Wereldwijd brengt de politieke elite vandaag een boodschap waaruit blijkt dat de klimaatproblematiek een topprioriteit van hun (inter)nationaal beleid vormt. Om hun bezorgdheid kracht bij te zetten vliegen overheidsdelegaties op regelmatige basis de wereldbol rond. Ondergedompeld in een zee van flitsende camera’s, waar alleen filmfestivals meekunnen concurreren, geven politici blijk van groot staatsmanschap. Met de wereldbevolking als getuige tekenen ze internationale verdragen die ons van naderend globaal klimaatonheil moeten behoeden.

De groots opgezette internationale politieke meetings blijken later vooral als zoethouder te dienen. Gemaakte engagementen (inter)nationaal concreet uitwerken, zorgen ervoor dat politici electoraal minder goed kunnen scoren waardoor ze de heikele zaak steeds voor zich uit blijven duwen. De uitstelpolitiek van gisteren, die een onvoorwaardelijke voorrang aan de economie gaf, resulteert vandaag in een klimaatverstoring zonder precedenten. En laat het klimaat nu net de meest elementaire, levensnoodzakelijke en gemeenschappelijke verbintenis zijn van het menselijk en planetair leven.

‘Cassatietje’

In België verzamelde een elftal zich om, geïnspireerd door het Nederlandse voorbeeld van Urgenda of de Nederlandse klimaatzaak, de Belgische overheden vanwege hun nalatig milieubeleid voor de rechter te dagen. De Belgische klimaatzaak, dat regelmatig contact heeft met haar Nederlandse evenknie, eist een snellere en doortastendere aanpak om de nationale CO2 uitstoot drastisch te verminderen. Francesca Vanthielen, presentatrice, actrice en medestichtster van het G-1000 burgerproject is een van hen en geeft uitleg over de lopende rechtszaak.

“Ons initiële eis om de verschillende Belgische overheden samen te verplichten om tegen 2020 hun CO2 uitstoot met 25%, ten aanzien van de uitstoot van 1990, te verminderen zullen we wellicht moeten laten varen. Dit komt omdat de Vlaamse overheid ondertussen een cassatieprocedure tegen onze zaak startte. Zij staan erop dat het proces in het Nederlands wordt gevoerd terwijl wij enkel de Belgische taalwetgeving respecteren. We dagvaarden nu eenmaal vier overheden, waaronder ook het Waalse gewest dat in Namen gevestigd is.”

“Door hun vertragingmanoeuvres zullen we onze eis ‘en cour de route’ moeten bijstellen. Indien er bijvoorbeeld pas een uitspraak in 2018 komt, zal de overheid de emissie-uitstoot op twee jaar niet met 25% kunnen verminderen. Nochtans is dit maar een begin. We streven naar een uitstootvermindering van 40% tegen 2040 en uiteindelijk 95% tegen 2050. Voor ons is het dan ook ongelooflijk om vast te stellen dat de Vlaamse overheid zich deze tijdrovende luxe, van een ‘cassatietje’, durft te permitteren. Evenwel weten we heel zeker dat de door ons gevolgde gerechtelijke procedure correct is. De klimaatzaak zàl een proces worden. Het zal nu enkel wat langer duren eer ze van start gaat. Wie anders dan de vervuilers hebben hier baat bij?”

Lobbygroepen

Dat de sense of urgency bij onze beleidvoerders niet makkelijk doordringt, heeft verschillende redenen. De Belgische bestuursorganisatorische constructie maakt dat bij milieukwesties vier verschillende regeringen en evenveel ministers bevoegd zijn en gehoord willen worden. In welke taal de onderlinge communicatie ook moge verlopen, vlot en ambitieus is ze niet.

We zijn acht maanden na aankondiging dat er een lastenverdeling tussen de gewesten en de Federale overheid zou zijn maar er is nog steeds geen akkoord. Die lastenverdeling van CO2 reductie slaat op de periode 2013-2020. Daarbij komt dat de noodzakelijk te treffen milieubevorderende maatregelen aan de heilig verklaarde economie raken, en dan worden milieusparende beslissingen niet meer zo vanzelfsprekend. Geen enkele regeringspartij wil haar achterban opzadelen met extra kosten of bepaalde verworven rechten terugnemen.

Ons land telt meer dan 1,1 miljoen bedrijfswagens en wagens voor zelfstandigen samen. Jaarlijks kosten ze vijf à zes miljard euro aan de belastingbetaler. Ontegensprekelijk draagt deze investering bij tot een vermeerdering van het milieuprobleem maar het bespreken van het mogelijke verdwijnen van dit extra legaal voordeel blijft nog steeds een politiek taboe. “Hoewel ik bij bedrijven goodwill merk om milieuvriendelijke maatregelen te nemen, hebben we een wettelijk en dus dwingend kader nodig om bedrijfswagens die rijden op fossiele brandstoffen fiscaal onaantrekkelijk te maken. Tegelijkertijd kan men milieubewuste alternatieven, zoals bijvoorbeeld autodelen of elektrische wagens, lonend en aantrekkelijk maken. Daar wordt nu werk van gemaakt maar we hebben alweer kostbare jaren verloren omwille van de politieke onwil die er oorspronkelijk was.”

Een ander probleem is dat politici regelmatig bezocht worden door lobbygroepen die de belangen van de industriële vervuilers op een meesterlijke manier verdedigen en het politieke beleid, vaak tegen het algemene belang in, meesturen. Bovendien denken beleidvoerders voortdurend aan hun volgende herverkiezing wat een langetermijnvisie, essentieel bij milieuproblemen, uitsluit. Met het komende proces wil de klimaatzaak een stok achter de deur houden om de Belgische politici aan hun eerder gemaakte afspraken, tijdens het ondertekenen van internationale verdragen, te houden. “In dat opzicht kan je de klimaatzaak als een verlenging van de G-1000 zien. Wanneer men een groep, door het toeval geselecteerde burgers, via experten juiste informatie geeft en hen vraagt om op basis hiervan een klimaatbeleid uit te schrijven zouden zij dit objectiever, vlugger en meer in het algemeen belang kunnen doen dan beroepspolitici die aan hun achterban schatplichtig zijn, aan hun herverkiezing denken en tegenover manipulatieve lobbyisten komen te staan. Onze huidige mank lopende democratie erkent helaas nog te weinig de verrijking van burgerlijke participatie. Met de klimaatzaak gebruiken we als burger ons democratisch recht om via juridische weg de uitvoering van noodzakelijk klimaatbeleid af te dwingen.”

Systeemwijziging

De uitspraak bij de Nederlandse klimaatzaak bewijst dat burgers kunnen opkomen voor het milieu. Door haar vonnis dwingt de Nederlandse rechtbank de Nederlandse overheid om maatregelen te nemen die de nationale CO2 uitstoot doet afnemen. Het kabinet van Rutte tekende beroep aan tegen de uitspraak. Maar omdat de uitspraak zonder opschortende voorwaarden geldt, betekent dit dat de Nederlandse overheid, terwijl ze de uitspraak van het hof van beroep afwacht, toch verplicht is om nu al concrete maatregelen te nemen.

Als burger kan je natuurlijk zelf bepaalde milieubesparende zaken doen. Kraantjeswater drinken, wat vaker de fiets of trein nemen of groenten uit de tuin eten. Maar om echt resultaat te boeken is veel meer nodig dan wat gemorrel in de marge. “We hebben een systeemwijziging nodig dat door een wettelijk kader afdwingbaar is. Daarnaast is het zeer belangrijk om bij de bevolking een nieuwe ‘mindset’ te installeren betreffende de milieuproblematiek. De rookstop in horecazaken bewijst dat een grote omschakeling op korte termijn niet utopisch hoeft te zijn. Enkele jaren geleden geloofde bijna niemand dat de horecabezoeker het rookverbod zou eerbiedigen. Maar vandaag zien we dat de grote meerderheid van de horecaklanten dit nieuwe gedrag accepteert.

“Dat bepaalde politici, vooral bij de N-VA en Joke Schauvliege (Vlaams minister van omgeving en leefmilieu), de klimaatproblematiek op het conto van de individuele verantwoordelijkheid schrijven, begrijp ik niet. Natuurlijk moeten de individuen meewerken maar ook de bedrijven en de overheden moeten aan de kar trekken. De Belgische regering heeft verdragen getekend waarbij ze zich engageert om àlles in het werk te stellen om een opwarming van twee graden te vermijden. De klimaatzaak wil ervoor zorgen dat zij haar beloftes nakomt.”

Exodus

Hoewel lobbyisten en klimaatopwarming ontkenners decennia lang twijfel zaaiden, erkennen klimaatwetenschappers vandaag eensgezind dat de klimaatverstoring een menselijke oorzaak heeft. “Economie is zonder meer belangrijk maar we moeten overschakelen naar duurzame economie en zo vlug mogelijk stoppen met eindige en zwaar vervuilende fossiele brandstoffen te gebruiken. Bovendien zijn ze enorm duur en houden ons afhankelijk van landen die het vaak niet nauw nemen met mensenrechten.

De klimaatopwarming, of beter klimaatverstoring, met haar neiging tot extreme weersverschijnselen (geen maand gaat voorbij zonder dat er een weerrecord sneuvelt), raakt ons eveneens in de beurs. Landbouwers hebben nu al te kampen met extremere weersomstandigheden die oogsten bedreigen en voedselprijzen doen toenemen. Europa heeft door haar geografische ligging geluk dat ze niet als eerste zal getroffen worden door vergaande gevolgen zoals het stijgen van het zeewater, verwoestijning of krachtige orkanen.

Voor andere regio’s zijn deze klimatologische rampen, waar ook wij aan de oorzaak van bijdragen, al werkelijkheid geworden. De ernst en de schaal van de problemen zal nog toenemen, wat tot enorme stromen klimaatvluchtelingen zal leiden die hun weg naar hier zullen vinden. Het hoeft weinig uitleg dat deze exodus een enorme impact op onze economie en politiek zal hebben.”

Engagementen

De nieuwe mindset zal ons dwingen om eveneens andere vanzelfsprekendheden te herdenken. Om onze enorme vleesconsumptie te bevredigen dienen er gigantische bosgebieden gekapt te worden waardoor de CO2 opnamecapaciteit ingrijpend afneemt. De gewassen die het vee voederen slorpen immense zeeën zoetwater op en de industriële veeteelt produceert enorme hoeveelheden broeikasgassen. Dit schijnt de Vlaamse overheid niet genoeg te deren om hun ‘boodschappen van algemeen nut’ die de kijkers aanmoedigen om vlees en vis te consumeren uit de ether te halen.

“Deze situatie maakt me enorm boos. Ik ben geen vegetariër maar eet wel veel minder vlees dan vroeger. Wetende dat het niet langer weggelegd is voor iedereen om iedere dag vlees te eten koester ik deze eetmomenten op een bewustere manier. Ook het idee dat iedereen een auto nodig heeft is verouderd. De meeste personenwagens staan meestal geparkeerd. Dit besef zou ons moeten aanzetten om meer aan autodelen te doen of openbaar vervoer te nemen. En zo zijn er nog vele andere mogelijkheden om de klimaatproblematiek te bufferen. De transitie naar een milieuvriendelijke samenleving is niet eenvoudig maar het is een uitdaging die we moeten aangaan. Daarbij moeten we natuurlijk op overheden kunnen rekenen die hun aangegane engagementen nakomen.”

Er is nog een kleine kans dat de klimaatzaak het cassatieberoep van de Vlaamse overheid kan vermijden. Hiervoor zou een meerderheid van de betrokken overheden, dus drie van de vier, moeten instemmen om het proces in het Nederlands te laten doorgaan. Wordt vervolgd.

Meer informatie over de klimaatzaak vindt u op http://klimaatzaak.eu/nl/