Noodlijdende landen proeftuin voor waterprivatisering

Het voorstel om marktpartijen meer toegang te bieden tot onze watervoorziening was een van de voorwaarden die geformuleerd werd in de Europese concessierichtlijn van 2011. Deze richtlijn bepaalde dat alle Europese ondernemingen mogen meedingen naar overheidsaanbestedingen in de vervoer-, energie-, post- en waterbranche.

Om deze toekomstvisie een stapje dichterbij de werkelijkheid te brengen, maakte de EU handig gebruik van de machtspositie van de Trojka  – het comité dat de leningen aan noodlijdende landen verschaft, bestaande uit de Europese Unie, het Internationaal Monetair Fonds en de Europese Centrale Bank.

Zo werd bepaald dat in Griekenland de waterbedrijven van Thessaloniki en Athene geprivatiseerd moesten worden en werd Portugal aangespoord om het staatsbedrijf Águas de Portugal in de verkoop te doen. 

De gevolgen van deze experimenten waren niet mals: zo steeg in het Portugese stadje Pacos de Ferreira de prijs van het water met maar liefst 400 procent. Ook nam de waterkwaliteit op de geliberaliseerde markten sterk af. En wie niet op tijd betaalt, wordt afgesloten of voor de rechter gedaagd door het waterbedrijf.  

Europese Commissie schiet in de verdediging

Na commotie in de media over een dreigende liberalisering van de watervoorzieningen in Europa voelde de Europese Commissie zich in januari 2013 geroepen om een statement uit te brengen. Er zou volgens de Commissie sprake zijn van een “opzettelijk verkeerde interpretatie van het wetsvoorstel”.

Bovendien zou de concessierichtlijn de automie van lokale overheden wat betreft de voorziening van water “volledig erkennen en steunen”. Volgens de Franse Eurocommissaris voor de interne markt Michel Barnier biedt de richtlijn juist minimumeisen voor transparantie wanneer een overheid ervoor gekozen heeft een openbare dienst uit te besteden. En wie kan daar nou tegen zijn, vroeg Barnier zich hardop af.

In februari 2013 volgde nog een verklaring van de Commissie, ditmaal ondertekend door zowel Barnier als de Eurocommissaris voor milieu Janez Poto?nik. “De commissie heeft een neutrale positie ten opzichte van de publieke of private voorziening van water”, verklaarden zij.

Critici denken echter dat de ware agenda van de Commissie niet spreekt uit deze geruststellend bedoelde woorden, maar uit haar daden, verwijzend naar de aangespoorde privatiseringen in Griekenland en Portugal.

Bovendien stelde de Commissie eerder in een reactie op een open brief uit 2011, die onder meer was ondertekend door de Europese federatie voor de publieke diensten, dat “de Commissie gelooft dat de privatisering van publieke diensten, waaronder waterbedrijven, voordelen kan bieden aan de maatschappij wanneer zij voorzichtig wordt uitgevoerd.”

Right2Water: een pan-Europese burgerbeweging met invloed

Terwijl de Trojka haar experimenten uitvoerde, ontstond er in mei 2012 het allereerste Europese burgerinitiatief, dat beoogde het recht op water voor alle Europeanen te verdedigen en de voorziening en het beheer van water veilig te stellen voor privatiseringen. Bijna 2 miljoen ondertekenaars schaarden zich sindsdien achter het initiatief Right2Water, dat in gang gezet werd door de lidbonden van de Europese federatie voor de publieke diensten.

Right2Water beoogt de agenda van de Europese Commissie voor onze watervoorziening te veranderen van een marktgerichte benadering met de focus op competitie in een op rechten gebaseerde benadering met de focus op publieke diensten. Het initiatief verwijst hierbij naar het recht op water, dat in 2010 erkend werd in een resolutie van de Verenigde Naties.

In juni 2013 wist de burgerbeweging een belangrijke mijlpaal te behalen. Toen poogde Barnier wederom door middel van een verklaring de gemoederen in Europa te sussen:

“Ondanks herhaalde ophelderingen, zitten we nog altijd met het feit dat er een wijdverbreide perceptie leeft dat de Commissie (‘…’) privatiseringen doordrukt, met name in de watersector. (‘…’) Het heeft geleid tot het eerste Europese burgerinitiatief en de ondertekening van een petitie over water door 1,5 miljoen mensen.”

“(‘…’)  Het is mijn oordeel dat de tekst die we nu hebben met betrekking tot water niet bevredigend is voor iedereen: deze biedt niet de geruststellingen die burgers verwachten en creëert verdeling in de interne markt. (‘…’) Daarom lijkt het nu de beste beslissing om water uit de reikwijdte van de concessierichtlijn te halen.”

Volgens Right2Water bewijst deze concessie van Barnier dat het Europese burgerinitiatief een krachtig middel kan zijn om EU-beleid te beïnvloeden.  

In september 2013 werden de handtekeningen overgedragen aan de nationale autoriteiten. Drie maanden later bracht Right2Water het nieuws dat uit de controleprocedure was gebleken dat het Europese burgerinitiatief aan de minimumeisen voldoet (het verzamelen van minimaal 1 miljoen geldige handtekeningen in de EU en het behalen van een minimumaantal handtekeningen in ten minste zeven lidstaten).

Nu ligt de bal bij de Europese Commissie: zij is verplicht binnen drie maanden een reactie te geven op het burgeriniatief. Right2Water heeft inmiddels te kennen gegeven dat zij van plan is een zeer gedetailleerd wetsvoorstel aan de Commissie te presenteren, dat het recht op water en de status van water als publieke voorziening garandeert.