Waar doelt u op met de titel van uw boek ‘Neem de tijd’?

Koen Haegens: “Neem de tijd is letterlijk bedoeld. We dienen de verloren zeggenschap over onze tijd te heroveren en het collectieve ritme te vertragen. Of toch zelf te bepalen welk ritme we aannemen. Het is tijd voor een tijdstrijd om opnieuw grip te krijgen op ons leven.”

Dit is noodzakelijk, want volgens jou zijn er ‘tijdsdieven’ aan het werk.

“Ja, er is een heuse tempoversnelling aan de gang. We praten sneller, wandelen sneller en slapen minder. Door onze activiteiten te versnellen, zou er logischerwijs meer tijd vrijkomen, maar niets is minder waar. Dat is nu net de grote paradox van vandaag de dag: ondanks de technologische vooruitgang en versnelling, hebben we steeds minder tijd ter beschikking. Vandaar dat ik spreek over tijdsdieven.”

Versnelling voelt aan als een individuele verantwoordelijkheid, maar u zegt dat haast en stress een collectief maatschappelijk probleem is.

“Inderdaad, er worden tegenwoordig talrijke rustrecepten uitgevonden. We lezen er stapels boeken over, gaan meermaals per jaar op vakantie en volgen yogacursussen. Maar zodra het yogamatje is opgerold, staat ons nieuwe stress te wachten.”

“De rustindustrie probeert munt te slaan uit onze drukte. Ik noem ze ook wel eens ‘handelaren in haast’, waar in Nederland veel geld tegenaan wordt gesmeten. Het probleem stelt zich als onthaasting een antwoord krijgt op individueel niveau. Het zijn dan de eigen prioriteiten die veranderd moeten worden om een rustiger leven te leiden.”

“Mensen zijn al meer dan honderd jaar bezig met individueel onthaasten zonder noemenswaardige successen te boeken. Dit toont volgens mij aan dat het geen individueel probleem is, maar dat de oorzaak in een breder kader gelegen is. Het vindt namelijk zijn wortels in de maatschappij en wordt daarbij gestuurd door de economie.”

“Als we vanuit dit oogpunt naar de problematiek kijken, wordt het politiek. Het moet dus gezien worden als een collectief probleem en niet iets dat cursussen of rusttrainingen kunnen oplossen.”

De afgelopen dertig jaar heeft zich een revolutie in de tijd voorgedaan.

“Inderdaad. De revolutie in de tijd vindt zijn oorsprong in twee maatschappelijke tendensen; namelijk de opkomst van het neoliberalisme en de hippiecultuur. Het neoliberalisme, gekenmerkt door winst en hebzucht, heeft meer met tijd te maken dan men denkt.”

“Tijd en ruimte werden door deze nieuwe productiewijze gecomprimeerd en zo ontstond een kleinere wereld met afzetmarkten en multinationals. De versnelling in productie en consumptie bleek een bijzonder effectief middel tegen de overproductie waar de wereldeconomie in de jaren zeventig mee kampte. De omzetsnelheid van producten werd verkort en de arbeidsproductiviteit steeg.”

“Om het succes van het neoliberalisme te begrijpen, is het linkse protest van de jaren zestig en zeventig van belang, omdat zelfbeheer en autonomie daarbij centraal stonden. De zogenaamde do it yourself-mentaliteit.”

“Mensen bleken bereid harder te werken als ze het gevoel van autonomie en zelfsturing bezaten. Dit zorgde voor een nieuw soort tijdsdiscipline waarin mensen de neoliberale tijdsnormen internaliseerden en zelf opzichter werden van hun tijd.”

“De sterkte van het neoliberalisme bestond erin dat het de waarden van de hippies kon incorporeren, maar enkel degenen die nuttig geacht worden voor het systeem. Zo werd vrijheid een belangrijke waarde, maar gelijkheid niet. Ook de individuele verantwoordelijkheid won terrein, maar dit ging ten koste van de economische democratie.”

U bespreekt de ‘tijdsstrategieën’ die organisaties gebruiken om werknemers in het neoliberale keurslijf te houden. Kan u dit nader toelichten?

“Ik wijs op de veranderingen vanaf de jaren tachtig. De consultant verschijnt op het toneel. Men voerde in die tijd verschillende veranderingen door; zo werden pauzes verkort of vielen ze gewoon weg, werd ieder onbenut moment opgevuld, kwamen meer flexibele contracten tevoorschijn en diende de werknemer te multitasken.”

“We multitasken tegenwoordig trouwens niet enkel op het werk, maar ook privé. Er kan 24 uur op 24 iets van je verlangd worden vanuit verschillende levenssferen, zoals vrienden, werk, familie of politiek engagement. Van ons wordt verwacht hier flexibel mee om te gaan.”

Om deze to go-maatschappij een halt toe te roepen, spreekt u van een tijdsbeweging?

“We moeten ons richten op wat we samen kunnen verwezenlijken, wat politiek gemaakt kan worden. Jammer genoeg verliest iets dat een politiek karakter krijgt vaak zijn geloofwaardigheid. Ik zie nochtans aanwijzingen van een groot potentieel om collectief de drukte het hoofd te bieden.”

“Doorheen de geschiedenis staat het tijdsbegrip al lang op de politieke agenda. Kijk maar naar de succesvolle bewegingen die veranderingen hebben kunnen doorvoeren in de tijd, zoals onze werkdag die acht uur duurt. Dat is een voorbeeld uit het verleden, maar ook in het heden is er veel gaande rond tijdspolitiek.”

“Zo wordt de discussie over pensioenen benaderd als iets tussen generaties, maar je kan het ook zien als een strijd over de zeggenschap van je eigen tijd.”

“Bij jongeren gaat het om de eerder genoemde flexibilisering met tijdelijke contracten. Deze vormen van politiek hebben met tijd te maken en het is belangrijk dat in te zien.”

“De onzekerheid over het indelen van je eigen tijd heeft onvrede en sociale strijd teweeggebracht. Wat ik voorstel, is naar de wereld te kijken doorheen de bril van de tijd. Bewegingen kunnen dan een soortgelijke groep vormen en hun krachten bundelen in één kader en één perspectief. De globaliseringsbril bracht bijvoorbeeld ook milieugroepen, vakbonden en zelfs wereldorganisaties bij elkaar rond hetzelfde thema.”

Hoe moeten we er concreet in ons leven van alle dag mee omgaan?

“Los van deze tijdsbeweging, kan je voor jezelf proberen de tijd te nemen. De kunst bestaat erin zaken die te maken hebben met geld en werk gescheiden te houden van je vrije tijd. Dat is een ontzettend moeilijke opgave, want in het weekend werken, is snel gebeurd.”

“Zeker als je je werk graag doet, maar dit brengt een ontzettend gevoel van gejaagdheid met zich mee. Daarbovenop stimuleert de maatschappij de vermenging van beide sferen. Veel mensen werken in hun vrije tijd, ik noem het soms ook wel ‘vrije werktijd’.”

U spreekt zelfs over het einde van de vrije tijd. Hoezo?

“Ja, als je vrije tijd begrijpt als ontspannen en niets doen, dan is het een schaars goed aan het worden. We hebben geen duidelijk gevoel meer van hoe we ons werk in de tijd moeten structureren en dat is bijzonder verwarrend.”

Welke gevolgen hebben deze onzekerheid over het indelen van de tijd en het verliezen van zeggenschap op de eigen toekomst?

“De reactie hierop kan je vergelijken met een soort glijdende schaal. De eerste fase waar de haastmaatschappij toe leidt, is een gevoel van onrust en gejaagdheid. Je ontwikkelt een soort van onverschilligheid ten opzichte van je omgeving. In de tweede fase vinden ziektebeelden plaats, zoals bijvoorbeeld burn-out of ADHD.”

“In de derde fase leidt deze to go-maatschappij tot cynisme, omdat je je eigen leven niet in de hand hebt. Je krijgt het gevoel dat het leven aan je voorbijglijdt en dat alles om je heen gebeurt, zonder er vat op te hebben.”

“Politiek cynisme als antwoord op die onzekerheid zorgt voor de opkomst van rechts-populistische partijen over heel Europa. Geen grip meer hebben, betekent immers een ontevredenheid over de samenleving, de economie en de politiek.”

Om dit alles het hoofd te bieden, is het dus tijd voor een tijdstrijd!

“Inderdaad. Het nieuwe, flexibele tijdsregime en de veranderlijkheid dat het met zich meebrengt, is een belangrijke oorzaak van de huidige haastmaatschappij. Deze flexibiliteit maakt het plannen van een leven praktisch onbestaanbaar. We dienen terug een langetermijnvisie voor ogen te hebben om zo onze tijd in eigen handen te nemen.”

Zondag 28 april komt Koen Haegens zijn ideeën uit de doeken doen tijdens het debat ‘De tijdstrijd’ op de derde editie van Het Groene Boek, Kaaitheater, Brussel. Info en tickets: www.hetgroeneboek.be