Als jongen keek Fabian Calderon samen met zijn vader, die werkte als vluchtcoördinator, vaak naar de vliegtuigen op de luchthaven van de Colombiaanse hoofdstad Bogotá. Dat inspireerde hem later om dezelfde carrière na te streven.

Calderon werkte overdag in een callcenter en gebruikte zijn spaargeld om zich in 2019 in te schrijven voor een avondopleiding aan een privé-universiteit, waar hij 800 dollar per trimester betaalde – meer dan het dubbele van zijn maandloon van 350 dollar.

“Het was zwaar om tot 22.00 uur te studeren en de volgende dag weer naar mijn werk te gaan, maar wanneer ik er mee klaar was zou ik gegarandeerd een goede baan krijgen”, vertelt de 29-jarige Calderon.

Studentenprotest tegen de privatisering van het onderwijs in Chili. Foto: Nicolas15/CC BY-SA 3:0

Toen sloeg de Covid-19-pandemie toe, die de Colombiaanse economie harde klappen toebracht en daarmee ook de dromen van Calderon vernietigde om af te studeren en een betere toekomst veilig te stellen. “Ik verloor mijn baan. Ik hield het een maand vol zonder salaris. Ik kon mijn collegegeld niet betalen. Ik was zo teleurgesteld”, zegt Calderon, die in juni 2020 stopte met zijn opleiding.

Miljoenen studenten in Colombia en in heel Latijns-Amerika werden gedwongen het hoger onderwijs te verlaten vanwege de economische gevolgen van Covid-19, melden experts. Uit een onderzoek van Work University, een online banenplatform, bleek dat de uitval in het hoger onderwijs in Colombia in het tweede kwartaal van 2020 met 24 procent is gestegen ten opzichte van een jaar eerder.

Meer dan de helft van de ondervraagde studenten noemde economische redenen om te stoppen met studeren. In 2021 kondigde de Colombiaanse regering aan dat het collegegeld zou worden kwijtgescholden voor de armste studenten aan de openbare universiteiten. Ongeveer 650.000 studenten zouden daarvoor in aanmerking komen in 2022.

Vooruitgang gestagneerd

Latijns-Amerika heeft de afgelopen twee decennia grote vooruitgang geboekt om meer studenten het hoger onderwijs in te krijgen. Volgens de Wereldbank is het bruto-inschrijvingspercentage voor hoger onderwijs in de regio tussen 2000 en 2018 meer dan verdubbeld van 21 naar 52 procent. De impact van de pandemie dreigt die vooruitgang teniet te doen en de kloof in onderwijskansen tussen arm en rijk, en tussen man en vrouw, terug te vergroten.

Studentenprotest tegen privatisering universiteiten in Argentinië. Foto: Paula Kindsvater/CC BY-SA 4:0

“Voor de pandemie was er een groeiende trend om meer vrouwen dan mannen voor het hoger onderwijs aan te trekken in Latijns-Amerika”, zegt Francesco Pedro, hoofd van het International Institute for Higher Education in Latin America and the Caribbean (IESALC), onderdeel van het VN-agentschap voor onderwijs en cultuur UNESCO.

Een beter geschoolde beroepsbevolking stimuleert de economische groei, vergroot de sociale mobiliteit te vergroten en vermindert de ongelijkheid. “We verwachten dat er een grote impact zal zijn op de inkomsten van deze generatie. Het is ook duidelijk dat er een effect zal zijn op het bbp van alle landen”, aldus Fransesco Pedro.

Voor kinderen zal de verstoring van het onderwijs als gevolg van de maandenlange schoolsluitingen door de pandemie leiden tot een verlies aan vaardigheden. Dit zou op zijn beurt kunnen leiden tot een daling van de wereldwijde economische output met 1,5 procent voor de rest van deze eeuw, schat de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO).

Genderongelijkheid

In Latijns-Amerika zullen vrouwelijke studenten het hardst worden getroffen. “We verwachten dat minder vrouwen terugkeren naar universiteiten… het genderprobleem is een indicator van sociale en economische ongelijkheden waar vrouwen in onze regio meer onder lijden”, aldus no Fransesco Pedro.

Studenten zingen het volkslied bij hun inschrijving aan de universiteit in Venezuela. Foto: Manuel Wille/CC BY-SA 4:0

Voor de pandemie in maart 2020 Colombia bereikte, had Daniela Acevedo (24) nog maar zes maanden te gaan voor ze haar diploma gezondheidsadministratie zou behalen aan een openbare school.

Acevedo’s vader betaalde haar dagelijkse buskaartje van ongeveer 5 dollar, maar toen veel bedrijven sloten vanwege de maandenlange lockdown, verloor hij zijn baan als bouwvakker en kon hij het zich niet langer veroorloven.

“Ik liep de helft van de weg om te besparen op reiskosten en verkocht snoep in de klas, maar ik hield het niet vol”, zegt Acevedo. “Ik moest stoppen met studeren. Het was hartverscheurend. Al die moeite en tijd, bijna twee jaar, verspild. Ik heb het diploma niet behaald. Ik heb niets om te laten zien bij sollicitatiegesprekken.”

Geen computer, geen internet, geen onderwijs

Thuisonderwijs zat er voor Acevedo niet in omdat ze geen computer of internet heeft. Veel studenten met een laag inkomen hebben soortgelijke problemen. “Ik raakte in een depressie. Ik voelde me waardeloos en nutteloos.”

Met haar diploma hoopte Acevedo te solliciteren als ziekenhuisadministrateur en iets meer dan het maandelijkse minimumloon van 300 dollar te verdienen. Het had voor haar een kans kunnen zijn om uit de armoede te raken en te voorkomen dat ze in de enorme groep informele arbeiders terechtkomt, die dagelijks zwoegen voor wat contant geld.

Nu is Acevedo op zoek naar werk als serveerster of schoonmaker, waarmee ze ongeveer 5 dollar per dag hoopt te verdienen. “Het is niet wat ik voor mezelf wilde. Ik had een carrière gewild, een stabiele baan. Ik zal vanaf nul moeten beginnen”, vertelt ze nog.

Braziliaanse studenten

Een soortgelijk patroon doet zich voor in buurland Brazilië, waar vorig jaar ongeveer 3,4 miljoen studenten stopten bij privé-universiteiten, volgens schattingen van onderwijsorganisatie Semesp. De armste Brazilianen worden het zwaarst getroffen, aldus actievoerders.

Studenten agronomie in Colombia. Foto: FLAR/CC BY-SA 2:0

De wijk Mare van Rio de Janeiro is een uitgestrekte favela waar ongeveer 140.000 mensen wonen. Daar geeft de non-profitorganisatie Redes da Mare reeds meer dan twintig jaar avondlessen om bewoners voor te bereiden op toelatingsexamens voor de universiteit. In 2021 werd het laagste aantal studenten gerapporteerd dat zich had aangemeld voor dit examen sinds 2005.

“We zagen een gigantische uitval. Eind 2020 hadden we nog een klas van twintig leerlingen. Begin 2020 waren dat er nog 250”, zegt Daniel Martins, onderwijscoördinator bij Redes da Mare. “Mensen moesten of stoppen met studeren of stoppen met werken.”

De 21-jarige Antonia Rodrigues woont in Mare. Zij kon tijdens de lockdown in 2020 de combinatie online universitaire lessen en haar 10-urige werkdag bij een kledingfabriek nauwelijks bolwerken. Rodrigues deelt haar kleine huis met meerdere familieleden – wat, samen met een haperende internetverbinding, online studeren een zware uitdaging maakt. Ze haalde in 2020 goede cijfers, maar had het gevoel niets te leren.

“Ik studeerde om docent te worden. Hoe kon ik iets onderwijzen dat ik niet had geleerd?” Ze stopte in 2021, haakte af van het online studeren en het herbekijken van opgenomen lessen na lange werkdagen.

Nu is ze vastbesloten het opnieuw te proberen en is daarvoor terug bij Redes da Mare. “We zijn hier in de favela, maar we moeten nieuwe ruimtes opvullen”, zegt Rodrigues. “En dan terugkomen om anderen te helpen.”