte arbeiders en middenklassers, mensen zonder papieren, kinderen van de kolonie, kinderen van de gastarbeidersmigratie …?

Democratische processen

Wie beslist over onze opoffering? Tijdens de lockdown en de daaropvolgende versoepeling zagen we een aantal anti-democratische tendensen nog duidelijker dan anders.

In de tweede ‘lockdown’ in Antwerpen (juli – augustus 2020) werd zelfs een avondklok ingesteld – terwijl het economische werk gewoon moest doorgaan. Het maakt opnieuw duidelijk welke keuzes er gemaakt worden.

Een sociaal rechtvaardige samenleving heeft democratische controle nodig, maar wat we de laatste weken vooral zagen was de afwezigheid hiervan. Omwille van een banaal gevecht aan de kust werd er opgeroepen tot racial profiling en werden extra treinen naar de kust afgeschaft, terwijl er tal van filmpjes van politiegeweld tegen minderheden in Vlaanderen en Brussel opdoken.

Oudere mensen – de zogenaamd “economisch onproductieven” – in het “Westen” zijn er al enkele decennia aan: we laten ze achter in rusthuizen – tegenwoordig woonzorgcentra genoemd. Niet verwonderlijk dus dat de overheid tijdens de eerste Covid-19-golf een verbod oplegde aan die centra om bewoners met ernstige coronavirussymptomen nog naar het ziekenhuis over te brengen.

Experts zoals de verplegers en dokters in ziekenhuizen en zorgcentra, werden dan weer genegeerd. Zij kregen weinig of geen ondersteuning, wat dan later ook leidde tot protesten, zoals het indrukwekkende beeld van de verplegers die de rug keerden naar bezoekende ministers.

Labo vzw

Zoals vele andere organisaties werkte het LABO vzw-team tijdens de eerste maanden van de coronacrisis van thuis uit en we voelden dat er door de vreemde tijd meer ruimte kwam om veranderingen op te starten die we te lang hadden laten liggen, wegens – al dan niet ingebeeld – tijdsgebrek.

Ook wij zijn immers niet ongevoelig voor de haast en de tijdsdruk die op ons af komt. Daarom hebben we zitten experimenteren met nieuwe methodes voor vormingen en activiteiten. En met het verder democratiseren van onze eigen interne werking.

Elke transformatie maakt nieuwe transformaties mogelijk. En dat blijft de inzet van LABO vzw: Wat kunnen we vandaag doen opdat we morgen kunnen doen wat vandaag nog niet mogelijk is? (Paulo Freire)

Besluit

Waar gaan we eigenlijk naartoe? De toekomst is onzeker en dat is tegelijk een vorm van hoop. Er liggen heel wat kansen open, maar ook gevaren. We moeten ervoor waken dat de terugkeer naar business as usual niet betekent: focus op winstbejag. Mensen en welzijn moeten op de eerste plaats komen. Health before wealth.

Er is weerstand: de zoveelste racistische moord passeerde niet zomaar. De massaprotesten deden het bewustzijn verder groeien. Een heleboel mensen die tot dan toe geloofd hadden in democratie, of in het concept van de politie, kregen nu de harde confrontatie met een systeem dat een heel andere functie heeft dan ze zouden willen. Rosa Luxemburg zei het al: Those that do not move, do not notice their chains.

We willen niet enkel gerechtigheid, we willen een fundamenteel betere wereld. En daar hebben we kritische burgers voor nodig, die weerstand kunnen bieden aan ondemocratische processen en structurele onderdrukking. Die gericht kunnen kiezen voor een betere, mooiere wereld.

De toekomst is niet wat er gaat gebeuren, maar wat wij samen gaan doen.