Kaart van Kirgizië

 

Interview, Nieuws, Politiek, Tmd, Centraal-Azië, Kirgizië, Bakijev, Bruno De Cordier, Opstand -

Kirgizië: naar de wortels van de opstand

De opstand in Kirgizië veroorzaakte een barst in de ogenschijnlijke stabiliteit in de vroegere zuidelijke Sovjetruimte, en bracht frustraties naar boven die al langer leven in de regio. Of er in de nabije toekomst stabiliteit komt, hangt af van de mate waarin de regio komaf kan maken met de oude politieke cultuur.

woensdag 14 april 2010 15:25
Spread the love

Bruno De Cordier werkt voor de Conflict Research Group van de Universiteit Gent. Daarvoor woonde hij zes jaar in zuidelijk Eurazië, waarvan meer dan drie jaar in Kirgizië zelf. Zijn plaatselijke contacten en jarenlange studie van de regio maken hem de meest aangewezen persoon voor een gesprek over de recente ontwikkelingen.

“Wat de laatste weken gebeurde in Kirgizië is niet nieuw, en is relevant voor de bredere regio. Het gebeurde exact vijf jaar na een gelijkaardige opstand die was ingegeven door gelijkaardige gevoelens: frustratie over ten eerste de verarming en sociale aftakeling in Kirgizië, net als in grote delen van de wijdere regio; over ten tweede het feit dat de macht in handen was van een familiebewind, omringd door getrouwen, dat het land niet alleen economisch in bezit had maar het ook volledig uitverkocht; en over ten derde de zichtbare en scherpe kloof in de hoofdstad – die je ook terugvindt in andere landen in de omgeving – tussen de geprivilegieerden, de nieuwe rijken en de armen die vaak uit de provincie naar de stad waren gekomen op zoek naar werk.”

“Een aantal verschuivingen stak daarbij het vuur aan de lont. De sterke stijging van de prijzen en de daling van de inkomsten uit de migratiearbeid vanwege van de financiële crisis bijvoorbeeld. Vele Kirgiezen werken als gastarbeider in In Rusland en Kazachstan, waar de bouwsector zware klappen heeft gehad. Bovendien stegen de prijzen terwijl de sociale dienstverlening aftakelde, wat voor een deel veroorzaakt werd door het neoliberale beleid van de internationale financiële instellingen.”

“Bovendien stegen de prijzen terwijl de sociale dienstverlening aftakelde, wat voor een deel veroorzaakt werd door het neoliberale beleid van de internationale financiële instellingen.”

Is er iets veranderd na de vorige opstand?

“Na de machtswissel van 2005 – die overigens geen revolutie was – waren de verwachtingen hooggespannen, maar uiteindelijk verving het ene familiebewind gewoon het andere. De spil van het corrupte familie-imperium bij de vorige president waren zijn echtgenote en schoonzoon. Bij de net verjaagde president Koermanbek Bakijev was het zijn jongste zoon Maksim.”

“Maksim Bakijev is nauw verbonden met een financiële groep en een aantal schimmige investeerders en arrangeurs uit de VS, Letland en Rusland, die de sleutelsectoren van de economie aan het opkopen waren. Dat was een klap in het gezicht van de inwoners van Kirgizië en van de hoop die ze koesterden na de machtswissel van vijf jaar geleden.”

“Er zijn wel een aantal verschillen met de vorige opstand. Vijf jaar geleden paste die in de kleurenrevoluties die je niet alleen in de vroegere landen van de Sovjet-Unie had, maar ook in bijvoorbeeld Belgrado en Libanon. Sociale ontevredenheid bij de bevolking en geremde ambities bij een deel van het establishment werden toen voor een deel gerecupeerd door de Verenigde Staten (VS) en tal van Amerikaanse stichtingen die de protestbewegingen financierden.”

“Daarnaast waren de recente gebeurtenissen een stuk grimmiger. Vijf jaar geleden waren er ook wel rellen en plunderingen, maar het ging er veel minder gewelddadig aan toe. Het publiek is ook anders. Het lag heel ver van de intellectuelen, studenten en would-be yuppies die tijdens de kleurenrevoluties van enkele jaren geleden in het nieuws kwamen. En de sociale media die zo’n hype werden tijdens de recente protesten in Iran spelen hier nauwelijks een rol.”

“Deze keer ging het voornamelijk om jongere mannen met een volkse en provinciale achtergrond, die de jongste jaren naar de hoofdstad waren gekomen om werk te vinden en er geconfronteerd werden met de vaak degoutante levenswijze van de nieuwe rijken.”

Sommige frustraties die hier naar boven zijn gekomen, leven ook in andere regio’s. Vreest u niet dat dit conflict zal uitbreiden?

“Ik zie voornamelijk een sterk regionaal effect op psychologisch vlak. Een aantal van de regimes die prat gaan op hun stabiliteit worden nu geconfronteerd met het feit dat die stabiliteit nep is, dat er een sterke onderstroom is van frustratie en haat, en dat hun regimes ook niet eeuwig zijn en ondanks het autoritaire optreden ervan zelfs snel kunnen verdwijnen.”

“Oliestaat Kazachstan is wat een buitenbeentje in de regio, maar in Oezbekistan leeft er ook een heel sterke ontevredenheid bij de bevolking. En binnenkort bereikt het land de vijfde verjaardag van een gelijkaardige protestbeweging in de stad Andizjan in mei 2005. Die is ook bloedig uitgedraaid omdat commando-eenheden van het regime toen tussen de 180 (officieel) en 800 (officieus) mensen hebben neergeschoten.”

“Nu betekent dat niet dat er opnieuw iets gaat losbarsten in het land. Maar op middellange termijn zullen daar volgens mij wel verschuivingen plaatsvinden. Ik heb ook de indruk dat de mondiale machten die belangen hebben in de regio (de VS, Rusland, de Europese Unie en China) eigenlijk bij verrassing genomen zijn door wat er zich in Kirgizië heeft afgespeeld, terwijl de VS vijf jaar geleden hoopte de protestbeweging te recupereren, maar zich daar zwaar aan mispakt heeft.”

Er werd wel naar Rusland gewezen als mogelijke oorzaak van de opstand.

“Het is een beetje vaag of deze opstand al dan niet georkesteerd of gesteund werd. De opstand komt alvast op een moment dat Rusland probeert om de kleurenrevoluties om te keren die enkele jaren geleden in de vroegere Sovjetruimte plaats hadden – zoals dat onlangs in Oekraïne is gelukt.”

“Ik denk echter dat de opstandelingen niet noodzakelijk van buitenaf gesteund moesten worden, want er was genoeg interne spanning en ontevredenheid. Bovendien hoeft Rusland niet actief zo’n beweging te manipuleren of op te zetten, omdat de toekomst van Kirgizië sowieso ligt in een of ander verband met Rusland. Hun banden zijn te sterk, zowel historisch als vandaag de dag.”

“Vroeger was de hele regio de periferie van de Sovjet-Unie. Buiten stukken van Kazachstan hadden alle landen economieën die waren afgestemd op de exploitatie van grondstoffen die elders werden verwerkt. De structuren die er werden opgezet, hadden veel weg van die in voormalige kolonies.”

“In tegenstelling tot bijvoorbeeld de Baltische staten, Georgië of Azerbeidjan zijn veel van die landen – inclusief Kirgizië – eerder onverwacht onafhankelijk geworden, of was hun onafhankelijkheid een voldongen feit ten gevolge van de ontbinding van de Sovjet-Unie, waar ze drie generaties deel van hadden uitgemaakt en hun huidige grenzen hadden gekregen.”

“Er stond na de onafhankelijkheid dus geen nieuwe generatie klaar om de macht over te nemen. Degenen die het wel deden, waren de lokale Sovjet-apparatsjiks die daar waren geïnstalleerd in de Sovjet-Unie. Na hun onafhankelijkheid werden die landen heel bruusk geconfronteerd met de mondiale economie, waardoor ze een gemakkelijke prooi vormden voor iedereen die er zijn invloed probeerde uit te bouwen of de situatie naar zijn hand probeerde te zetten.”

“In eerste instantie ging het daarbij om de internationale financiële instellingen en internationale ontwikkelingsorganisaties, die van Kirgizië een sociaal laboratorium hebben gemaakt van neoliberale hervormingen. Daarmee hebben ze het land onbedoeld zwaar ontwricht op verschillende vlakken. Mondialisering was er geen proces, maar een bulldozer die het land binnenraasde en er alle traditionele of uit de Sovjet-Unie gegroeide mechanismen heeft weggevaagd. Dat gooide de samenleving grondig overhoop en creërde een pak frustraties.”

“De internationale financiële instellingen en internationale ontwikkelingsorganisaties, die van Kirgizië een sociaal laboratorium hebben gemaakt van neoliberale hervormingen.”

“Die frustraties focusten zich ook op de machthebbers. Internationale structuren werken samen met lokale elites die daarvan profiteren of dat op zijn minst toch probeerden. De opstandelingen gingen daarom later wellicht voorbij aan de band tussen de internationale financiële instellingen en de economische en sociale situatie in Kirgizië, maar richtten zich meer op de symbolen van het regime en de nieuwe rijken.”

Ziet u de stabiliteit snel terugkeren in de streek?

“Het gonst momenteel van scenario’s en geruchten, maar ik zie toch wel een aantal markante dingen. Ten eerste hangt het er een beetje van af in welke mate het nieuwe bewind zal kunnen breken met de politieke cultuur die sinds de late Sovjetperiode dominant is geweest. Dat lost zich niet in een-twee-drie op, maar er zijn wel al een aantal sleutelsectoren – rechtspraak, onderwijs, gezondheidszorg – waar ze zich op zouden kunnen richten. Die zijn zwaar afgetakeld in de jaren negentig, en zijn sectoren waar de mensen rechtstreeks mee in contact komen en veel aan zouden kunnen hebben.”

“De leidster van het overgangsbewind, Roza Otoenbajeva, heeft het voordeel van de twijfel, maar behoort wel tot dezelfde generatie en dezelfde groep van topfunctionarissen als het vorige regime. Ze maakte ook deel uit van de regeringsploeg van Bakijev. Los daarvan is het positief om vast te stellen dat de opstand een duidelijk signaal geeft aan wie nu aan de macht komt om niet op dezelfde manier verder te gaan.”

“De leidster van het overgangsbewind, Roza Otoenbajeva, heeft het voordeel van de twijfel, maar behoort wel tot dezelfde generatie en dezelfde groep van topfunctionarissen als het vorige regime.”

“De bevolking nam tijdens de chaotische dagen ook initiatieven, zoals het opzetten van burgerwachten tegen de plunderaars en misdaadbendes die van de verwarring profiteerden. Wat je de laatste dagen ook ziet – en dat is iets dat vijf jaar geleden ook gebeurde en een acute sociale nood weerspiegelt – is dat plattelandsmigranten braakliggend land rond de hoofdstad bezetten om er hun lang verlangde woningen te bouwen.”

Behoort een etnische strijd tot de mogelijkheden?

“Er wordt vaak gevreesd voor een conflict of zelfs een burgeroorlog tussen de verschillende clans in het noorden en het zuiden. Bakijev is naar zijn zuidelijke geboortestreek gevlucht, probeert daar steun te mobiliseren en daagt het voorlopig bewind uit. Volgens mijn recente informatie blijft het zuiden vrij rustig en zien we nog geen massale steun aan Bakijev om de macht gewapenderhand te heroveren.”

“In de nadagen van de Sovjet-Unie hadden in de regio al bloedige incidenten en conflicten plaats en veertigers weten ook wat zich toen op de Balkan, in Tadzjikistan en Tsjetsjenië heeft afgespeeld. Dat heeft mogelijk nog een sterk ontradend effect. Maar het is moeilijk om zoiets te voorspellen.”

“Er zijn wel pogingen en geruchten om de etnische spanningen op te drijven en zo het voorlopige bewind te ondermijnen. In Tokmak, een stadje op zo’n 80 km van de hoofdstad, werden enkele Doengan, een economisch zeer actieve minderheid van moslims van Chinese origine, beschoten door onbekenden.”

“Er doken ook geruchten op dat de scherpschutters die van op het dak van het regeringsgebouw op de demonstranten schoten, leden van de Oezbeekse minderheid in het zuiden waren. Ten slotte was er ook een poging tot brandstichting in de kleine synagoge in de hoofdstad terwijl Kirgizië geen traditie van georganiseerde Jodenhaat heeft. Mogelijk zijn dit provocaties om de oppositie in discrediet te brengen.”

De VS heeft toch een militaire basis in de regio?

“Die wordt door de bevolking met gemengde gevoelens onthaald. De basis is al jaren onderwerp van een spelletje tussen de machtselite en de VS. Onder Akajev, de eerste president van het onafhankelijke Kirgizië, was het duidelijk dat de contracten regelrecht gingen naar bedrijven die connecties hadden met het bewind, en dus voornamelijk de lokale elite ten goede kwam. Onder Bakijev was het niet anders.”

“De VS en de internationale gemeenschap zijn er al langer het initiatief kwijtgespeeld, in de nasleep van wat er vijf jaar geleden gebeurd is. Toen deden ze hun laatste poging om de situatie in Kirgizië naar hun hand te zetten. Kirgizië is wel nog altijd te afhankelijk van internationale kredieten en ontwikkelingshulp.”

“De VS en de internationale gemeenschap zijn er al langer het initiatief kwijtgespeeld, in de nasleep van wat er vijf jaar geleden gebeurd is.”

“Als er één land is dat de gang van zaken nog kan bepalen, is dat Rusland. Ook al omdat de elites in Kirgizië en Rusland – vroegere Sovjetfunctionarissen, voortgroeiend uit dezelfde politieke cultuur – voor een groot stuk gelijkaardig zijn. Bovendien betekent het geld dat  arbeidsmigranten uit Kirigizë vanuit Rusland naar huis sturen voor de bredere bevolking veel meer dan alle westerse ontwikkelingshulp samen.”

“Rusland is ook het enige land dat de harten en geesten van de Kirgiezen heeft. Liberaal gedachtegoed, zich richten naar het Westen, heeft wel een basis in Kirgizië, maar meestal gaat het om hogeropgeleide verwesterde  jongeren uit de hoofdstad. Die vormen een zeer klein en niet-representatief percentage van de bevolking.”

Al bij al wordt het dus afwachten wat de toekomst brengt voor Kirgizië. Alles hangt af van de aanpak van de nieuwe regeringsploeg, en van de mate waarop de spanningen tussen de etnische en regionale groepen al dan niet worden aangescherpt.

take down
the paywall
steun ons nu!