Op de ochtend na de Amerikaanse presidentsverkiezingen glommen Belgische krantenmakers van trots. Ze hadden met hun originele voorpagina’s de Amerikaanse media gehaald. Omdat pas ‘s nachts bekend raakte wie de verkiezingen gewonnen had, moesten Belgische kranten wel creatief omspringen met hun voorpagina. Het Laatste Nieuws had een dubbele voorpagina: ‘Het is Obama’ en – een pagina verder – ‘Het is Romney’. Beide met aparte artikels en commentaar.

La Dernière Heure publiceerde een foto van een Amerikaanse president, waarbij het hoofd vervangen werd door een QR-code. Met die code kon je surfen naar een applicatie waar je kon te weten komen wie er gewonnen had.

Zelden hebben kranten hun eigen onmacht meer in de verf gezet. Wie het ‘Het is Romney’ artikel leest, komt plots tot het akelige besef dat het Obama-artikel en de rest van de verslaggeving over de Amerikaanse verkiezingen in die krant even fake zijn. Met die QR-code schreeuwt La DH van de daken dat het echte nieuws elders te vinden is.

Na de feiten

Dat kranten een probleem hebben wordt daar mooi geïllustreerd. Ze komen – soms tot 24 en in het weekend zelfs 48 uur – na de feiten. Ze brengen een samenvatting van het nieuws dat iedereen met een gezonde nieuwshonger al via tal van andere kanalen tot zich nam. Twitter voor de nieuwsjunks, Facebook voor diegenen die willen weten wat hun vrienden er van denken, radiozenders met commentaar en zelfs al analyse, duizenden mainstream en alternatieve nieuwssites om artikels te delen, de originele bronnen voor de ongelovige en kritische lezers, tv voor de beeldjes (die natuurlijk ook al op tal van sites stonden) en voor de comfortabele zetel.

De Vlaamse kranten slaan nu de handen in elkaar om het tij te keren. Er komt een platform MediaID waardoor je je in één keer kan registreren op alle commerciële nieuwssites en de VRT-site deredactie.be. Uit de officiële communicatie van het platform: “Dit zal de mediasector toelaten nieuwe diensten en een veel persoonlijker media-aanbod te ontwikkelen, op maat van elke gebruiker en diens interesses en behoeftes.”

Door de voortvarende berichtgeving van De Morgen – ‘Nieuwssites gaan achter betaalmuur’ – leek het even alsof alle nieuwssites vanaf volgend jaar betalend worden behalve hier en daar een kortje over het nieuws van de dag. Zo’n vaart zal het niet lopen.

MediaID moet in de eerste plaats toelaten aan datamining te doen. Als alle surfgedrag van nieuwsconsumenten over een lange periode in kaart kan gebracht worden, kan je hen een persoonlijker aanbod voorstellen. Een aanbod waar dan eventueel ook geld kan gevraagd worden. Iemand die elke dag op zoek gaat naar het allerlaatste filmnieuws kan je misschien verleiden met een betalende app die filmnieuws bundelt, zo gaat de redenering. Zeker als er dan een platform à la iTunes bestaat dat eenvoudige betalingen toelaat.

Gratis op het internet

De Morgen-hoofdredacteur Yves Desmet zag al meteen een systeem waarbij je voor een vast bedrag toegang zou krijgen tot een aantal artikels van alle bestaande kranten en weekbladen. Dat is heel verre toekomstmuziek. Zeker omdat alle kranten een eigen strategie hebben om inkomsten te genereren.

In Nederland heeft men het al eens geprobeerd. Het platform eLinea kreeg tweemaal een subsidie maar geraakte toch niet uit de kosten. “Wat wil je ook, op internet is nieuws immers ‘gratis’. En ook op het gebied van opinie en achtergronden kom je (op internet) ruim aan je trekken”, besloot oprichter Wiebe De Jager. Toch wordt binnenkort een poging ondernomen om het platform nieuw leven in te blazen.

De hardnekkigheid waarmee krantenbazen op zoek gaan naar manieren om nieuwssurfers te laten betalen, is een reactie op de diepe crisis waarin media verzeild zijn geraakt.

Voor het vierde jaar op rij vreet de economische crisis aan de advertentie-inkomsten. Maar veel belangrijker nog is de erosie van de verkoop van papieren bladen. Lezers komen aan hun trekken op het gratis en oneindige internet. In Duitsland gaf de Financial Times Deutschland er na twaalf jaar de brui aan. De Frankfurter Rundschau zag haar aantal lezers in dik tien jaar tijd halveren en legde op 13 november de boeken neer. Als er geen overnemer gevonden wordt, is het ook met die krant gedaan.

Le Soir herstructureert zich kapot

In eigen land krijgt Le Soir de derde herstructurering in evenveel jaar te verwerken. Na deze snoeibeurt zal de redactie nog 94 journalisten tellen. Dat zijn er 36 minder dan in 2008. Die kleinere redactie moet ondertussen wel ook een site vullen en een digitale avondeditie volschrijven. Uit protest lag er dit weekend geen Le Soir in de rekken.

Aan Nederlandstalige kant vallen de grootste klappen bij de weekbladen die hele horden lezers zijn verdwijnen. Maar ook bij de kranten – waar in 2009 al flink bespaard werd op personeel – staan de zenuwen gespannen. Bij De Morgen verslijten ze tegenwoordig sneller hoofdredacteurs dan de modale voetbalclub trainers.

De paywall dan maar? Stop het nieuws achter een betaalmuur en de surfers zullen wel hun visakaart boven halen. Het is het credo geworden van de meestal iets oudere mannen die aan het hoofd staan van een noodlijdende krant of mediabedrijf.

Meestal wordt dan meteen verwezen naar het voorbeeld van The New York Times, de krant die een paywall invoerde en dat draaide – kijk eens aan – niet op een mislukking uit. Door die betaalmuur zag The New York Times de inkomsten uit verkoop voor het eerst sinds lang weer stijgen.

Maar in een jaar tijd verloor The New York Times website 20 procent van haar lezers en daardoor ook een pak reclame-inkomsten. De daling van de reclame-inkomsten (in de papieren krant incluis) blijft groter dan de stijgende inkomsten uit de verkoop van digitale abonnementen.

De krant is nochtans zo slim om vrij toegankelijk te blijven via Facebook-verwijzingen of Google-opzoekingen. Zowat 30 tot 40 procent van de bezoekers van The Times komen immers onrechtstreeks. Dat zijn mensen die niet snel een abonnement zouden kopen als ze zien dat ze op een dode link hebben geklikt. Die ben je meteen kwijt. Op grote momenten, zoals de verkiezingen of de storm die over New York raasde, haalt de Times de paywall ook naar beneden, waarmee de redactie meteen toont dat ze niet echt gelukkig is met het systeem.

Bovendien lijkt het ook voor The New York Times niet zo makkelijk om de surfers te overtuigen te betalen. Nog geen twee procent van de bezoekers aan de site kon verleid worden om een abonnement te nemen.

Het is ook wat vreemd dat Vlaamse kranten zich spiegelen aan het vlaggenschip van de Amerikaanse journalistiek. Er zijn ook andere voorbeelden. The Boston Globe is de referentiekrant in New England, de regio in het noordoosten van de VS die 14 miljoen inwoners telt (toch nog meer dan dubbel zoveel als Vlaanderen). The Globe heeft 18.000 digitale abonnees.

Of neem The Times in Groot-Brittannië. De nieuwssite van die krant uit de stal van Rupert Murdoch verloor 90 procent van haar bezoekers na het invoeren van de paywall.

De reden dat een paywall een wankel model is in het internettijdperk is eenvoudig. ‘There’s always someplace else to get the news’, zoals mediaspecialist Jeff Jarvis schrijft.

Uniek nieuws

Dat zal ook in België zo zijn. Vandaar de zure opmerkingen van mediabonzen als Christian Van Thillo (De Persgroep) over het gratis aanbod op deredactie.be.

Larry Kramer die aan het hoofd staat van USA Today gaf onlangs ootmoedig toe dat zijn krant niet achter een paywall kan omdat de inhoud niet uniek genoeg is. Bij een financieel blad kan dat nog wel lukken (natuurlijk zijn sommige beleggers bereid geld te geven aan nieuws waarmee ze geld kunnen verdienen) of bij een krant die over de hele wereld gelezen wordt als The New York Times. Maar hoeveel artikels bevatten Vlaamse kranten die zo uniek zijn dat je ze nergens anders vindt in een gratis vorm?

Gratis nieuws maakt op het internet trouwens ook deel uit van een totaal nieuw mediasysteem. Mensen stellen zelf hun nieuwsaanbod samen via Twitter en Facebook of via newsfeeds. Ze nemen ook zelf deel aan de verspreiding van nieuws en geven er commentaar op. De betaalmuur sluit die mogelijkheden af.

DeWereldMorgen.be blijft gratis

DeWereldMorgen.be zal daarom gratis blijven. Omdat wij willen dat onze artikels door zoveel mogelijk mensen gelezen worden. Omdat we trots zijn telkens een artikel veel gedeeld wordt op Facebook en Twitter. Twintig procent van onze lezers komt via Facebook en nog eens twaalf procent via krantenkoppen.be.

Omdat we ook denken dat de oplossingen waar de commerciële kranten op broeden de technologische vooruitgang eerder remmen dan stimuleren. De kranten gaan nu bij de overheid bedelen om hun platform te kunnen ontwikkelen. Een platform dat volgens sommigen moet dienen om dat hele nieuwe media-eco-systeem te verstoren.

De subsidies die ze daarvoor gaan krijgen komen bovenop de honderden miljoenen overheidssteun die ze nu al krijgen. Zonder die steun waren er al lang geen kranten meer. In plaats van dat geld te pompen in noodlijdende bedrijven zou de overheid beter goede journalistiek stimuleren. Daar is nooit eerder zo’n tekort aan geweest in deze duistere en onzekere tijden.