Er wordt geschat dat wereldwijd zo’n 100 miljoen mensen afhankelijk zijn van kleinschalige mijnbouw voor hun levensonderhoud. Wanneer we spreken over kleinschalige goudmijnbouw, kunnen we constateren dat dit een inkomstenbron is die veel nadelen met zich meebrengt – zowel voor de mijnwerkers zelf als voor hun omgeving.

De impact van het gebruik van kwik

Zeker in illegale kleinschalige mijnbouwprojecten wordt niet voorzichtig omgesprongen met het hoogtoxische kwik die gebruikt wordt om goud te ontginnen. Kwik wordt gebruikt om goud van de rest van de erts te scheiden. Vervolgens laat men het kwik verdampen om het weer van het goud te scheiden. Dit gebeurt vaak in de openlucht rond de mijnbouwprojecten,  op straat of in de huizen van mensen zelf. Hierbij komen zwaar giftige dampen vrij die grote risico’s met zich meebrengen, niet alleen voor mijnwerkers zelf, maar ook voor alle omwonenden. Zij krijgen last van ziektes, verminderd zicht en/of geheugenproblemen. Bovendien komt kwik in het milieu terecht, waar het door zwaar vervuilde rivieren kilometers ver meegenomen kan worden tot aan de zee. Via accumulatie wordt het opgenomen door zoet- en zoutwatervissen en komt het in de internationale voedselketens terecht.

Het is duidelijk dat dit zo niet door kan gaan. Mensen die geen andere keuze hebben zullen naar kwik blijven grijpen, en zolang veilige manieren om hier mee om te gaan niet beschikbaar zijn, zal dit in het milieu terecht blijven komen en mensen ziek maken. Het is van groot belang om kwikgebruik in kleinschalige goudmijnbouw terug te dringen, of beter nog, uit te bannen. Wereldwijd is men bezig met het ontwikkelen en testen van veiligere methodes. Een van de voorgestelde methodes is het gebruik van borax in plaats van kwik.

Een van de positieve eigenschappen van borax is namelijk dat het veilig is voor mens en milieu. Zoals vermeld kan kwik verschrikkelijke gezondheidsgevolgen met zich meebrengen, met kans op verminking, verlamming en de dood als gevolg, zeker wanneer er geen veiligheidsmaatregelen worden getroffen om ervoor te zorgen dat mensen niet blootgesteld worden aan de stof. Vele kleinschalige mijnbouwwerkers wereldwijd hebben echter geen andere keus dan steeds weer kwik op een onveilige manier te gebruiken, waarbij zijzelf en hun omgeving telkens gevaar lopen.

Borax daarentegen is zeer veilig in gebruik. De hoeveelheid die nodig is bij goudontginning – zelfs als dit grote hoeveelheden zijn – is volstrekt onschadelijk voor zowel mens als milieu. Om huid- en oogirritaties te vermijden moeten er wel veiligheidsmaatregelen in acht genomen worden zoals het dragen van een veiligheidsbril en werkhandschoenen, maar algemeen wordt het gezondheidsrisico van borax miniem geacht en aangenomen dat in aanraking komen met borax heeft geen negatieve invloed op de gezondheid. De stof staat in het Noorden zelfs bekend als een milieuvriendelijk alternatief voor gebruikelijke schoonmaakmiddelen. Het feit dat het gebruik van borax geen schade meebreng voor mens en milieu is dus een gigantisch voordeel van deze stof ten opzichte van kwik!

Borax verlaagt het smelpunt van goud

In een pilootproject in het noorden van de Filippijnen werken inmiddels zo’n 15.000 kleinschalige goudmijnbouwers met borax. Dankzij dit gebruik van borax wordt er hier zeer weinig kwik gebruikt en is de recuperatiegraad van goud zeer hoog. Hoe is dit mogelijk?

Borax (ook wel bekend als sodium borate) is een chemische stof die al langer gebruikt wordt bij het schoonmaken van goud dat met behulp van kwik is ontgonnen, maar wordt nog maar zelden gebruikt in de kleinschalige mijnbouw. Borax is – ten minste in de hoeveelheid die nodig is om goud te ontginnen – een onschadelijke, milieuneutrale stof, die bovendien als positieve eigenschap heeft dat hij het smeltpunt van goud en andere edelmetalen verlaagt.

Bovendien is het goedkoper dan kwik en produceert het ‘puurder’ goud. Goud dat ontgonnen is met kwik bevat vaak nog zo’n 10% kwik, wat afdoet aan de prijs die de mijnbouwers voor hun goud krijgen. Bij het gebruik van borax blijft puur goud over.

Net als bij ontginning met kwik wordt de gouderts tot hele kleine brokjes vermalen. Vervolgens kan het goud op twee manieren van de rest van de erts gescheiden worden:

1. Het goudconcentraat wordt vermengd met borax en vervolgens in een plastic zakje gedaan. Dit plastic zakje wordt in een kom met houtskool en meer borax geplaatst, en met behulp van een blazer brandt de houtskool op een zeer hoge temperatuur. Na ongeveer een half uur begint het goud te smelten en verzamelt zich in kleine druppels goud onderin de kom. Deze methode is goedkoop, maar tijdrovend.
2. De tweede methode lijkt op de eerste: weer wordt een zakje met goudconcentraat en borax in een kom vol borax geplaatst. Dit wordt echter niet verwarmd met houtskool en een blazer, maar met ethyngas dat zo’n tien minuten moet branden voordat het goud gescheiden is van de rest van de erts. Een snellere methode dus, maar ethyngas is duur, zwaar om te vervoeren en bovendien zeer explosief.

Borax vraagt een goudconcentratie van 90%

Directe nadelen voor kleinschalige mijnbouwwerkers in ontwikkelingslanden zijn de hoge prijs van ethyngas, het feit dat borax niet overal voldoende beschikbaar is en dat het langer duurt om goud van de rest van de erts te scheiden wanneer borax gebruikt wordt. Dit laatste wordt overigens door  sommige experts tegengesproken. In het Zuiden van Bolivia wordt Borax ontgonnen, dus kan het een potentieel bieden voor de goudontginning in Bolivia.

Anderen roepen op om borax niet te zien als een wondermiddel dat kwik kan vervangen. Voordat borax werkt, moet de goudconcentratie in de erts namelijk al 90% zijn, en critici beweren dat dit betekent dat borax geen alternatief voor kwik is, hoogstens een aansporing om goudconcentratie in erts in eerste instantie te verbeteren.

Ook voorstanders van borax geven toe dat 90% goud een zeer hoog percentage is, en er tijd en expertise in gaat zitten om gouderts zover te concentreren. Hierbij wordt in sommige gevallen nog gewoon kwik gebruikt, wat tegenstanders verdere aanleiding geeft om te zeggen dat borax niet zozeer een alternatief voor kwik is, als wel een stap in goudontginning die eerder vooral door de verwerkers van goud werd gezet: borax wordt door hen vaak gebruikt om de restanten van kwik van het goud af te wassen.

In de Filipijnen bestaan echter reeds projecten waarbij goud ontgonnen wordt met borax, en volledig zonder het gebruik van kwik of andere schadelijke chemicaliën. Experts uit dit project beweren dat dit niet meer tijd kost dan goudontginning met kwik en bovendien veel meer geld kan opleveren voor de mijnbouwwerkers.

Krijgt Borax een go of no go?

Feit blijft dat er nog steeds veel geluiden over en weer gaan over de voor- en nadelen van borax. Wil borax door kleinschalige mijnbouwers wereldwijd geaccepteerd worden zullen er dus nog wat obstakels overwonnen moeten worden: de beschikbaarheid van borax en eventueel ethyngas; de kennis omtrent borax en het ontginningsproces met behulp van deze stof, en de tijd die het kost om goud op deze manier te ontginnen.

GOUD:EERLIJK? vindt dat iedere poging om goud te ontginnen zonder het gebruik van hoogtoxische stoffen als cyanide en kwik toegejuicht moet worden: het gebruik van de borax-methode is daarmee zeker een stap in de goede richting en een ontwikkeling die we zeker zullen blijven volgen. GOUD:EERLIJK? Staat positief tegenover deze ontwikkelingen, maar een kritische houding blijft steeds noodzakelijk.

Bronnen

• Appel, P. en Bosse Jønsson, J. (2010): “Borax – an Alternative to Mercury for Gold Extraction by Small-Scale Miners : Introducing the Method in Tanzania.” GEUS
• Derbyshire, D. (2013): “Africa’s Mines ditch Polluting Practices to Produce its first Fairtrade Gold.” The Guardian
• GEUS (2011): “Gold Extraction with Borax for Small-Scale Miners: Rather Rich and Healthy than Poor and Poisoned.” geusTUBE
• Leslie, B. (2011): “Getting to the Bottom of Borax: is it safe or not?” Crunchy Betty
• International Chemistry Safety Cards (2002): “Acetyleen”
• Riedered, A. en Caravanos, J. (2013): “BORAX – Summary of Health Risks Associated with Using Borax in Artisinal and Small-scale Gold Mining.” Blacksmith Institute
• Telmer, K. (2012): “Is Borax the Miracle Cure that will Replace Mercury in Artisinal Gold Mining?” Artisanal Gold Council