Auteur David Vann houdt de psychologische lijn strak aan. Nooit is er een verwijzing naar de samenleving buiten het oude familiehuis, nooit zijn er politieke of economische linken. Vann beschrijft alleen de verstikkende familierelaties en de wanhopige innerlijke pogingen om er op te reageren of er aan te ontsnappen.
Is de thematiek zwaar, de stijl is dat niet. De auteur observeert de gedragingen van zijn personages met komisch, vlijmscherp cynisme en slaagt erin om het pijnlijke ook grappig te maken.
Hoofdpersonage Galen is tweeëntwintig en woont thuis bij zijn moeder op het familielandgoed van weleer, beheerd door het vermogenfonds van zijn overleden opa. De psychologische barsten in het materiële geluk worden gaandeweg zichtbaar: oma dementeert en woont tegen haar zin in een tehuis, moeder Suzy Q en haar zus Helen kibbelen over het vermogenfonds, maar hun zussenruzie verhult diepere jeugdfrustraties.
Galen wil een sabatjaar in Europa, maar ook zijn zeventienjarig nichtje wil studiegeld uit de pot. Galen vindt zichzelf bijzonder, maar overschat hij zijn talent niet?
Suzy Q bedekt de groeiende problemen door ze te ontwijken of te ontkennen. Ze poogt de familierelaties te herstellen met de oude familietradities en serveert nostalgische minisandwiches met komkommer. Het wordt echter duidelijk dat ze een bucolisch verleden reconstrueert dat nooit bestaan heeft. Integendeel: zowel oma als de twee dochters waren slachtoffers van de brutale geweldplegingen van het gezinshoofd. Sindsdien bant Suzie Q alle uitingen van mannelijkheid uit haar leven.
Galens vader is onbekend. Galens ontluikende seksualiteit wordt niet meteen geapprecieerd. Zelf wil de jongen zich via meditatie onthechten van het wereldse. Hij wil zich richten op de aardse, geologische tijd zodat de wereldse, menselijke tijd hem niet kan raken. Of is het Galens transcendente wanhoopspoging om zich aan de druk van zijn moeder te onttrekken?
Handig wisselt de auteur David Vann voortdurend zijn sympathieën: Suzie Q, oma, nichtje Jennifer of tante Helen, maar ook Galen zijn nu eens wanstaltig, dan weer volledig inleefbaar in hun positie van fysiek of psychologisch mishandelde man of vrouw.
‘Aarde’ is een uiterst gebalde familieroman van nauwelijks 269 pagina’s. Knap geschreven, zonder franjes of uitweidingen. Behendig trekt Vann de verhaaltouwtjes in crescendo almaar strakker aan, tot het ondraaglijke toe.
Van bij de opening is het de lezer duidelijk dat er geen vreedzame psychologische regeling bestaat voor de scheefgetrokken familieverhoudingen. Meedogenloos vergroot Vann de interne spanningen en vals geïdealiseerde herinneringen uit, tot de waanzin in de voor de lezer toch herkenbare gezinsrelaties toeslaat.
De koele ondraaglijkheid, waarmee de auteur Galens proces maakt, overstijgt die van een thriller. Hij voert de druk zo op dat de psychologische cocon uiteindelijk openbarst en de maatschappijkritiek zichtbaar wordt. Hoe ziek is een samenleving, die haar functionering baseert op scheve familierelaties? Hoe kwetsbaar is het opvoedingspatroon van een alleenstaande ouder? Draagt men in het opvoedingsproces de eigen jeugdkwetsuren over?
David Vann (°Alaska, 1966) werkte met Aarde een gegeven uit, waarvan hij vijftien tot twintig jaar geleden de krijtlijnen opschreef. Welke literaire schatten zouden er nog in zijn oude schetsboek zitten?
Vond u deze bespreking interessant?
Steun DeWereldMorgen.be door dit boek in onze shop te kopen!
