Het lijkt wel op een ritueel hoe Selinah Mncwango (65) haar tas opent en er verschillende kleinere zakjes uithaalt, allemaal gevuld met verschillende soorten zaden van pompoen, bonen, kafferkoren en maïs. Deze zaadjes zijn haar trots en haar rijkdom, de “pijlers van mijn familie”, zegt de boerin uit een dorp in de Zuid-Afrikaanse provincie KwaZoeloe-Natal.

Mncwango is afkomstig uit een kleine boerenfamilie. De gewassen die ze vandaag oogst, zijn afkomstig van zaden die ze al decennialang van generatie op generatie heeft doorgegeven, vertelt ze. Andere zaden komen van buren-landbouwers met wie ze zaden ruilt. “Ik hoop dat de dag nooit zal aanbreken dat ik zaad moet gaan kopen in de winkel”, zegt de boerin.

Haar vijf kinderen en acht kleinkinderen zijn grotendeels afhankelijk van de oogst die ze haalt uit haar kostbare zaden die ze zorgvuldig opspaart, verzorgt en ruilt met andere boeren. Want, zo weet ze, dit bespaart hen geld, is belangrijk voor de diversiteit van de gewassen en is tegelijk een veiligheidsnet in het geval van mislukte oogsten.

Monoculturen

Deze traditionele manier van landbouw bedrijven – waarvan onderzoekers beweren dat ze de verarming van de landbouwgrond tegengaat, minder irrigatie behoeft en zich aanpast aan de klimaatverandering – dreigt snel verloren te gaan. Dat komt doordat de regeringen eerder focussen op de promotie van commerciële monoculturen waarvan ze hopen dat ze snel voor een hoog rendement zullen zorgen en een boost van de nationale landbouw op de mondiale markten zullen betekenen.

“De sector wordt gedomineerd door commerciële zaadbedrijven en industriële landbouwproducenten”, zegt Rachel Wynberg, analist van de Milieu-evaluatiecel aan de Universiteit van Kaapstad in Zuid-Afrika. Kleinschalige landbouwers worden systematisch uit het systeem gezet door diegenen die winst boven voedselveiligheid en biodiversiteit plaatsen.”

In Zuid-Afrika en in andere landen van het continent worden de rechten van kleine boeren regelmatig geschonden door regeringen en commerciële firma’s die ggo- en hybride zaden – zaden die in een gecontroleerde omgeving gekruist werden – willen promoten.

Daarmee negeren ze het internationaal verdrag inzake plantgenetische bronnen voor voedsel en landbouw. Dat vraagt onder meer erkenning van de kennis van landbouwers en hun inspanningen op het vlak van de diversiteit van gewassen. Zuid-Afrika en verschillende andere Afrikaanse VN-lidstaten hebben dit verdrag nooit ondertekend.

Workshops

Kleine landbouwers zoals Mncwango zijn geschokt over de manier waarop de Zuid-Afrikaanse overheid hen aan de kant probeert te schuiven. “Het ministerie van Landbouw komt regelmatig workshops geven. Ze verdelen dan ggo- en hybride zaden en sporen ons aan om de onze weg te gooien. Ze stimuleren de boeren om pesticiden en chemische meststoffen te gebruiken. Als we onze eigen zaden laten voor wat ze zijn, verliezen we op termijn de zaadbanken en worden we afhankelijk.”

Nog volgens Mncwango beseffen boeren veel te weinig dat ggo-zaden niet opgespaard kunnen worden tot een volgend seizoen, dat ze traditionele zaden besmetten, sneller slecht worden en minder voedzaam zijn.

“De overheid blijft ons aansporen om deze zaden te gebruiken terwijl wij liever hulp zouden krijgen in de vorm van landbouwtuigen en een betere toegang tot de markten”, legt ze uit.  “Maar ze luisteren gewoon niet”

Geen keuze

Lawrence Mkhaliphi, manager ecologische landbouw van de hulporganisatie Biowatch, werkt al jaren met kleine boeren uit de provincie KwaZoeloe-Natal en heeft nog een andere verklaring. “De chemische bedrijven geven de overheden incentives om de landbouwers te stimuleren om over te stappen op ggo-zaden. Ze willen immers dat de boeren de zaden gaan kopen, en ze niet opsparen. Dat is een grote business.”

Het Zuid-Afrikaanse ministerie van Landbouw, spreekt deze beschuldigingen tegen. “Traditionele zaden door commerciële zaden vervangen is geen officieel overheidsbeleid”, zegt Julian Jaftha van het ministerie. “De regering heeft geen belangen in ggo-zaden.”

Het ministerie stimuleert de beide methoden, zegt Jaftha. “Ggo(-zaden) mogen nooit de enige keuze voor een landbouwer worden,” voegt hij daaraan toe. “Jammer genoeg kan het inderdaad gebeuren dat op provinciaal niveau boeren geen keuze krijgen”, geeft hij toe. “We zijn er ons van bewust dat er nog veel werk aan de winkel is”.