Er is de laatste tijd weer heel wat te doen rond “Koning Filip/Philippe”. Hij zit nog niet eens op de troon en er wordt weer heel wat gespeculeerd. Zelfs uit juridische hoek komen heel wat vragen; zelfs bezwaren gerezen!
Zo beweert grondwetspecialist Matthias STORME dat Filip pas koning kan worden ná verkiezingen.
(http://www.hbvl.be/nieuws/binnenland/aid1415554/filip-kan-pas-koning-worden-na-nieuwe-verkiezingen.aspx)
Dit leest hij uit de Grondwet. In alle bescheidenheid dien ik u reeds mee te geven dat ik géén grondwetspecialist ben. Mijn persoonlijke interesse gaat uit naar het Strafrecht en de Mensenrechten. Niettegenstaande vind ik dit een wel zéér boude bewering. De Grondwet lezende kom ik niet tot eenzelfde conclusie.
Het artikel 85 van de Grondwet bepaalt dat onze Monarchie een systeem van erfopvolging kent. Dat wil zeggen dat de opvolging geërfd wordt. Door geboorte dus. Dhr. Storme concludeert hieruit dat de Grondwet een systeem van opvolging voorziet voor de eerstgeborene van de Koning na diens dood. Dit komt omdat ons Burgerlijk Wetboek bepaalt dat de erfenis pas openvalt bij overlijden. Dit argument is maar al te makkelijk. Om te beginnen is het Grondwettelijk recht niet het Burgerlijk recht. Zoals eenieder weet heeft elke tak van het recht enkele autonome begrippen. Deze gewoon gelijkschakelen past maar al te makkelijk in het Republikeins (en dus N-VA) kader. Dhr. Storme doet hier twee merkwaardige zaken:
1. Hij zegt dat erfopvolging en erfenis hetzelfde zijn. Een erfenis valt pas open na overlijden. Erfopvoling dus ook. Hij schakelt de begrippen gelijk. Niettegenstaande kan een erfenis geweigerd worden. Kan de Kroonprins ook op zulke eenvoudige wijze “afstand doen” van zijn erfopvolging?
2. Voor zover ik weet ken het Burgerlijk erfrecht ook nog het testament. De Koning is, voor zover ik weet, niet vrij om zijn opvolger te kiezen.
De andere kinderen van de Koning hebben geen recht op het “reservatair erfdeel” op de Kroon. Dit is in het Burgerlijk recht een soort voorbehouden deel op de erfenis. Een deel waarvan men niet onterfd kan worden. De Kroon is, anders gezegd, geen erfddeel dat door het Burgerlijk recht beheerst wordt. Dit soort Grondwettelijke erfopvolging wordt mijns inziens door andere principes geregeerd. Een gelijkschakeling met het Burgerlijk recht zou een miskenning zijn van ons grondwettelijk systeem. Dat is gekozen voor het woord “erfopvolging” mag niet verwonderlijk zijn. Nochtans zijn er tal van principes niet van toepassing op deze “nalatenschap” die we de Kroon noemen.
De erfopvolging bedoelt in de Grondwet duidt, anders gezegd, een geboorterecht aan en impliceert helemaal geen sterfte zoals dat in het Burgerlijk recht gebeurt. De erfenis valt open bij overlijden, de erfopvolging van de Kroon niet noodzakelijk. Dat wordt immers zelf ook nergens in de Grondwet bepaalt. Om zich bij ontstentenis van definitie van “erfopvolging” maar naar het gemeen recht (het Burgerlijk recht) te wenden is te makkelijk en miskent, zoals ik eerder al zei, de principes van het Grondwettelijk recht en het feit dat niet alle principes van het Burgerlijk recht erop toepasbaar zijn; en dus ook niet alle definities.
Verder maakt dhr. STORME gewag van het feit dat de troon eigenlijk onbezet is. Dit concludeert hij uit het feit dat er geen sprake is van erfopvolging. Zelfs indien er geen sprake is van erfopvolging omdat de Koning niet dood is (quod non, zie supra) is dit toch maar een hele brede definitie van een onbezette troon. Art. 86 van de Grondwet geeft immers een definitie van wanneer de troon onbezet is. Dit is in het geval dat de Koning geen nakomelingen heeft. Veronderstellen dat een troonsafstand hetzelfde is als een onbezette troon is dan ook fout.
Tenslotte is er nog de bewering dat er verkiezingen moeten komen alvorens Filip koning kan worden. In de Grondwet wordt, zelfs in geval van onbezette troon, alsin geval van aanduiding van regentschap (dat enkel van toepassing is bij een minderjarige opvolger – art 92 – of bij onmogelijkheid te regeren – art. 93), hier geen melding van gemaakt.
De troonsopvolging is een grondwettelijke zaak. Dat erfopvolging hier zo nauw wordt geïnterpreteerd is op z’n minst kritisch te benaderen. Indien we ervan uitgaan dat de erfopvolging niet in de burgerrechtelijke zin moet benaderd worden is er geen enkel probleem. Er is in elk geval geen onbezette troon (dat zou ingaan van een interpretatie contra legem), noch nood aan een regent (die enkel bij toepassing van art. 92 of 93 komt kijken).
Wat wel waar is, is dat de Belgische koning een van de weinige (zo niet de enige) die pas Koning wordt ná de eedaflegging voor de Verenigde Kamers. Ongetwijfeld om de Koning duidelijk te maken dat hij de democratie dient, en niet omgekeerd. Daarbij wordt mijns inziens ook nog gezorgd dat de Koning niet “vrij over de Troon kan beschikken”. Maar is een troonsafstand wel zo’n vrije beschikking die thans als ongrondwettelijk gezien kan worden? De troonsafstand heeft als gevolg dat de (grondwettelijk aangeduide) troonopvolger het staatshoofd wordt. Dit is bezwaarlijk “vrij beschikken” te noemen. Een troonsafstand omdat de gezondheid van de Koning het niet meer toelaat het land ten volle te dienen is enkel het nakomen van de Eed die de Koning aflegt bij de troonsbestijging is mijns inziens perfect af te leiden uit zijn grondwettelijke Eed. Die luidt immers: “Ik zweer dat ik de Grondwet en de wetten van het Belgische volk zal naleven, ‘s Lands onafhankelijkheid handhaven en het grondgebied ongeschonden bewaren.”.
Wie zich niet in staat acht het land ongeschonden te bewaren kan dus niet aan die Eed voldoen. Daarenboven moet de Koning de Belgische wetten naleven. Het naleven van de Belgische wetten houdt ook in dat eenieder zijn verbintenissen moet nakomen die hij of zij is aangegaan. De aflegging van deze Eed lijkt mij een verbintenis te zijn. Zonder het grondwettelijk regime te willen gelijkschakelen aan het burgerlijk recht, belooft de Koning nochtans het burgerlijk recht te respecteren. Wie zijn verbintenis niet na kan komen, zeker als het zo’n belangrijke is zoals het koningsschap, kan dus maar beter zich aan zijn Eed houden en de Troon afstaan aan de grondwettelijke opvolger. Er is, met andere woorden, geen vuiltje aan de lucht wat een abdicatie betreft. De grondwetgever moge het dan niet voorzien hebben, het grondwettelijk systeem en de uitvoering te goeder trouw voorziet daar alvast wél in.
Verkiezingen hebben al helemaal niks te maken met deze, door de Grondwet geregelde, affaire. Ik heb dan ook geen idee hoe dhr. STORME (overigens een briljant rechtsgeleerde) hier opkomt. Indien men erfopvolging niet burgerrechtelijk benaderd is er, ook grondwettelijk, niet echt een vuiltje aan de lucht. Verkiezingen organiseren bij troonsafstand om de Kamer een goedkeuring uit te laten spreken zou de facto neerkomen op een getrapte verkiezing van de koning en dus een president. Het is goed geprobeerd voor een republikein, toch kan ik enkel maar zeggen: ” ‘t Is mis, ‘t is mis, ‘t is mis”
