Kernenergie staat in de weg van onze klimaatvriendelijke toekomst
16 april 2011

Schoon genoeg van kernenergie

Zondag 16 april: protestbijeenkomst tegen kernenergie op de Dam in Amsterdam, speechen en muziek. Het hoofdplein van Amsterdam staat afgeladen vol. Ik schat enkele duizenden om 15 uur. “Schoon genoeg van kernenergie” is de naam van de verzamelde frontbeweging. Het is ook de inhoud van hun petitie. Zaterdagavond gingen ze over de 76.000 handtekeningen. Een goed begin om de campagne verder te zetten, want wat mij vooral opviel was het gedrang aan de verschillende informatiestands, de honger naar betere argumenten.
Op de Nederlandse NOS-televisie vergeleken ze met de meer grimmige betoging tegen de kerncentrales in de jaren 70. Een duidelijke hint dat er meer moet gebeuren om nieuwe kerncentrales tegen te houden. De Nederlandse regering hoopt de vergunning voor een bijkomende kerncentrale in Borssele in Zeeland rond te krijgen tegen 2015 en de centrale opgestart te krijgen in 2020. “De ervaring van Japan zou verwerkt worden in het ontwerp”. En “kernenergie is toch zuivere CO2–vrije energie, goed voor het klimaat, niet?” Het klinkt bijzonder vreemd in de oren dat het klimaat als een hoofdargument wordt uitgespeeld, door diezelfde hoge beleidsmensen die de recente jaren stokdoof bleven in het grote klimaatdebat en elke vooruitgang blokkeerden. Dat stinkt!

Nee, het licht zal niet uitgaan, als we tegelijk steenkoolcentrales en kerncentrales uitbannen.
Nee, kernenergie stoot onrechtstreeks wel CO2 uit en Ja, verergert de opwarming van de aarde.
Nee, kernenergie is géén goede overgang naar duurzame hernieuwbare vormen van energie
Nee, kernenergie kan niet zodanig beveiligd worden dat het gebruik aanvaardbaar is.
Ja, een klimaatvriendelijk energiebeleid kan op korte termijn, zonder kernenergie.

Het licht zal blijven branden

De energiemix in Nederland verschilt wat van die in België. 58% is aardgas, 22%is steenkool, hernieuwbaar is 9%, kernenergie is 4%, en ze voeren nog 4% energie in vanuit het buitenland. Ik haal de cijfers uit een blaadje van Greenpeace Nederland. Greenpeace geeft nog meer statistiek. Ze maken de som van alle nu reeds tegen het jaar 2020 geplande bijkomende productiecapaciteit voor energie, van welke aard ook. Ze komen uit op een totaal van 276 TWh capaciteit tegenover het huidig verbruik (cijfers van 2009) van 117 TWh. Dat is 235%! Terwijl de toename van de vraag in het jaar 2020 slechts op 140 TWh geschat wordt. Stel je voor er zal dan 136 TWh of 49% overcapaciteit zijn! Onder kapitalistische omstandigheden betekent dat crisis en sluiting van productie-eenheden. Hoogstwaarschijnlijk zullen dan de windmolens er het eerst aan moeten geloven. Als we strijd voeren voor een klimaatvriendelijk energiebeleid kan het anders uitdraaien. Weiger om te beginnen de uitbreiding van steenkoolcentrales en kerncentrales, die staan al tesamen voor 75 TWh of 55% van de overcapaciteit. Sluit bovendien de bestaande kolencentrales en bestaande kerncentrale, dan doe je er nog 30 TWh of 22% van de overcapaciteit af. Blijft nog 31 TWh of 23% overcapaciteit over die gebruikt kan worden voor uitvoer. Relatief meer klimaatvriendelijke energie, waarmee ze bijvoorbeeld de omschakeling in België kunnen helpen. België heeft een veel groter aandeel kernenergie in de huidige energiemix.
Maar zoals gezegd, het zal strijd vergen om die weg in te slaan. De klimaatbeweging in Nederland zal de handen ineen moeten slaan met de vakbonden, zoals dat in België al gebeurd. Het stopzetten van de kerncentrales betekent absoluut géén werkplaatsenverlies. Want een kerncentrale veilig sluiten en afbreken duurt minimum 30 jaar en vergt de eerste 15 jaar een volledige bemanning. Het verlies aan arbeidsplaatsen in de steenkoolcentrales wordt ruimschoots opgevangen in de overschakeling naar hernieuwbare energie en de uitbreiding met moderne efficiënte gascentrales.

Kerncentrales zijn niet klimaatvriendelijk

Kerncentrales zijn niet CO2-neutraal. Omdat je de hele productieketen in rekening moet brengen en niet enkel de energieopwekking in de centrale zelf. Voor steenkoolcentrales brengen we ook de ontginning en het transport in rekening plus de afvalverwerking.
Weet je dat voor 1,5 kg bruikbaar uranium, 1000 kg uraniumerts nodig is? En dat wordt nog erger vermits de rijkere ertslagen bijna uitgeput zijn. Enkel en alleen al het verwerken van de tonnen erts kost zoveel fossiele energie in de productielanden dat een kerncentrale al voor 30% van de CO2 uitstoot van een gewone gascentrale staat. Reken daar de energie bij in de opwerking tot verrijkt uranium en de verdere verwerking en eeuwige opslag van de afval, dan is er géén voordeel meer tegenover een gascentrale, zeker niet tegenover een moderne centrale met warmterecuperatie.
Bovendien verspilt een kerncentrale enorme massa’s warmte in de atmosfeer en in het water. In een folder van het actiecomité van Borssele las ik dat met de geloosde en verspilde warmte van de Zeeuwse kerncentrale in Borssele je theoretisch half Nederland zou kunnen warmen in de winter. Maar warmtetransport over die afstanden is niet erg doenbaar. Die geloosde en verspilde warmtevolumes zijn van dergelijke grootteorde dat je kan zeggen dat een kerncentrale ook rechtstreeks mee werkt aan de verdere opwarming van de aarde.

Kerncentrales staan technisch en politiek in de weg van hernieuwbare energie.

Elektriciteit is een merkwaardige energievorm: hoogwaardig omdat ze overal ingezet kan worden. Verder een secundaire vorm van energie, want ze dient opgewekt te worden uit andere vormen van energie waarbij steeds een belangrijk deel primaire energie verloren gaat. Besparing op het gebruik van elektriciteit geeft voor de meeste opwekkingsvormen 3 à 4 maal zoveel besparing op in het verbruik van primaire energie waaruit de elektriciteit opgewekt wordt. Een belangrijk element om in gedachte te houden als men over klimaat spreekt. Tenslotte dient elektriciteit opgewekt te worden op het moment dat je hem wilt gebruiken. En min of meer juist zoveel. Niet veel meer, want dan schiet het voltage omhoog en slaan overal de zekeringen door.
Opdat het licht niet zou uitgaan heb je drie soorten energieopwekking nodig. Eén voor de opwekking van de basislast, dat is het verbruik dat je minimum doet dag en nacht. Stand-bij centrales die het verschil tussen dag en nacht opvangen en die ook ingezet kunnen worden als een centrale voor de basislast uitvalt, op defect of onderhoud. En dan centrales die de plotse pieken in het verbruik opvangen en die zeer snel in werking kunnen komen.
Je hebt steeds de combinatie van die drie soorten nodig. Dat maakt dat bij een kerncentrale steeds een andere grote centrale nodig is, meestal is dat een steenkoolcentrale. De pieken kunnen opgevangen worden door gascentrales of stookoliecentrales. Eventueel ook door windmolens. In België en Spanje zien we dat bij lager verbruik overdag altijd eerst de windmolens stilgelegd worden, ook al is er voldoende wind. Omdat de kerncentrales en steenkoolcentrales weinig moduleerbaar zijn. Als er een tweede kerncentrale in Borssele in Nederland zal bijkomen zal dat in Nederland ook gebeuren.
De oplossing bestaat in het nemen van de hernieuwbare energiebronnen als eerste schakel, als eerste productie voor de basislast dag en nacht. Hernieuwbare energie is inderdaad meer wispelturig in de tijd. Voor de tweede schakel hebben we pompaccumulatiecentrales nodig. De provincie Nederlands Limburg heeft hiervoor al een plan uitgewerkt maar nog géén geld gevonden (7 miljard euro). Het uitgangspunt is eenvoudig: bij pieken in de productie van hernieuwbare energie wordt met de overtollige energie water omhoog gepompt en op hoogte opgeslagen. Bij toename van het verbruik worden de kranen opengezet en drijft het naar beneden stortend water turbines aan. Dit bestaat in België bij Coo en bij de Lacs d’Eaux Heure. In Nederlands Limburg zoekt men het echter in de diepte, men wil daar gebruik maken van mijnschachten van 1400 meter diep, wat natuurlijk de efficiëntie van de turbines enorm opdrijft. Vele kleinere van dergelijke installaties zijn denkbaar naast andere vormen van energieopslag (zie andere artikels van mij hierover). Om tenslotte de rest van de pieken op te vangen gebruiken we moderne gascentrales. Door die volgorde komen we met veel minder gas toe dan nu het geval is. Met die volgorde halen we ook ruim de doelstellingen die het IPCC de industrielanden oplegt.
Het grote probleem is dat de kerncentrales als politiek alibi gebruikt worden om die omschakeling van heel het energiesysteem niet aan te pakken.

Kunnen we kerncentrales voldoende veilig maken?

Dat werd na Tsjernobyl 25 jaar geleden ook gezegd. De westerse centrales waren zoveel beter beveiligd. Dat was met inbegrip van de Japanse kerncentrales, die van Amerikaanse makelij zijn. We hebben Fukushima gezien. Ik hoor mensen zeggen da dit niet intrinsiek aan de kernenergie op zich ligt maar aan de kapitalistische huishouding. De kapitalistische winstzucht duwt naar verwaarlozing van de veiligheidsconcepten. Dat laatste is natuurlijk waar en een belangrijk argument bovenop.
Maar kernenergie is ook intrinsiek anders en onveilig. Als kernenergie benaderd zou worden volgens de regels in de petrochemische sector zou er nooit aan begonnen worden. Er bestaat een “Seveso”-veiligheids wetgeving en filosofie voor alle bedrijven die omgaan met gevaarlijke producten in een bepaalde hoeveelheid. Die bedrijven dienen dikke veiligheidsstudies te maken en die aan de overheid te rapporteren. De nucleaire sector werkt met even gevaarlijke stoffen maar valt niet onder de toepassing van deze regelgeving.
Vereenvoudigd, kunnen we stellen dat die Seveso-wetgeving aan de betrokken bedrijven vraagt verschillende zaken te bewijzen. Ten eerste dat er géén andere veiligere productiemethode bestaat. Ten tweede dat ze alles voorzien hebben om hun productieproces stevig onder controle te houden en dat de kans op verkeerd uitdraaien statistisch verwaarloosbaar is. Ten derde, dat indien het toch mis gaat, ze zo uitgerust zijn dat de gevolgen in toom kunnen gehouden worden. Dat de schade niet buiten de het hekken van de onderneming komt. En dat ze verzekerd zijn voor schade aan derden.
Kernenergie voldoet aan géén van die drie voorwaarden. Ten eerste, toonden we hoger aan dat er wel veiligere alternatieven zijn.
Ten tweede is het kernreactieproces waarmee men stoom maakt een labiele reactie die gemakkelijk uit de hand loopt. Door radioactieve brandstof in een bepaald volume, dat de “kritische massa” genoemd wordt, bijeen te brengen komt de reactie opgang en gaat steeds sneller. Het is een zogenaamde “wegloopreactie” die we in de petrochemische sector juist proberen te vermijden. Het weglopen wordt op twee manieren tegengegaan. Enerzijds door tussen de brandstofstaven koolstofstaven te schuiven die een deel van de neutronen absorberen. Anderzijds door de opgewekte warmte op tijd af te voeren en het geheel te koelen. Loopt er met de koeling iets mis, dan smelt het binnenste van de reactor en is het ook onmogelijk om de reactie af te remmen met de koolstofregelstaven. Het is een evenwichtsoefening op een slap koord. In de petrochemie willen we zoiets niet.
Ten derde als het mis gaat blijft de schade niet beperkt tot het fabrieksterrein. Dat is onderhand voldoende aangetoond. Ook blijft de schade niet beperkt in de tijd. Enorme oppervlakten worden voor menselijke activiteit onbruikbaar van 30 jaar tot eeuwenlang. Dat géén enkele verzekeringsmaatschappij dit wil verzekeren zegt al genoeg. En dan heb ik nog niet gesproken over het immense leed van miljoenen mensen. Kernenergie is gewoon crimineel.

Zou een nationalisatie van de nucleaire sector een oplossing zijn?

In Japan wordt gesproken over een mogelijke nationalisatie van de firma TEPCO, de eigenaar van de Fukushima-centrale. Met het argument “ ze hebben wel bewezen dat ze zich onverantwoord gedroegen”. Dat laatste is wel waar, natuurlijk. Maar enkel een nationalisatie van de kerncentrales is een godsgeschenk aan de aandeelhouders van TEPCO. Dan zijn ze ineens af van alle verdere verantwoordelijkheid én kost voor het opruimwerk in de toekomst, dat nog tientallen jaren zal duren.
Natuurlijk ben ik voor een nationalisatie van de gehele energiesector. Met uitzondering van de kerncentrales, die moeten we niet nationaliseren, maar sluiten en de verder opruimwerken laten betalen door de aandeelhouders die zich de voorbije dertig jaar verrijkt hebben met hoge dividenden.
Energie is een basisrecht voor iedereen. Het licht hoeft niet uit te gaan. Onze ingenieurs in België en Nederland hebben op vele studiedagen aangetoond dat de technologische oplossingen klaar liggen. Maar je hebt het probleem van de markt. De gehele energiesector en daarmee ook het klimaatbeleid kunnen we best onttrekken aan de kapitalistische marktlogica door ze te nationaliseren tot een openbare dienst.

Wiebe Eekman

In bijlage:
Beelden van het protest “Schoon genoeg van kernenergie” op zaterdag 16 april 2011 in Amsterdam
Kopieën uit foldermateriaal van het protest.

De beweging “Klimaat en Sociale Rechtvaardigheid” houdt een Conferentie-debat

op zaterdag 23 april. 17-20 uur
Plaats: zaal Mundo-B Edinburgstraat 26 Brussel (metrohalte Naamse Poort)

Herdenking van de Tsjernobylramp
en debat over het alternatief voor kernenergie.

We vieren dan de Dag van de Aarde en herdenken de Tsjernobyl kernenergieramp van juist 25 jaar geleden op 26 april 1986. Het was oorspronkelijk niet voorzien maar we zullen natuurlijk ook spreken over Fukushima 11 maart 2011.

Moderator Daniel Tanuro, schrijver van «L’impossible capitalisme vert»:

“Reseau Sortir du nucléaire” (France)

Christian Steffens, ingenieur en energieconsultant, kritisch observator van de nucleaire industrie

Eloi Glorieux, Greenpeace campagneverantwoordelijke tegen kernenergie, over “Tsernobyl-Fukushima, wat als het bij ons gebeurt?”

Katrien Demuynck, voorzitster Iniatief Cuba Socialista, over de opvang van duizenden radioactieve besmette Tsjernobyl-kinderen in Cuba. In samenwerking met Jorge Hadad van de Cubaanse ambassade.

Nik Van Larebeke, professor Universiteit Gent en promotor-woordvoerder “Steunpunt Milieu en Gezondheid” over het gevaar van stralingsenergie bij lage dosis.

Tom De Meester (activist voor verlaging van de BTW op energie) over de financieel economische aspecten van de Electrabel kernlobby en over betaalbare prijzen.

Fototentoonstelling over de Tsjernobyl ramp.
Informatiestands van bevriende organisaties
Simultaanvertaling Nederlands-Frans.

Noteer:
De open algemene vergadering van onze beweging wordt naar een latere datum verplaatst. Klimaat en Sociale Rechtvaardigheid wil iedereen uitnodigen die de klimaateisen wil verbinden met de sociale en syndicale eisen.
Klimaat en Sociale Rechtvaardigheid roept samen met anderen op voor de nationale betoging tegen het verlengd openhouden van de kerncentrales. Voor een snelle sluiting van de kerncentrales. Voor een sociaal rechtvaardige overgang naar een economie enkel steunend op hernieuwbare energie. Zondag 24 april Brussel Noordstation. Verzamelen en toespraken vanaf 14 uur, vertrek om 15 uur.
Contactadressen:
Nederlandstalig: Wiebe Eekman 0477 89 21 89  wiebe.eekman@telenet.be
Franstalig: Jean-François Pontégnie jf.pontegnie@skynet.be