Mohammed Hassan
Interview - Grégoire Lalieu,

Kantelende wereldverhoudingen en het einde van het neokolonialisme. Deel 4: antikoloniale bewegingen in Afrika

De Ethiopiër Mohamed Hassan analyseert in een lang interview de woelige tijden waarin wij leven, de turbulente veranderingen in Afrika … Bijzonder interessant omdat hij de geopolitieke situatie analyseert vanuit een zuiders perspectief. De Wereldmorgen brengt het interview in vier delen. In dit vierde artikel heeft hij het over de nieuwe antikoloniale – vooral anti-Franse – bewegingen in Afrika, vooral in Mali en Nigeria.

woensdag 23 november 2022 15:47
Spread the love

 

In het vorig deel hadden we het over het verlies aan invloed van de VS in Afrika. Maar ook Frankrijk ondergaat hetzelfde lot. In Mali moest Frankrijk inpakken.

Toeareg regio

Gebieden waar Toearegs leven. Kaart: Wikimedia Commons / CC BY 2.5

Dat Mali zich zo distantieert van Frankrijk laat zien hoe ook in dat land het politieke bewustzijn is toegenomen. Parijs heeft brandweerman gespeeld in dat land. Het had met de hulp van Qatar Toeareg onafhankelijkheidsstrijders[1] en terroristische bewegingen in het noorden van Mali gesteund.

Het had ook de levering van wapens geblokkeerd, die het leger broodnodig had om het offensief van de rebellen af te slaan. Toen de Malinese regering geen andere keuze had dan een beroep te doen op Frankrijk, lanceerde François Hollande in 2013 operatie ‘Serval’. Dat hielp de controle over het noorden te heroveren, maar Frankrijk speelde vervolgens een dubbel spel door de MNLA Toearegs weer op de rails te zetten.

Deze manoeuvres brachten president Ibrahim Boubacar Keïta in een moeilijke positie. Hij was verkozen om de territoriale integriteit van Mali te verdedigen. De spanningen leidden tot nieuwe botsingen tussen het Malinese leger en de noordelijke rebellen, wat een langdurige aanwezigheid van Franse troepen rechtvaardigde.

Wat is het belang van Frankrijk in Mali?

Sahel

Sahel corridor. Kaart: Wikimedia Commons / CC BY-SA 4.0

Controle over de Sahel-corridor, rijk aan mineralen en koolwaterstoffen, is essentieel voor Frankrijk. Zelfs president Jacques Chirac heeft dit erkend: “Een groot deel van het geld in onze portemonnee is juist afkomstig van de eeuwenlange exploitatie van Afrika”.

Frankrijk wil daarom zijn controle over de regio behouden. De eerste president van Mali, Modibo Keita, werd omvergeworpen tijdens een door Frankrijk gesteunde staatsgreep in 1968. Hij had de ‘fout’ begaan om pan-Afrikanist[2] te zijn, zich te verzetten tegen de koloniale strategieën, Algerije te steunen en de CFA-frank[3] op te geven.

Controle over de Sahel-corridor, rijk aan mineralen en koolwaterstoffen, is essentieel voor Frankrijk. Frankrijk wil daarom zijn controle over de regio behouden.

Sindsdien heeft Parijs ervoor gezorgd dat Mali in zijn kielzog blijft, zonder te aarzelen om, indien nodig, in te spelen op de uit het kolonialisme geërfde tegenstellingen tussen het noorden en het zuiden.

Maar deze strategie werkt niet meer zoals vroeger. Er groeide een grote volksmobilisatie om Frankrijk uit Mali te krijgen. Het Westen probeerde wraak te nemen met economische sancties tegen de militairen die na de staatsgreep van 2021 de macht hadden overgenomen.

Zij werden ervan beschuldigd “de democratie op te offeren door de verkiezingen uit te stellen”. Terwijl zij hadden verzekerd dat ze niet van plan waren aan de macht te blijven, maar dat zij tijd nodig hadden om het land veilig te stellen, de instellingen te hervormen en een stembusgang in goede omstandigheden te organiseren.

Het besluit om de verkiezingen uit te stellen is genomen na breed overleg. Bovendien geniet het leger brede steun onder de bevolking, zoals herhaaldelijk is gebleken in Mali en andere Afrikaanse landen.

Ecowas

ECOWAS. Kaart: Scantyzer1, Wikimedia Commons / CC BY-SA 4.0

Maar op zeer hypocriete wijze hebben de Westerse landen hun marionetten in de Economische Gemeenschap van West-Afrikaanse Staten gevraagd om sancties op te leggen aan Mali: sluiting van de grenzen tussen Mali en de ECOWAS-landen,[4] opschorting van alle handelstransacties, bevriezing van tegoeden en uitsluiting van Mali van alle hulp van de financiële instellingen van ECOWAS.

Het doel was duidelijk om Mali te verstikken. Het leger heeft beloofd de macht uiterlijk in maart 2024 aan de burgers over te dragen. Vanuit de bevolking was er opnieuw een sterke mobilisatie, zodat de sancties in juli van dit jaar eindelijk werden opgeheven. Dit is een belangrijke overwinning voor het Malinese volk.

Frankrijk moest vertrekken, en het Malinese leger wendde zich tot Rusland om de opstand te bestrijden. Bamako heeft ook de uitzendingen van Radio France Internationale en France 24 opgeschort. En de Malinese autoriteiten beschuldigen Parijs ervan terroristische bewegingen in het noorden te steunen. Is Mali verloren voor Frankrijk? 

Vandaag is er een nieuwe generatie beter opgeleide Malinezen: sociologen, economen, politicologen, enz. Deze intellectuelen maken een degelijke analyse van de situatie in Mali. Ze hebben een beter inzicht in de klassentegenstellingen in Mali, maar ook in Frankrijk. Ze weten hoe dit imperialistische land werkt, zijn elites, zijn ideologen.

Het is geen mysterie. Frankrijk is geen ‘uitzonderlijke natie’, het is gewoon een land met 67 miljoen mensen. Het Malinese volk kent de motieven van Frankrijk. Hun bewustzijn stijgt. We zien het resultaat van dit ontwaken. Dat heeft zich tot nu toe gemanifesteerd via volksmobilisaties en staatsgrepen. Maar morgen kan het leiden tot meer succesvolle politieke projecten dankzij dit niveau van bewustzijn.

Is dit het einde van het neokolonialisme?

In zijn oude vorm is het neokolonialisme dood. De neokoloniale burgerij kan zich niet aanpassen aan deze nieuwe situatie. Hoe zou zij dat kunnen?

Het resultaat hiervan is de verschuiving naar een multipolaire wereld?

Het draagt daar toe bij, door het ontwaken van de volkeren. De Westerse machten kunnen zich niet aanpassen. Het beeld van Mali in de Franse media is volledig veranderd. Het is een heel groot land, met enorme middelen en briljante intellectuelen. Maar als je een Franse voorbijganger vraagt wat Mali is, zal hij je vertellen dat het “een enorme woestijn” is.

In zijn oude vorm is het neokolonialisme dood.

Het imperialisme put zijn kracht uit de valse voorstellingen die het maakt van de wereldsituatie. Zo doen de imperialistische mogendheden zich voor als “de sterksten, de redders die de arme volkeren te hulp komen”. In werkelijkheid is het alsof een dief je zakken leeghaalt en dan een muntje naar je gooit en het doet voorkomen als een daad van liefdadigheid.

U bedoelt dat het Westen het beeld van een arm Afrika in stand houdt, maar dat de werkelijkheid anders is?

Aliko Dangote

Aliko Dangote. Foto: World Economic Forum, Wikimedia Commons / CC BY-NC-SA 2.0

Ja. Nigeria is een perfect voorbeeld. Het is de grootste economie van het continent. De hoofdstad Lagos heeft 10.000 miljonairs. De rijkste man in Afrika is een Nigeriaan. Het fortuin van Aliko Dangote wordt door Forbes geschat op 12,1 miljard dollar. Meer dan de rijkste man in België!

Hoewel de Nigeriaanse economie van tijd tot tijd crises doormaakt, heeft ze zich de laatste jaren zeer sterk ontwikkeld.

Dankzij de olie?

Nigeria is inderdaad de grootste producent in Afrika. Maar olie is slechts goed voor 17% van het bnp. In de zuivere neokoloniale traditie had Nigeria kunnen leven van zijn olie-inkomsten en alle producten kunnen invoeren die het nodig had. Maar de heersende klasse is nu beter opgeleid en investeert om het land te ontwikkelen.

Neem olie. Vandaag heeft Nigeria weinig raffinagecapaciteit. De inkomsten uit de uitvoer van ruwe olie dekken dus nauwelijks de invoer van benzine. Er zijn zelfs tekorten. Maar Aliko Dangote bouwt een gigantische raffinaderij met Chinees materiaal. Een investering van 19 miljard met een geplande capaciteit van 650.000 vaten olie per dag. Eerst om de lokale markt te bevoorraden, daarna om de andere markten van het continent te bestrijken.

Nigeria had tien keer meer kunnen verdienen indien het land alle geëxporteerde grondstoffen had verwerkt.

Dit megaproject zal dus de energiezekerheid van het land waarborgen en tegelijkertijd de economische ontwikkeling van Nigeria stimuleren.

Dezelfde logica geldt voor de landbouw, die goed is voor 25 procent van het bnp. Afrika is een continent dat alle vruchten, groenten en granen aanbiedt die u zich maar kunt wensen. Tegenwoordig worden veel van deze producten in hun ruwe vorm voor een schijntje uitgevoerd, terwijl het veel geld kost om verwerkte agrovoedingsproducten in te voeren.

De vicevoorzitter van de Nigeria Agro Business Group schat dat Nigeria voor elke dollar die in 2016 met de export van grondstoffen werd verdiend, tien keer die waarde had kunnen verdienen indien het land alle geëxporteerde grondstoffen had verwerkt.

In West-Afrika exporteren Benin, Burkina Faso en Mali voor 922 miljoen dollar ruwe katoen, maar importeren zij voor 2,4 miljard dollar afgewerkte katoenen textiel en kleding. Nigeria probeert het tij te keren. Het investeert zwaar in zijn agro-verwerkingscapaciteit.

Er zijn miljardairs in Nigeria, maar de sociale ongelijkheid blijft groot. Volgens Oxfam leeft meer dan de helft van de bevolking onder de armoedegrens, heeft een op de vier mensen geen toegang tot drinkbaar water en gaan tien miljoen kinderen niet naar school.

Nigeria

Nigeria. Kaart: TUBS, Wikimedia Commons / CC BY-SA 3.0

Met het juiste leiderschap kan Nigeria deze uitdagingen aangaan en zich bij de opkomende landen voegen. Dit is niet mogelijk voor een land in het Zuiden zolang zijn rijkdommen worden geplunderd en het afhankelijk is van internationale ‘hulp’ die in feite een vorm van slavernij is.

Nigeria heeft zijn economie onder handen genomen. Het is een land met bijna 200 miljoen inwoners. Er is dus een zeer grote binnenlandse consumentenmarkt. Een middenklasse ontwikkelt zich en onroerend goed heeft een hoge vlucht genomen.

De twee rijkste mannen van het land zijn actief in de cementindustrie. Ook de telecomsector ontwikkelt zich snel. Tot een paar jaar geleden monopoliseerden Westerse multinationals de sector. Vandaag heeft Nigeria zijn eigen satellieten, gelanceerd vanuit China.

India en China zijn de twee belangrijkste economische partners van Nigeria.

De telecom is goed voor 16 procent van het bnp in 2020. Nigeria heeft ook een samenwerkingsovereenkomst inzake ruimtevaart met India ondertekend. India en China zijn de twee belangrijkste economische partners van Nigeria.

Deze voormalige Britse kolonie was een van de sleutelstaten waarop Washington rekende om Afrika te controleren. Nog een klap voor het Westen?

De imperialistische machten hebben altijd etnische verschillen gebruikt om hun controle over Afrika te vestigen. Nigeria is geen uitzondering. De Britten gingen zelfs zo ver dat ze nieuwe etnische groepen creëerden door gemeenschappen kunstmatig te hergroeperen. Het bestuur bevoordeelde vervolgens bepaalde groepen, wat de weg vrijmaakte voor toekomstige conflicten.

“Het door de kolonisator geconstrueerde politieke landschap bevorderde het bestaan van regionale etnische partijen onder leiding van de burgerij of aristocratie van elk van de drie dominante groepen, en bestreed en verbrak systematisch de nationale politieke formaties”, vat socioloog Saïd Bouamama samen.

Deze situatie leidde tot de verschrikkelijke Biafraanse oorlog tussen 1967 en 1970. Frankrijk was erbij betrokken en steunde de separatisten van Biafra, een regio in het oosten van Nigeria die rijk is aan fossiele brandstoffen.

De wereld zag beelden van hongerende Afrikaanse kinderen. De Biafraanse oorlog was de eerste grote instrumentalisering van deze humanitaire tragedie. Met de hulp van de Britten slaagden de federale troepen er uiteindelijk in om de controle over de regio te heroveren. Niet zonder moeite. “Er vielen in tien maanden meer doden in Biafra dan in drie jaar in Vietnam”, klaagde de Ivoriaanse president in 1968 op France Inter.

“Er vielen in tien maanden meer doden in Biafra dan in drie jaar in Vietnam.”

Met het einde van de oorlog en de oliecrisis van 1973 zag Nigeria zijn inkomsten uit de export van het zwarte goud exploderen. Een corrupte elite eigende zich de rijkdom toe door de woede van het volk af te leiden.

“Om steun van de bevolking te krijgen in hun streven naar macht, lijken de elites solidair te zijn met de massa’s door hun moeilijke levensomstandigheden te wijten aan ‘de andere-elites’ die meestal worden voorgesteld als ‘buitenstaanders’. (…) Met ‘buitenstaanders’ bedoelen zij vooral de oliemaatschappijen, de federale regering en de elites van de drie meest invloedrijke etnische groepen in Nigeria, die zij groeperen onder het acroniem Wazodia.

Dit is de context waarin de terreurgroep Boko Haram is ontstaan?

Ja. In het begin was de beweging geweldloos en creëerde zij een beweging van teleurgestelde mensen die de verwesterlijking van Nigeria, de niet-naleving van de sharia en de sociale ongelijkheden aan de kaak stelde. Naarmate de beweging groeide, nam de repressie toe, wat uiteindelijk leidde tot een echt gewapend conflict.

Profiterend van de corruptie van bepaalde generaals, het uiteenvallen van Libië en partnerschappen met andere jihadistische bewegingen die door de monarchieën in de Golf worden gesponsord, groeide de macht van Boko Haram.

De Verenigde Staten probeerden vervolgens de oorlog tegen het terrorisme te gebruiken als instrument om zich verder in Nigeria te mengen. Washington was vooral bezorgd over de groeiende aanwezigheid van China. Sinds het midden van de jaren 2000 tracht Nigeria zijn partners in de oliesector te diversifiëren. Dit beleid van openheid heeft vooral Chinese bedrijven bevoordeeld.

De opstand van Boko Haram is nu beperkt tot een deel van het noordoostelijke grondgebied. Het conflict heeft echter 100.000 doden en 2 miljoen ontheemden opgeleverd, aldus de stafchef van Nigeria. Het probleem treft de hele regio. Ook gewapende groepen in het noordwesten en midden van Nigeria zijn door de regering als terroristen bestempeld na dodelijke aanslagen in maart jongstleden. Denkt u dat een interventie van de VS nog steeds mogelijk is?

Zowel in Mali als in Nigeria zullen de VS niet kunnen ingrijpen. Zoals ik al zei, zijn er tegenwoordig veel meer geschoolde intellectuelen in deze landen. Ze stellen de koloniale instrumentalisering van etnische en religieuze verschillen aan de kaak en verhogen het politieke bewustzijn. Het neokolonialisme is ontmaskerd, deze oude recepten zijn niet langer een mysterie.

Enkele weken geleden sprak ik met een taxichauffeur in Nairobi over de top die Joe Biden heeft aangekondigd tussen de VS en enkele tientallen Afrikaanse landen. Officieel om uitdagingen te bespreken variërend van voedselzekerheid tot klimaatverandering. De taxichauffeur lachte en vertelde me dat het gewoon een van hun trucs was om Afrika te plunderen.

De elites van het continent willen hun economie ontwikkelen, er is een enorm potentieel. Ze weten dat oorlogen niet goed zijn voor hun zaken. En ze weten wat er gebeurt als Westerse mogendheden ingrijpen. De Afrikanen begrijpen dat ze hun tegenstellingen onderling moeten oplossen. Alleen in het Westen gelooft men nog in al die propaganda over humanitaire oorlogen en de veronderstelde belangstelling van de NAVO-leiders voor democratie en mensenrechten.

Alleen in het Westen gelooft men nog in de propaganda over humanitaire oorlogen en de veronderstelde belangstelling van de NAVO-leiders voor democratie en mensenrechten.

In zekere zin heb ik medelijden met de Europese werknemers die dubbel slachtoffer zijn. Ze worden in kooien gestopt en ze krijgen een vervalst beeld van de realiteit van de wereld. In theorie wil iedereen zijn kinderen naar goede scholen kunnen sturen of naar het ziekenhuis kunnen gaan als ze ziek zijn. Iedereen wil goede wegen, goed vervoer, werk en fatsoenlijke leefomstandigheden.

Mensen zijn ook sociale wezens, ze leven van nature graag samen, zien graag hun familie en hebben graag vriendelijke buren. Maar de rijkdom van de Europese werknemers wordt in beslag genomen door een minderheid die steeds rijker wordt. Er wordt veel te weinig geïnvesteerd in onderwijs en gezondheidszorg. En de werknemers worden in het ongewisse gelaten.

Politieke charlatans en xenofobe nationalisten komen met valse ideeën om de Europese werknemers ervan te overtuigen dat het probleem buitenlanders, de islam of God weet wat is. Het is een virus om mensen hun gedachten af te sluiten. Daarom zijn de Europese werknemers dubbel slachtoffer!

Hoe ziet u de toekomst van Afrika?

Je moet kijken naar de toekomst van de mensheid als geheel, in plaats van de toekomst van Afrika alleen. De unipolaire wereld sterft en er ontstaat een nieuwe manier van denken. Het valt nog te bezien of de racistische en imperialistische krachten van de oude wereld de nieuwe multipolaire wereld zullen accepteren.

Het valt nog te bezien of de racistische en imperialistische krachten van de oude wereld de nieuwe multipolaire wereld zullen accepteren.

Of zullen ze tegen alle verwachtingen in proberen vast te houden aan hun posities – met een wereldoorlog als gevolg? Alleen de tijd zal het leren. Wat zeker is, is dat als de imperialistische machten oorlog voeren, zij verslagen zullen worden. Het zal niet het einde van de geschiedenis zijn, à la Fukuyama, maar wel het einde van een verhaal, à la Mohamed Hassan.

Kunnen de VS vreedzaam hun hegemonie opgeven? Tot nu toe ziet het er slecht uit.

De vraag is volgens mij: zullen de Europese werknemers een sterke achteruitgang van hun levensomstandigheden accepteren? De imperialistische klasse heeft haar eigen klassenbelangen. Zij zullen niet plotseling tot bezinning komen en de multipolaire wereld accepteren. Maar de werkers kunnen beslissen wat er daarna gebeurt.

Net als in Afrika zal het politieke bewustzijn in Europa toenemen. De VS heeft het beeld gecreëerd van Rusland als vijand van de Europeanen. Maar zoals we aan deze oorlog kunnen zien, is het Washington die Europese Unie vreselijk benadeelt. De oorlog in Oekraïne is niet alleen een oorlog bij volmacht tegen Rusland. Het is ook een oorlog om ervoor te zorgen dat EU – en vooral Duitsland – zich niet naar het oosten keert en afhankelijk blijft van de VS.

Als de crisis aanhoudt en de omstandigheden van de werknemers verslechteren, zullen zij beseffen dat Rusland deel uitmaakt van Europa. Dan hebben de VS psychologisch verloren. De Europese heersende klasse zal zich in een positie bevinden waarin zij niet langer kan leven zoals voorheen. En de arbeiders zullen begrijpen dat ze niet langer kunnen leven zoals voorheen.

De voorwaarden voor grote omwentelingen …

Precies. Het komt wel.

 

Dit is het laatste deel van een interview dat eerder verscheen op Investig’Action.
Het eerste deel kan je hier lezen. Het tweede deel hier. Het derde deel hier.

Notes:

[1] Vanaf het begin van de 19e eeuw vormden de Toeareg de belangrijkste politieke macht in de Sahara en delen van de Sahel. Hun woongebied werd rond het begin van de 20e eeuw veroverd door de Fransen. Na de onafhankelijkheid van de Franse koloniën werd het woongebied van de Toeareg opgedeeld tussen vijf verschillende staten: Algerije, Libië, Mali, Niger en Burkina Faso.
Maar de Toeareg wilden een eigen onafhankelijke staat. Met dat doel volgende verschillende opstanden, maar zonder succes. Na de oorlog tegen Libië en dankzij buitgemaakte wapens uit dat land riepen de Toeareg begin 2012 in een olierijk gebied in Noord-Mali een eigen staat uit en begonnen ze een opstand. (nvdr)

[2] Het panafrikanisme stelt dat de Afrikaanse natiestaat een constructie is van de koloniale mogendheden en dat alle Afrikaanse landen alsook de Afrikanen die in de rest van de wereld leven, zich samen sterk moeten maken om hun belangen in de wereld te behartigen. (nvdr)

[3] De CFA-frank is de munteenheid die gebruikt wordt in twaalf voormalige Franse koloniën, een voormalig Portugese kolonie en een voormalig Spaanse kolonie in Afrika. De afkorting CFA stond van origine voor: Franc des Colonies Françaises d’Afrique (frank van de Franse koloniën in Afrika). De munt was in waarde gekoppeld aan de Franse frank. (nvdr)

[4] De Economische Gemeenschap van West-Afrikaanse Staten (Economic Community of West African States, afgekort ECOWAS) is een regionale groep van vijftien landen in West-Afrika. Haar doel is het bevorderen van de economische integratie. (nvdr)

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!