Allemaal ontwikkelingen die de relevantie van de vakbond in de 21ste eeuw niet verminderen maar juist vergroten.

Anno 2018 heeft de vakbond soms de perceptie tegen, ‘met dank’ aan een scheefgetrokken beeldvorming die gretig wordt aangewakkerd door kringen die de vakbeweging niet zo genegen zijn. De modale burger stelt ‘de vakbond’ al te gauw gelijk met ‘die gasten van de treinstakingen’ of ‘die mensen die zo graag betogen’. Een gigantische vernauwing en versimpeling van de werkelijkheid, die veel rijker en veelzijdiger is. 

Voor sommigen is het verleidelijk of gemakkelijk om te focussen op ‘de overlast’ die vakbonden veroorzaken wanneer ze actie voeren. Niets is eenvoudiger dan verbolgen trein- of busreizigers voor de camera halen om hun frustraties over de zoveelste staking aan te horen. Hetzelfde scenario herhaalt zich wanneer het verkeer in Brussel weer eens lam ligt omdat de werknemersorganisaties manifesteren, weliswaar met gegronde eisen en terechte verzuchtingen. 

Witte Woede 

Maar stakingen zijn én blijven een waardevol en nuttig middel wanneer werknemersorganisaties de belangen van hun leden – en ook van niet-leden – willen verdedigen. Vraag het maar aan de werknemers uit de non-profit: bij de Witte Woede weten ze al lang dat actievoeren en staken uiteindelijk resulteert in overwinningen en doorbraken in netelige dossiers. Denk aan de nieuwe belangrijke sociale akkoorden in de non-profit, op regionaal en federaal niveau. Of aan allerlei acties van werknemers uit de sector die extra tewerkstelling afdwingen voor hun organisatie. Ook bijvoorbeeld van werknemers die de stijgende agressie in de jeugdzorg aan de kaak stellen. 

In zeer veel gevallen wordt er pas gestaakt als alle andere mogelijkheden zijn uitgeput en als werkgevers na een lang proces van praten en discussiëren nog altijd geen fatsoenlijk compromis willen sluiten. Dat geldt al helemaal in de privé-sector. 

Het klopt dat er niet lichtzinnig mag worden gestaakt. Maar ‘staken’ naar de geschiedenisboeken verwijzen zou heel dom zijn. Heel wat stakingen leveren positieve resultaten en vooruitgang op voor werknemers. Wat niet wil zeggen dat vakbonden niet zouden (moeten) nadenken over stakingen: meer en meer gebruiken ze een breed repertoire aan actiemiddelen en denken ze na over mogelijke alternatieven. Ook betogen is en blijft een waardevol actiemiddel voor de werknemers, ook dat middel behoort tot de fundamentele vrijheden van burgers in dit land. 

De vakbond heeft de plicht en de opdracht om werknemers, werkzoekenden en zeker ook schoolverlaters en jongeren in het algemeen nog veel beter te informeren en sensibiliseren zodat ze een veel juister, vollediger én genuanceerder beeld krijgen van de rol die werknemersorganisaties spelen in een samenleving als de onze. Staken en betogen zijn maar enkele facetten van het syndicale verhaal, dat veel breder is. Het zou een grote stap vooruit zijn als ons secundair onderwijs over de hele lijn degelijke lessen zou inlassen over vakbonden, arbeidersbeweging en sociale zekerheid, zodat adolescenten duidelijke en correcte informatie krijgen over wat er allemaal werd gerealiseerd en wat nog steeds moet worden bevochten. Zoiets mag niet worden overgelaten aan de goede wil van een toevallige leerkracht. 

Veel sociale verworvenheden lijken misschien vanzelfsprekend, maar zijn dat niet. Ze zijn niet uit de hemel komen vallen. De betaalde vakantie, het pensioen, de werkloosheidsuitkeringen, de ziekteverzekering, het tijdskrediet, het ouderschapsverlof en ga zo maar door. 

Werkende mensen krijgen zelden cadeaus in de schoot geworpen, dat leert de geschiedenis. Sociale vooruitgang is bevochten met veel bloed, zweet en tranen.

Waaier van diensten

De vakbond is er niet alleen om werkloosheidsuitkeringen te betalen, ook al blijft dat een belangrijk onderdeel van de werking. Hij is er ook om over belangrijke CAO’s op sector- en bedrijfsniveau te onderhandelen, in het voordeel van werknemers. Om blijvende wantoestanden aan te klagen en uit te bannen. Kijk hoe ze bij Ryanair nu aan de weg timmeren en de werknemersbelangen met steeds meer bravoure verdedigen. Zie wat de werknemers van de winkelketen Lidl bereikten door hun volgehouden acties tegen een te zware werkdruk.

De vakbond is er ook om jobstudenten zinvol advies te geven (via de Infolijn Studentenarbeid van het ACV bijvoorbeeld), jonge afgestudeerden te begeleiden bij hun eerste stappen op de arbeidsmarkt, voorgestelde arbeidscontracten te evalueren. Om misbruiken met dag- of weekcontracten en oeverloos tijdelijk werk te bestrijden en werknemers te helpen om eindelijk een vast contract te pakken te krijgen.

De vakbond heeft bijblijfconsulenten die de leden adviseren over hun cv en bij hun zoektocht naar ander werk. Er is een aanbod van loopbaanbegeleiding voor werknemers die op een dood punt zitten, zich grote vragen stellen over hun baan of zich willen heroriënteren. De vakbond gaat naar jobbeurzen, om er te praten met laatstejaars uit hogescholen en universiteiten.

Administratieve krachten en medewerkers rechtskundige dienst ontvangen talloze leden die met vragen of problemen komen aankloppen. Heel vaak kan de vakbond situaties rechtzetten en ervoor zorgen dat werknemers zo hun rechten effectief kunnen uitoefenen. Bijvoorbeeld wanneer ze hun ontslag krijgen, outplacement moeten volgen, recht hebben op verlof of tijdskrediet. De vakbond verdedigt het recht van werknemers om opleiding en bijscholing te krijgen. En er zijn ook concrete aanzetten om in te spelen op de kwetsbare positie van zelfstandigen zonder personeel of ZZP’ers, die zeer vaak slechts een minimale sociale bescherming genieten.

Ga maar na

Wie wil er graag onbetaalde uren presteren? Wie wil niet goed beschermd zijn als hij ziek wordt? Wie is niet tevreden als hij of zij de nodige vakantiedagen kan hebben? Wie klaagt wanneer de vakbond kan helpen om te frequent weekendwerk in te dijken? Wie is niet gelukkig met meer tijd voor partner, gezin, kinderen, hobby’s? Wie zal tegenspreken dat ‘de baas’ niet altijd gelijk heeft en soms tegenspraak verdient? Wie heeft de ultieme droom om levenslang te blijven werken? Of wie zal neen zeggen wanneer hij hulp kan krijgen bij aanslepende pesterijen op het werk? 

Allemaal situaties waarin de vakbond zijn rol te vervullen heeft. Zeker ook voor jongeren, want al te vaak worden zij geconfronteerd met een opeenvolging van tijdelijke contracten, slechte werkuren, lage lonen, trieste werkomstandigheden. Heel veel jongeren, maar zij niet alleen, moeten genoegen nemen met de waaier aan ‘klotejobs’ en ‘klotestatuten’ die de moderne arbeidsmarkt te bieden heeft. De meesten van hen hoeven heus niet te dromen van een firmawagen of een smartphone van de zaak … 

Ryanair, Deliveroo, KMO’s 

Kijk ook naar de aanslepende verloochening van het arbeidsrecht en de blijvende uitbuiting van de werknemers bij de lagekostenmaatschappij Ryanair. Denk aan de wantoestanden die de fietskoeriers van Deliveroo ondergaan. Slechts twee voorbeelden, maar dan wel van ondernemingen waar de werknemers zich in toenemende mate organiseren omdat ze het zat zijn en opkomen voor betere lonen, betere arbeidsvoorwaarden en een personeelsbeleid dat die naam verdient. Terecht. En dat streven is ongetwijfeld terug te vinden bij vele bedrijven, KMO’s en andere … Zeker in onze vele KMO’s is nog enorm veel werk te verzetten om alle werknemers aan een waardige job en correcte voorwaarden te helpen.

Vakbondsfierheid is dan ook absoluut verantwoord. Union Pride! Wees trots dat je bij de vakbond bent. En twijfel niet om lid te worden, want verenigd zijn werknemers en werkzoekenden altijd een stuk sterker dan geïsoleerd. Met vereende krachten krijgen ze altijd en overal méér gedaan, dat bewijzen de feiten.

Denis Bouwen is werkzaam voor de vakbond ACV.