KU Leuven bibliotheek. Foto: Wentao Jiang, Wikimedia Commons / CC BY-SA 4.0 (More information about the rights of this work, see below article)
Opinie - Felix Kumps

De draaideur tussen KU Leuven en KBC

Koenraad Debackere treedt af als algemeen beheerder van de KU Leuven en maakt de overstap naar KBC. Hij behoudt echter een sleutelpositie in de universiteit. Ook is deze draaideur symptomatisch voor een veel bredere tendens van bedrijfs- en winstgericht onderwijs.

zaterdag 2 mei 2020 08:11
Spread the love

 

Koenraad Debackere, al een twintigtal jaar algemeen beheerder van de KU Leuven, wordt over enkele maanden de nieuwe voorzitter van KBC. Deze benoeming mocht al snel op felle kritiek rekenen van onder meer een groep academici die vonden dat Debackere een keuze moet maken tussen beide functies. Als algemeen beheerder is hij immers medeverantwoordelijk voor alle beleggingen van de KU Leuven, wat een groot belangenconflict constitueert. In maart werd bekendgemaakt dat Debackere – onder druk van de Europese Centrale Bank – zal aftreden als algemeen beheerder alvorens de overstap te maken. Maar of het gevaar van belangenvermenging hiermee van de tafel is, is een heel andere kwestie.

Zo blijft Debackere waarschijnlijk wel hoofd van het ‘ondernemersloket’ van de universiteit, Leuven Research & Development (LRD). Dit is de divisie van de KU Leuven die middelen van onderzoeksgroepen beheert en spin-off-bedrijven naar de markt brengt. Debackere zet alleen een stap terug uit het universitaire bestuur voor zover de ECB-regels dat verplichten, maar behoudt de facto een erg invloedrijke positie in de financiën van de KU Leuven. ‘Koen is nog lang niet weg’, bevestigt ook rector Luc Sels.

Daar komt nog bij dat de KU Leuven helemaal niet transparant is over haar financiën. Ze belegt 98 procent van haar geld (een veel hoger percentage dan andere Belgische universiteiten), maar de ledenlijst van het beleggingscomité dat hierover beslist wordt niet publiek gemaakt. Over welke fondsen er gesteund worden, is de universiteit evenmin transparant. Deze financiële ondoorzichtigheid van de KU Leuven is geen onbelangrijk gegeven. Ze kan bijvoorbeeld faciliteren dat Debackere achter de schermen grote invloed behoudt.

Ten slotte moeten we de overstap van Debackere niet zien als een geïsoleerd geval, maar als een symptoom van een veel breder fenomeen: de steeds grotere gerichtheid van de KU Leuven op de captains of industry. Zo is de draaideur naar de businesswereld duidelijk in de hoge bestuursorganen van de universiteit waar we een aantal rijke en controversiële bedrijfsleiders in terugvinden. Ook Debackere zelf bekleedde eerder tijdens zijn mandaat als algemeen beheerder al hoge bestuursfuncties bij bedrijven zoals de multinational Umicore en zelfs in het socio-economische businessplan van de Vlaamse Regering. Kortom: dat een bestuurder van de KU Leuven tegelijk de belangen van een bank of grootbedrijf vertegenwoordigt, is zeker niet nieuw.

De sluipende opmars van marktgericht onderzoek

KBC is al lange tijd een van de huisbankiers van de KU Leuven. Hoe innig die verwevenheid is, blijkt ook uit het feit dat we naast Debackere maar liefst vier mensen met huidige of voormalige bestuursfuncties bij KBC aantreffen in de Senaat (een beleidsorgaan van de KU Leuven dat als klankbord dienstdoet): Marcel Cockaerts, Franky Depickere, Jos Daniels en Theo Peeters. De universiteit richtte in 1997 ook het Gemma Frisius Fonds op als een joint venture met KBC en BNP Paribas. Dit is een zaai- en startkapitaalfonds ter waarde van 30 miljoen euro, waarvan Debackere de voorzitter is.

Voor de KU Leuven is het financieel interessant om connecties te hebben met topbanken en met de grote spelers uit ondernemend Vlaanderen, maar ook uit de internationale businesswereld. Debackere is hierin een spilfiguur. Hij benadrukt steeds weer het belang van risicokapitaal en het aantrekken van buitenlandse investeerders. Dit kadert in zijn visie op het stimuleren van private spelers als tegengewicht voor economische crises: “De economische crisissen tijdens de periode 1970-1980, deden het besef groeien dat ondernemerschap en innovatie dienden te worden gestimuleerd.”

Reeds in 2002 stelde De Tijd in een interview met Debackere de kritische vraag: “Evolueren we in Vlaanderen niet naar een soort Amerikaans systeem waarbij universiteiten steeds meer gefinancierd worden door de opbrengsten van hun spin-offs?” Debackere vindt echter dat een vergelijking met Amerika geen steek houdt. Daarnaast wuift hij de suggestie weg dat de onafhankelijkheid van het onderzoek in het gedrang zou komen of dat financieel minder interessante faculteiten onder druk kunnen komen te staan. Nochtans waarschuwen verschillende academici en experts dat academische onafhankelijkheid slecht samengaat met de toenemende macht van het bedrijfsleven.

Ook Veto constateerde twee jaar geleden dat de opbrengst van marktgericht onderzoek aan de KU Leuven verdubbelde sinds 2010 en dat dit in de praktijk vaak neerkomt op gestuurd onderzoek. Verder bleek dat de Groep Humane Wetenschappen financieel niet zo goed vaart bij de ontwikkelingen. Luc Sels temperde dit toen met het argument dat zonder financiering uit de opbrengsten van marktonderzoek “de financiële druk op de rest van de universiteit veel zwaarder [zou] worden, en daar zou humane wetenschappen ook voor moeten meebetalen”. Maar gaat dit argument niet voorbij aan de vraag of het überhaupt normaal is dat hoger onderwijs steeds meer afhankelijk wordt van privéfinanciering?

De universiteit als winstcentrum

De visie van Koenraad Debackere op de evolutie van het hoger onderwijs is veelzeggend. “While universities were predominantly government funded with the logical consequence that research results were made fully available to society as a whole,” schreef hij in een artikel uit 2002, “more recently they have evolved into institutions funded through a variety of sources and with different stakeholders, who expect the knowledge generated to be protected and exploited in an appropriate way.” Vrij vertaald: naarmate de overheidsfinanciering afneemt en commercialisering zich verder doorzet in het hoger onderwijs, kunnen we er maar beter aan wennen dat kennis die vroeger toegankelijk was voor de maatschappij, nu achter een betaalmuur verdwijnt. De kansen op lucratieve contracten zijn immers groter geworden en dat gaat gepaard met de transformatie van academische instellingen in “partially or largely self-financed ‘profit’ centres”.

Deze formuleringen dateren uit 2002, maar hebben zeker niet aan geldigheid ingeboet. De algemene verhoging van het inschrijvingsgeld in 2014 was al tekenend voor een onderwijssector die voor haar financiering steeds minder op de overheid kon rekenen. Enkele maanden geleden kregen we de begrotingstabellen van de regering Jambon I te zien. Deze bevatten een reeks nieuwe besparingen, zodat ook het hoger onderwijs opnieuw 60 miljoen zal moeten inleveren. Dit getal hield natuurlijk nog niet eens rekening met de economische gevolgen van de coronacrisis. Het is dan ook niet zo vergezocht dat de winstgerichte component aan onze universiteiten de komende jaren nog zal toenemen. Dat kan gepaard gaan met problemen voor de minder lucratieve richtingen, verhogingen van het inschrijvingsgeld en potentieel (als de macht van de multinationale uitgeverijen groot genoeg is) het inperken van open access.

Wanneer Debackere een onderwijs beschrijft dat steeds meer op privéfinanciering teert, is hij vooral exponent van een breder gedragen visie. Hij citeert de neoliberale pionier Alan Greenspan om “de samenwerking, of meer nog, de symbiose tussen universiteit en industrie” te verdedigen. Universiteiten worden rechtstreeks ingeschakeld in een economische competitielogica. “Naarmate deze kenniscentra immers zelf een meer ‘ondernemend’ karakter vertonen, zal hun positieve impact op de ontwikkeling van een regio door innovatie groter zijn (…) Universiteiten staan hier dus voor een uitdaging daar de klassieke tweedeling tussen kenniscreatie en kennisdiffusie dient te evolueren naar een symbiose.” Deze symbiose komt praktisch tot uiting in spin-offbedrijven en praktijkonderzoek. Dat marktgericht onderzoek aan de KU Leuven steeds meer gewicht in de schaal legt, hoeft dan ook niet te verbazen.

Wat voor hoger onderwijs willen we?

De visie die in deze artikels van Debackere tot uiting komt, is symptomatisch voor het beleid van de universiteit. Door over een harmonieuze ‘symbiose’ te spreken wordt er echter nogal kort door de bocht gegaan. Het gebrek aan overheidsfinanciering en, in het verlengde daarvan, het steeds grotere belang van winstgerichte privébelangen is niet zomaar te verzoenen met een kwalitatieve, autonome onderwijsinstelling die kritische burgers opleidt. Een universiteit die zich naar de belangen van het privékapitaal moet schikken kan onmogelijk haar onafhankelijkheid bewaren.

We kunnen alleszins concluderen dat de draaideur tussen KU Leuven en KBC, die met de overstap van Debackere in de schijnwerpers komt te staan, slechts het tipje van de ijsberg is. Marktgericht onderzoek wordt steeds belangrijker, de grote meerderheid van de leerstoelen wordt gefinancierd door privébedrijven, meer dan de helft van de Raad van Bestuur-leden zijn huidige of voormalige bedrijfsleiders en de universiteit is helemaal niet transparant over haar beleggingen. In het licht van dit alles is het tijd voor een breed debat over de onderfinanciering en de verregaande vermarkting van het hoger onderwijs. Zoals Debackere zelf aangeeft, vormen die twee kanten van dezelfde munt.

 

Felix Kumps is actief bij Comac Leuven, de studentenbeweging van de PVDA.

Foto: Wentao Jiang, Wikimedia Commons / CC BY-SA 4.0

 

Bronnen:

[1] https://www.tijd.be/ondernemen/banken/koenraad-debackere-wordt-nieuwe-voorzitter-kbc/10214897.html

[2] https://www.knack.be/nieuws/belgie/benoeming-kbc-voorzitter-debackere-zal-moeten-kiezen-tussen-ku-leuven-of-kbc/article-longread-1563559.html

[3] https://www.standaard.be/cnt/dmf20200217_04853180

[4] https://www.veto.be/artikel/koenraad-debackere-stopt-als-algemeen-beheerder-maar-behoudt-mogelijk-sleutelpositie

[5] https://www.veto.be/artikel/ku-leuven-weinig-transparant-over-beleggingen

[6] https://www.dewereldmorgen.be/artikel/2019/12/09/deuren-van-de-ku-leuven-staan-wijd-open-voor-bedrijfswereld

[7] https://www.cdenv.be/actua/koenraad-debackere-nieuwe-voorzitter-van-vlaanderen-in-actie/

[8] https://admin.kuleuven.be/raden/senaat.html

[9] https://lrd.kuleuven.be/spinoff/gemma-frisius-fonds en https://www.vlaio.be/nl/media/911

[10] https://www.varafin.be/uploads/PDF/financiering%20van%20innovaties%20-%20overzicht.pdf, p. 13

[11] https://www.tijd.be/ondernemen/actueel/prof-koenraad-debackere-een-goed-project-vindt-altijd-geld/248622.html

[12] https://www.apache.be/2016/09/15/de-miljoenenbusiness-achter-universitaire-leerstoelen

[13] https://www.veto.be/artikel/opbrengsten-marktgericht-onderzoek-verdubbeld-sinds-2010

[14] https://www.researchgate.net/publication/11559988_Balancing_basic_and_applied_research_In_a_time_of_economic_changes_and_stagnating_support_from_the_government_universities_have_to_restructure_and_reshape_their_mission, p. 2

[15] Ibid., p. 4

[16] https://www.standaard.be/cnt/dmf20191004_04645355

[17] https://www.solidair.org/artikels/publieke-kennis-private-winsten

[18] https://www.seniorenkuleuven.be/drupal/files/voordracht%20Koen%20Debackere.pdf, p. 5

[19] Ibid., p. 7

[20] Ibid., p. 12-13

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!