Timor?

Milan Kundera’s uitspraak, “de strijd van een volk tegen overmacht is de strijd van het geheugen tegen het vergeten”, is een beschrijving van Oost-Timor. De dag voor ik er heen ging in 1993 om er klandestien te filmen, ging ik naar een kaartenwinkel  in de Londense wijk Covent Garden. “Timor?” zei een aarzelende verkoopsassistent. We staarden wat naar schappen gemerkt ‘Zuidoost-Azië’. “Pardon, maar waar ligt dat juist?”

Na wat zoeken, vonden we een oude luchtvaartmap met een leeg vak waarop stond geschreven ‘gegevens onvolledig’. Niemand had hem ooit gevraagd naar Oost-Timor, dat ten noorden van Australië ligt.

Zo was de stilte over deze Portugese kolonie na de invasie en bezetting door Indonesië in 1975. Niet eens Pol Pot slaagde erin om in verhouding tot het bevolkingsaantal zoveel Cambodjanen te doden als de Indonesische dictator Soeharto er doodde of uithongerde in Oost-Timor.

Dood van een natie

In mijn film ‘Death of a Nation’ (zie link onderaan) is er een opname aan boord van een Australisch vliegtuig dat over het eiland Timor vliegt. Er is een kleine receptie bezig en twee mannen in kostuum  toasten elkaar met champagne.

“Dit is een historisch uniek moment”, brabbelt één van beiden, “dit is echt uniek historisch”. Het gaat over Gareth Evans, de minister Buitenlandse Zaken van Australië en de andere is Ali Atalas, de voornaamste woordvoerder van Soeharto.

We schrijven 1989 en ze voeren een symbolische vlucht uit om de ondertekening te vieren van een piratenverdrag dat Australië en buitenlandse gas- en oliemultinationals toelaat om de zeebodem rond Oost-Timor te exploiteren. Onder hen strekken de valleien zich uit met zwarte kruisen waar door Britten en Amerikanen geleverde vliegtuigen mensen in stukken hebben geschoten.

Australië erkent annexatie Oost-Timor

In 1993 meldde de commissie Buitenlandse Zaken van het Australische parlement dat ‘ten minste 200.000’, een derde van de bevolking, onder Soeharto was omgekomen. In grote mate was dat dankzij Evans.

Australië was het enige westerse land om formeel de genocidaire verovering van Soeharto te erkennen. De bloeddorstige speciale troepen van Indonesië, bekend als de ‘Kopassus’ waren getraind in Australië. De beloning was volgens Evans miljarden dollars.

Bekend massamoordenaar blijft ongestraft

In tegenstelling tot Muammar Khaddafi en Saddam Hoessein stierf Soeharto vreedzaam in 2008 omringd door de beste medische zorgen die zijn miljarden kopen konden. Hij liep nooit het risico om vervolgd te worden door de ‘internationale gemeenschap’.

Margaret Thatcher (eerste minister van Groot-Brittannië 1979-1990) zei hem: “Jij bent één van onze beste en meest waardevolle vrienden”. De Australische eerste minister Paul Keating (1991-1996) zag in hem een vaderfiguur. Een groep van redactiechefs van kranten onder leiding van Paul Kelly, een oude vazal van Rupert Murdoch, vloog naar Jakarta om hulde te brengen aan de dictator. Er is zelfs een foto waarop één van hen voor hem buigt.

In 1991 beschreef Evans de slachting van meer dan 200 mensen door de Indonesische troepen op het kerkhof van Santa Cruz in Dili (de hoofdstad van Oost-Timor) als een ‘aberratie’ (een afwijking van de norm). Toen betogers kruisen plantten aan de Indonesische ambassade in Canberra (de hoofdstad van Australië) liet Evans ze verwijderen.

Een kort lontje

Op 17 maart 2012 was Evans in (de Australische stad) Melbourne om een seminarie toe te spreken over het Midden-Oosten en de Arabische lente. Hij is nu volledig opgenomen in de bezige wereld van ‘denktanks’ en had het daar in het lang en het breed over grote machtsstrategieën, waaronder ook de modieuze ‘Responsibility to Protect’ (R2P – de ‘verplichting om te beschermen’), die door de NAVO werd gebruikt om weerbarstige of in ongenade gevallen dictators aan te vallen of te bedreigen onder het valse voorwendsel van de bevrijding van hun volk.

Libië is een recent voorbeeld. Op het seminarie was ook Stephen Zunes aanwezig, een professor politieke wetenschappen aan de universiteit van San Francisco, die het publiek herinnerde aan de lange en cruciale steun van Evans voor Soeharto.

Bij het einde van de sessie, stormde Evans, een man met een kort lontje, af op Zunes en schreeuwde: “Who the fuck are you? Where the fuck are you from?” (Wie ben jij gvd, waar kom jij gvd vandaan). Evans bevestigde later dat hij aan Zunes zei dat dergelijke kritische opmerkingen een ‘smak op de neus’ verdienden. Dit incident kwam op het gepaste ogenblik.

Democratie, the American/Australian way

Op de tiende verjaardag van een onafhankelijkheid die Evans ooit ontkende, is Oost-Timor in het midden van de verkiezing van een nieuwe president. De tweede ronde vindt plaats op 21 april, waarna parlementaire verkiezingen volgen.

Voor veel Timorezen met ondervoede en afgestompte kinderen is democratie een vaag begrip. Jaren van bloedige onderdrukking, met de steun van Australië, Groot-Brittannië en de VS werden gevolgd door een onafgebroken campagne van afdreiging door de regering van Australië om dit kleine nieuwe landje zijn eerlijk deel van de inkomsten van gas en olie uit de zeebedding te ontzeggen.

Internationaal recht … van de sterkste

Australië weigerde de jurisdictie van het Internationaal Hof van Justitie in Den Haag te erkennen en van de internationale zeewetten (internationale verdragen) en veranderde eenzijdig de maritieme grenzen van die zeebedding.

In 2006 werd uiteindelijk een akkoord afgesloten, voor het grootste deel onder de door Australië opgelegde voorwaarden. Kort daarna werd eerste minister Mari Alkatiri, een nationalist die had aangedurfd tegen Canberra op te staan en die zich buitenlandse inmenging en schuldvorming bij de Wereldbank verzette, effectief afgezet in wat hij een ‘poging tot staatsgreep’ door ‘buitenstaanders’ noemde.

Australische ‘vredestroepen’

Australië heeft nu ‘vredestroepen’ in Oost-Timor en heeft zijn tegenstanders opgeleid. Volgens een uitgelekt document van het Australische ministerie van Defensie is de ‘eerste doelstelling’ voor de militairen in Oost-Timor “toegang te zoeken zodat het invloed kan uitoefenen op het besluitvormingsproces in Oost-Timor”. Van de twee huidige presidentskandidaten is generaal Taur Matan Rauk de man van Canberra die er op toezag dat de vervelende Alkatiri werd afgezet.

Het dreigende gevaar van de kleintjes

Een klein onafhankelijk landje naast lucratieve grondstoffen en strategische zeeroutes zijn een enorme zorg voor de VS en zijn ‘deputy sheriff’ in Canberra. President George W. Bush heeft Australië eigenlijk gepromoveerd tot volledige sheriff. Dat verklaart grotendeels waarom het regime van Soeharto zoveel toewijding kreeg van zijn westerse sponsors.

De aanhoudende obsessie van Washington in Azië is China, dat tegenwoordig aan ontwikkelingslanden investeringen, kennis en infrastructuur aanbiedt in ruil voor grondstoffen.

Bij zijn bezoek vorige maand aan Australië sprak president Barack Obama andermaal één van zijn bedekte bedreigingen uit aan het adres van China en kondigde hij de oprichting aan van een basis voor de mariniers in Darwin, aan de zee juist tegenover Oost-Timor. Hij begrijpt dat kleine straatarme landen een grote bedreiging kunnen vormen voor de machtige rovers der aarde want, als die niet eens kunnen worden geïntimideerd en gecontroleerd, wie dan wel?

John Pilger

(Vertaling uit het Engels: Lode Vanoost)