11 bezorgde burgers wilden in 2014 niet langer toekijken hoe België steeds verder wegzakte in de internationale klimaatranking. Ze richtten vzw Klimaatzaak op, namen een team van juristen in de arm en stelden de vier Belgische overheden formeel in gebreke.

7 jaar later en heel wat gemiste kansen verder – van 16 tot 26 maart – zal de zaak voor de Franstalige rechtbank van eerste aanleg in Brussel verschijnen. Door het grote aantal eisers zal deze plaatsvinden in de oude Navo-site in Haren.

Desastreuze gevolgen

“We hadden deze zaak veel liever niet moeten starten”, verklaart Lambert Schoenmaekers, één van de oprichters van Klimaatzaak. Toch is ze van groot belang. De aarde warmt op aan een tempo dat ongezien is.

Studies wijzen uit dat een opwarming van meer dan 1,5 graden gevaarlijke gevolgen zal hebben, zoals overstromingen, overvloedige regenval, langere en intensievere hittegolven, bosbranden, een verstoring van de voedselproductie en de watervoorziening en een toename van infectieziekten.

Foto: cc haithanh

“Bij een stijging van meer dan 2 graden, zijn de gevolgen bijna niet te overzien”, waarschuwt Schoenmaekers. “Je kan de biosfeer vergelijken met een menselijk lichaam. Als jouw lever niet meer functioneert, heeft dat ook gevolgen voor andere organen en vitale functies. Dat is bij het klimaat net hetzelfde.”

Overeenkomst van Parijs

Daarom ondertekenden 195 landen in 2015 de Overeenkomst van Parijs, die als doel heeft de opwarming van de aarde tot ver onder de 2 graden te houden en liefst zelfs te beperken tot 1,5.

België behoort tot de ondertekenaars, maar komt haar beloften niet na. Uit een rapport van de Europese Commissie dat eind 2020 is verschenen, blijkt dat België geen coherent klimaatplan heeft met bovendien weinig ambitieuze doelen, zeker wat hernieuwbare energie en energiebesparing betreft.

Met de huidige plannen zullen we de doelstellingen uit het Akkoord van Parijs niet halen. Recente wetenschappelijke inzichten tonen daarenboven aan dat de bepalingen in dat akkoord onvoldoende zijn om ons voor klimaatrampen te behoeden.

“Met Klimaatzaak eisen we hogere doelstellingen, die wetenschappelijk gezien nodig zijn om onze verantwoordelijkheid op te nemen”, zegt Schoenmaekers. Concreet eist Klimaatzaak een reductie van minstens 42% tegen 2025 ten opzichte van het referentiejaar 1990, 7% meer dan wat de Europese Unie ons aanbeveelt. Om dit doel te halen, zal de overheid heel wat extra maatregelen moeten treffen, aangezien we momenteel een vermindering hebben van slechts 20%.

Waarom drastische maatregelen ontbreken

De tijd dringt en volgens Schoenmaekers lijken de overheden dat ook te beseffen: “In hun schriftelijke antwoorden op onze eisen betwisten ze nergens dat een ambitieuzer klimaatbeleid onmogelijk is. Desondanks worden radicale klimaatmaatregelen in het politiek discours maar al te vaak weggewuifd als onhaalbaar of onbetaalbaar.”

Ons politiek bestel focust helaas hoofdzakelijk op korte-termijnproblemen. Drastische maatregelen om klimaatrampen die tot dusver onbekend zijn te voorkomen, maken een politicus niet bepaald bemind.

Daarnaast haalt Schoenmaekers ook een psychologische reden aan: het principe van de glijdende normaliteit. “De normale toestand verandert zo geleidelijk dat we moeilijk kunnen waarnemen wat er werkelijk op ons afkomt.”

Tussen de uitstoot van broeikasgassen en de effecten daarvan zit zelfs een vertraging van 30 tot 40 jaar. “De effecten die we vandaag zien, zijn het gevolg van de uitstoot van de jaren 80. Die kunnen we niet meer terugdraaien. Daarna is de uitstoot zowaar in een stroomversnelling terecht gekomen met de opkomst van landen als China en India.”

Foto: TF3000 via Pixabay

Een daadkrachtig beleid is dus geen keuze, maar een noodzaak. “De coronacrisis bewijst dat alles betaalbaar is als het echt moet. Dat kan je natuurlijk niet volhouden, maar de klimaatcrisis zal nog veel meer geld kosten als we nu niet ingrijpen.”

Schoenmaekers benadrukt dat we klimaatmaatregelen niet mogen bekijken als een kostenpost, maar als een uiterst rendabele investering voor nu en later.

Zo berekende de onafhankelijke onderzoeksorganisatie VITO, de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek, dat we met een ambitieus klimaatbeleid 9,5 miljard euro kunnen besparen, die anders besteed zouden worden aan de gevolgen van extreme hitte, droogte en overstromingen.

Bovendien toont een Europese studie aan dat België het EU-land is dat het meeste baat zal hebben bij de uitvoering van het Akkoord van Parijs, met een stijging van 2,2% van het BBP.

Rechtszaak als internationaal instrument

Hoewel een rechtszaak misschien een radicaal middel lijkt om een doeltreffend klimaatbeleid af te dwingen, duikt het wereldwijd steeds vaker op. De Nederlandse Urgenda-zaak zette dit proces in gang en inspireerde tevens de stichters van Klimaatzaak. De Nederlandse overheid werd tot in cassatie schuldig bevonden en heeft inmiddels heel wat extra maatregelen getroffen, zoals het sluiten van een kolencentrale en het vrijmaken van miljarden euro’s voor milieuprojecten.

Daarna volgden de Ierse en Franse overheden. Schoenmaekers hoopt op een domino-effect, waarbij regeringen wereldwijd worden aangemoedigd en indien nodig gedwongen om aan de wetenschappelijke eisen te voldoen.

Foto: wp paarz www.weisspaarz.com

Klimaatzaak probeerde haar doel eerst via een bemiddelingsvoorstel te bereiken, maar werd niet serieus genomen door de toenmalige ministers van Leefmilieu[1]. Of de huidige ministers[2] een andere houding zullen aannemen, zal het proces moeten uitwijzen.

Bescherming van onze rechten

Net zoals de stichting Urgenda in Nederland klaagt Klimaatzaak de Belgische overheden aan voor het schenden van mensen-en kinderrechten en van de zorgvuldigheidsnorm. Door de juridische overeenkomsten tussen de twee landen, hebben ze er alle vertrouwen in dat ze de zaak gaan winnen.

“Dat je democratisch verkozen bent, betekent niet dat je je buiten het recht mag begeven. Met deze zaak willen we dat bewijzen.” De eis van een CO2-reductie van 42% is een ondergrens om onze rechten veilig te stellen en raakt niet aan de politieke bevoegdheid om de inhoud van het beleid te bepalen.

“Er is geen enkele rechtszaak die op zichzelf het klimaatprobleem zal oplossen, maar al die zaken samen kunnen het systeem wereldwijd doen kantelen.”

[1] Het bemiddelingsvoorstel vond plaats in 2015. Op federaal niveau was Marie Christine Marghem (MR) toen Minister van Leefmilieu, op Vlaams niveau Joke Schauvliege (CD&V), op Waals niveau Paul Furlan (PS) en op Brussels niveau Céline Fremault (cdH).

[2] Federaal minister Zakia Khattabi (écolo), Vlaams minister Zuhal Demir (N-VA), Waals minister Céline Tellier (écolo) en Brussels minister Alain Maron (écolo).