Sinds de Griekse regering afgelopen dinsdag iets voor middernacht de openbare zender ERT uit de lucht haalde, lijkt de vlam van protest tegen het besparingsbeleid in Griekenland weer opgeflakkerd. Vele Grieken nemen het niet dat hun bron van berichtgeving is weggenomen. Voor een aantal Grieken was ERT de enige bron. Denk dan vooral aan de afgelegen Griekse eilanden voor de Turkse kust. Voor de privé-zenders zitten daar te weinig kijkers en luisteraars, dus is die markt niet interessant genoeg. Want uiteindelijk draait het allemaal om de markt. De frequenties van ERT zijn daar ondertussen al overgenomen door Turkse zenders.

Democratisch besluit?

Nog even ter herinnering: de sluiting van ERT kwam er na een wettelijk decreet, uitgevaardigd door de partij Nea Dimokratia van premier Samaras, zonder enige vorm van debat in het Griekse parlement. De coalitiepartners waren niet op de hoogte, en de oppositiepartijen evenmin. Uit alle politieke hoeken kwam kritiek over het democratische karakter van de maatregel, behalve van het extreem-rechtse Gouden Dageraad, die de beslissing toejuichte.

Niet omdat ERT een haard van ondoorzichtigheid en verspilling zou zijn, zoals de woordvoerder van de regering beweerde, maar omdat de openbare omroep propaganda zou voeren tegen de partij. Inderdaad, Gouden Dageraad kreeg nooit een platform om haar ideeën bij het Griekse publiek bekend te maken, in tegenstelling tot vele van de privé-zenders (het was trouwens op een privé-zender dat parlementslid Ilias Kasidiaris zijn vrouwelijke collega van de Communistische partij een paar rake klappen gaf). Met de brutale sluiting van ERT leek het wel alsof Nea Dimokratia het verkiezingsprogramma van Gouden Dageraad uit 2012 uitvoerde.

Hervorming van ERT was reeds beslist in 2011

Ook vanuit het buitenland kwam er reactie. Eurocommissaris Olli Rehn liet weten dat het niet het idee van de trojka was om de openbare omroep te sluiten. Tot Angela Merkel toe, die aangaf dat ook Duitsland niet op deze sluiting had aangedrongen. Een zoektocht door de online database EUR-LEX, waarin alle beslissingen zijn terug te vinden die de Raad Van Europa ooit heeft genomen, toont echter dat er op 12 juli 2011 beslissingen zijn genomen over maatregelen die Griekenland moet nemen om het begrotingstekort te verminderen.

Klikt u even hier

De volgende sectie is daar van belang:

Artikel 2 van Besluit 2011/xxx/EU wordt als volgt gewijzigd:
1. na lid 6 wordt het volgende nieuwe lid ingevoegd:
“6 bis. Griekenland neemt onverwijld de volgende maatregelen en voert ze onverwijld uit:
[ … ]
i) ministeriële besluiten die de sluiting, samenvoeging of grondige afslanking van bepaalde entiteiten inleiden. Hierbij gaat het om KED, ETA, ODDY, het Nationaal instituut voor de jeugd, EOMEX, IGME, OSK, DEPANOM, THEMIS, ETHYAGE en ERT en 35 andere kleinere entiteiten;

ERT moest dus ofwel afslanken, samengevoegd worden, of worden afgeschaft. Het stond de Griekse regering vrij om de manier te kiezen, dus de reactie van Europarlementsvoorzitter Martin Schultz, die een brief stuurde naar Samaras om de sluiting van ERT af te keuren, klinkt dan toch wel een beetje flauw.

Van openbare omroep tot piratenzender

Vooral de EBU, de European Broadcasting Union, was verontwaardigd over de beslissing. ERT is een stichtend lid van EBU en voorzitter Jean-Luc Philippot spoedde zich afgelopen donderdag naar Athene om de EBU-satellietlink ter beschikking te stellen van de openbare omroep, die op dat moment al meer dan een dag illegaal aan het uitzenden was.

Twee dagen later werd de link uit de lucht genomen op aanvraag van de Griekse ambassadeur in Israel. Dat land is namelijk eigenaar van de satelliet waarlangs het signaal werd gestuurd. Sindsdien is ERT enkel nog te volgen via het internet en is daarmee op 1 nacht tijd van een openbare omroep tot piratenzender geworden.

De geest van de verontwaardigden op Syntagma

Op het domein van de voormalige openbare omroep is het een drukte van jewelste. Mensen hebben er tentjes opgezet, volksbewegingen zijn aanwezig en mensen houden groepsdiscussies over de democratie en de toekomst van Griekenland. De hele sfeer doet terugdenken aan de lente van 2011, toen de Griekse verontwaardigden dagelijks samenkwamen op het Syntagmaplein en daar opriepen tot directe democratie, tot de oproerpolitie zeer handhandig ingreep op 28 juni 2011. Het is allemaal wel beperkter omdat ERT zich veel verder van het centrum van de stad bevindt.

De journalisten van ERT blijven ondertussen dag en nacht doorgaan en laten zich voor het eerst zeer kritisch uit over het beleid dat in Griekenland werd gevoerd. Die kritische noot is niet altijd aanwezig geweest in de Griekse media, behalve in de onafhankelijke grassrootsbewegingen van The Press Project of Radio Bubble. Voor het eerst kwamen die bewegingen ook aan bod op ERT. Dit zou een week geleden nog ondenkbaar zijn geweest in Griekenland.

Reactie bij de Griekse privézenders

De enige televisie- en radiozenders die momenteel nog in de lucht zijn, behoren allemaal toe aan rijke oligarchen, die hun fortuinen hebben gemaakt in de scheepsindustrie (de zogenaamde reders) of via lucratieve overheidscontracten die ze hebben binnen weten te rijven via bevriende politici. Velen van deze oligarchen zijn overigens ook in verband gebracht met de Lagardelijst.

Deze zenders spreken de taal van hun broodheer en objectiviteit is ver te zoeken in hun berichtgeving. Sommige van de zenders zijn al ruim 20 jaar in de lucht en hebben desondanks nooit een licentie gehad. De overheid heeft hen altijd toegestaan om uit te zenden. Toch staken de journalisten van deze zenders om hun steun te betuigen met de ontslagen werknemers van ERT. Maar niet alle journalisten houden zich daar aan.

De zender SKAI (eigendom van een rijke reder) houdt nog steeds zijn website up to date, en laat op TV een boodschap zien waarin de journalisten zich verontschuldigen dat ze het publiek niet op de hoogte mogen houden door de actie van de journalistenvereniging ISEA. Die vereniging heeft ondertussen een aantal van de journalisten van SKAI geschrapt. De krant Kathimerini, die tot dezelfde uitgeversgroep behoort, werd dit weekend gewoon gepubliceerd, en gaf premier Samaras uitgebreid de gelegenheid om in een artikel zijn beslissing om ERT te sluiten, nog eens te verantwoorden.

Een andere krant, Real News, werd dit weekend ook gepubliceerd, en besteedde uitgebreid aandacht aan de woordvoerder van Gouden Dageraad, Ilias Kasidiaris, in de lifestyle sectie van de krant.

Mediastilte doorbroken voor toespraak Samaras

Maar verder werd er niet aan berichtgeving gedaan. Ook niet op zaterdagavond, toen een zware aardbeving van 6 op de schaal van Richter het eiland Kreta raakte. Normaal gezien wordt zoiets meteen opgepikt door de openbare omroep die dan meteen bericht waar mensen terecht kunnen. Nu was Griekenland aangewezen op de social media, maar dat blijft beperkt in een land waar de helft van de bevolking nog steeds digibeet is. Er werd echter wel een uitzondering gemaakt voor een politieke toespraak van premier Samaras op zondag voor een aantal partijvolgelingen in het provinciestadje Nafplio. Alle privézenders onderbraken hun programmering, want dit was belangrijker dan de aardbeving of de gebeurtenissen op het Taksimplein in het naburige Turkije.

In zijn toespraak had Samaras het er over dat de sluiting van ERT niet was opgelegd door de trojka. Het was dus duidelijk zijn eigen beslissing. Wat wel was opgelegd, was dat er 2000 ambtenaren moesten worden ontslagen eind mei. De regering kon het er maar niet over eens worden welke ambtenaren dat zouden worden, dus werd gewoon gekozen voor ERT. Daarmee krijgt de persvrijheid, waarmee het al erg was gesteld in Griekenland, nog maar eens een tik.

Samaras lichtte toe waarom ERT in het vizier was genomen. Het was een organisatie waar werknemers te veel macht naar zich hadden toegetrokken. De stakingen in het verleden waren een doorn in het oog van de Griekse premier, want ERT bracht bijvoorbeeld geen nieuws toen Angela Merkel op bezoek was in Griekenland, toen Samaras naar China was getrokken om daar het Griekse “succesverhaal” te gaan verkopen. Hiermee werd een sneer naar de vakbonden gegeven.

Bovendien waren er te veel politieke benoemingen bij de openbare omroep en Samaras wil dat systeem uitroeien. Lovenswaardig, maar zijn woordvoerder die de sluiting aankondigde, heeft op 28 mei 2013 nog 5 directieleden aangenomen met een partijkaart van Nea Dimokratia, dus dat argument moet blijkbaar toch met een korrel zout worden genomen.

In het verleden waren er wel werknemers die exorbitant hoge lonen opstreken bij ERT, maar deze mensen waren allen geplaatst door politici. Het argument dat iedereen bij de openbare omroep te veel verdient, gaat zeker niet op voor, hoewel dat idee bij een groot deel van de Griekse bevolking wel schijnt te leven.

Samaras maakt ook melding van het feit dat ERT verlieslatend was en de Griekse belastingbetaler veel geld kost. Dat argument kan voor heel wat openbare diensten worden gebruikt maar een bericht op de website van L’Humanité toont aan dat de zender in het eerste kwartaal van 2013 winst had gemaakt.

Regeringscrisis in de maak?

Algemeen heerst de indruk dat Samaras een vuist wilde tonen, nu de trojka in Athene is. De Griekse regering moet al 3 jaar structurele hervormingen uitvoeren en mensen uit de openbare sector ontslagen, maar daar is tot nu toe nog niets van gebeurd. Ook met de privatiseringen wil het niet meteen lukken. Afgelopen maandag is de verkoop van de gasmaatschappij DEPA aan de enige bieder Gazprom op het laatste moment afgesprongen, net toen de trojka in Athene aankwam. Samaras had maar weinig te tonen aan het IMF, de Europese Centrale Bank en de Europese Commissie.

De trojka zelf schijnt zich ondertussen weinig aan te trekken van het feit dat een openbare omroep het zwijgen is opgelegd in een Europees land. Voor haar tellen enkel de cijfers: 2656 ontslagen, dat ziet er goed uit in de spreadsheets.

De Griekse regering moest de overheidsbedrijven aanpakken, volgens de afspraken in de leenovereenkomst, maar de openbare omroep als eerste te slachtofferen, zou wel eens kunnen uitgroeien tot een tactische blunder. Hoewel er misschien wel redenen voor waren.

Deze zomer zal een openbare aanbesteding volgen voor de frequenties van ERT, om de nieuwe openbare omroep op de starten. Volgens berichten zouden de voorwaarden in die aanbesteding volledig op maat zijn gesneden van de bestaande verdeler van het digitale signaal in Griekenland, Digea. Aandeelhouders in Digea zijn de privézenders en dus de oligarchen die het hele economische leven in Griekenland bepalen. De vrees leeft dan ook dat de nieuwe versie van de openbare omroep exact dezelfde taal zal spreken dan die van de bestaande privézenders, wat de objectiviteit van de berichtgeving absoluut niet zal verbeteren.

De sluiting van ERT zou wel eens zware politieke gevolgen kunnen hebben. Coalitiepartners PASOK en DIMAR zien hun populariteit in de opiniepeilingen dalen en merken nu een weerstand bij de bevolking. Daarom hebben ze zich afgezet tegen de (tijdelijke) sluiting van ERT. Ze waren overigens niet eens betrokken bij de beslissing.

Maandag 17 juni 2013 is het exact 1 jaar geleden dat Samaras de parlementsverkiezingen won. Het is ook de dag dat de drie coalitiepartners zullen samen zitten om over de toekomst van ERT te praten. Als die gesprekken spaak lopen, en het tot een breuk komt tussen de regeringspartners, dan valt de regering.