Naar aanleiding van deze uitspraken lieten we enkele Gentse vrijwilligers en organisaties die werken met Roma aan het woord.

Meer dan hun verontwaardiging te uiten, weigeren vrijwilligers dat de klok vijf jaar terug gedraaid wordt. “We boekten vooruitgang, burgemeester Daniel Termont (SP.A) kent dit verhaal intussen, en ik hoop dat hij voort gaat met het ontwikkelen van een plan, want er is geen andere weg”, zegt Sabine De Clerq, medewerker van De Sloep vzw.

Het is djuma-dag als we aankomen in De Sloep, een wekelijkse interculturele ontmoetingsnamiddag van jonge moeders. In het centrale kamertje klinkt vooral Arabisch en Albanees, maar geen Romanes. Hoewel laagdrempeligheid uiterst belangrijk is voor De Sloep, ervaren ook zij meer moeilijkheden om Roma-vrouwen te bereiken.

“De vrijwilligers zijn de enigen die zich specifiek richten op Roma’s, zij kennen de situatie vaak het best en weten goed wat er van de zijde van het beleid zou moeten gebeuren. Net daarom zijn ze niet altijd even geliefd”, zegt Sabine. De vrijwilligers trokken drie jaar geleden al aan de alarmbel. Zij vroegen de stad om een gestructureerd beleid voor de Roma’s.

“Waar ik zoveel moeite mee heb, is de stemmingmakerij”, zucht Sabine. De grens tussen het geven van informatie en het inspelen op angstgevoelens van mensen is vaak zeer dun. Dat is zo bijvoorbeeld met het gegoochel met cijfers van Oost-Europese inwijkelingen.

“Een groot deel van de Bulgaren wordt Roma genoemd, terwijl zij zich zelf zo niet noemen. Wij zijn degenen die hen indelen bij de Roma. Op zich is die identificatie weinig relevant voor een welzijnswerker. Het is al te makkelijk om de aanwezigheid van Bulgaren te misbruiken in het discours dat Gent overspoeld wordt door Roma”, stelt Sabine.

Op basis van kennis

Er is zeker begrip voor de vertwijfeling en de grote uitdaging waarmee je als stad te maken hebt wanneer er een groot aantal nieuwe armen moeten worden opgenomen. Sabine begrijpt een zekere schrikreflex van het beleid “omdat je ervan uit gaat dat zij niet snel werk zullen hebben, dat het hen tijd kost om de taal te leren, en vooral dat zij arm zijn. Maar in mijn ogen moet dit als een ‘armoedeprobleem’ gezien en opgelost worden en niet als een Roma-probleem”. 

Daarom vindt zij het zeer jammer als de groep al te gemakkelijk gestigmatiseerd wordt zoals in de recente oproep van burgemeester Termont. Vaak wordt gesproken over die ‘speciale attitude’ van Roma’s. Sabine: “Er wordt te rap gedaan alsof er maar twee mogelijkheden zijn: ‘ze kunnen het niet’ of ‘ze willen het niet’. Maar dat klopt niet, op het vlak van onderwijs zijn er bijvoorbeeld wel positieve ervaringen.”

“Ook al hebben leerkrachten nog te maken met spijbelgedrag, ouders hebben vaak voor het eerst positieve ervaringen met de scholen in Gent.” Waarom kan er op het vlak van onderwijs wel beweging gebracht worden? “Omdat er brugfiguren zijn, omdat er een plan is, omdat er gewerkt wordt op basis van echte kennis van de achtergrond van die mensen, niet op basis van eenvoudige of veralgemenende speculaties”.

Sabine is bekend met de beroemde achterdocht van Roma’s. Achterdocht tegenover beleidsmensen, welzijnswerkers, hulpverleners en mensen die het voor hen willen opnemen.

Dat is een enorm moeilijk gegeven omdat het bijgevolg veel tijd vraagt om resultaat te boeken. Een voorbeeld uit de praktijk is dat terwijl anderen soms maar twee weken nodig hebben om overtuigd te zijn om naar de computerles te komen, kan het bij Roma’s drie jaar duren.

“Maar dat zijn dan wel drie jaar dat wij het niet opgaven en eraan werkten om dat vertrouwen te winnen. Dus je boekt wel resultaat, als je erin blijft geloven en vooral als je mensen positieve ervaringen biedt”, zegt Sabine. En dat is ook de boodschap die zij ons wil meegeven. Vrijwilligers willen hun voortrekkersrol blijven spelen.

Roma vertegenwoordiging  

Sabine wijst er ons op dat Roma’s nog geen maatschappelijke vertegenwoordiging hebben. Een eigen spreekbuis of een publieke stem zou de zaak volgens haar wel kunnen vergemakkelijken: “De Turken hadden dertig jaar geleden ook nog geen vertegenwoordiging, maar nu zitten zij wel in de gemeenteraad. Dat hebben Roma ook nodig, maar dat is vandaag verre van evident”.

Een man die hierover kan meespreken, is Martin Balogh van Opré Roma vzw (‘Hup Roma’ in vrije vertaling). Eigenlijk blies hij nieuw leven in een oude roepnaam. De vereniging heeft vroeger nog succes gekend als Roma-vrijwilligersorganisatie. Hij herinnert zich ook dat er een tiental jaar geleden een goed draaiende Roma-vrouwengroep was, een die samenwerkingsverbanden had met allerlei ‘Vlaamse’ gevestigde vrouwengroepen.

“Dat hebben wij vandaag ook nodig en het ziet er naar uit dat er gauw een nieuwe vrouwenvereniging zal komen. En dat allemaal zonder subsidies”, zegt hij met een knipoog.

Opré Roma is de enige Roma-vrijwilligersvereniging in Gent, opgericht en bestaande uit Roma’s. De heroprichting gaat gepaard met heel wat enthousiasme. “We willen heel graag betrokken worden op verschillende beleidsterreinen zoals onderwijs, welzijn, huisvesting, maar voorlopig hoort het beleid ons nog niet.”

Martin ijvert er nu wel voor om met Opré Roma bij verschillende diensten (VDAB, OCMW, politie,…) erkend te worden als een waardevolle stem. Hij wil stadsdiensten adviseren  en dat op termijn ergens structureel inbedden.

Cultureel tegenoffensief

“Uiteraard betreur ik dergelijke uitspraken van Termont”, zegt Martin. “Op die manier kijkt het beleid op een verkeerde manier naar ons. Roma zijn veel meer dan armen. Waarom ook eens niet de Roma in beeld brengen die werken en hun belastingen betalen!”.

Martin en de vrijwilligers werken keihard door beide kanten te informeren en geregeld op te treden als bemiddelaar of brugfiguur tussen Roma en stadsdiensten.

Toch had hij lang niet gedacht dat hij met deze thema’s zou bezig zijn. “Roma in kraakpanden, Roma en OCMW-steun, Roma en hulpverlening … Mijn idee was altijd om een culturele vzw op te richten die de Roma-cultuur promoot. Dat is uiteindelijk veel meer mijn stokpaardje”, vertelt hij en hij stopt ons een kleurrijke folder in handen met het cultureel programma van Opré Roma voor het voorjaar. We lezen over lessen Romanes en workshops Roma-geschiedenis en gastronomie. Een cultureel tegenoffensief dat kan tellen

Martin houdt van zijn werk, maar relativeert tegelijk zijn inspanningen. “Ik mag nog honderd workshops geven over Roma, mijn mensen voelen het verschil niet in hun leven”, zegt hij bijna langs zijn neus weg.

Wat moet er dan veranderen zodat zij het wel zouden voelen? “Belgen moeten er vanuit gaan dat deze mensen, althans de meesten, hier zullen blijven, dat zij een vast onderdeel uitmaken van de samenleving. Hun aanwezigheid mag niet langer betwijfeld worden. Ik ken verhalen uit Duitsland waar mensen na vijftien jaar nog moeten vertrekken, dat is onmenselijk. Ten tweede, hebben Roma een specifieke achtergrond en die moet je in acht nemen.”

Inclusief en exclusief beleid

Bij Hand en Hand, een feitelijke vereniging van een vijfentwintigtal vrijwilligers die werken met nieuwkomers en vluchtelingen, heerste in de eerste plaats oprecht ongeloof over de recente media-uitspraken van burgemeester Termont en schepen Reynebeau (in het tv-programma Reyers laat van 2 dec).

Vrijwilligster Chris Bens: “Wij kennen de burgemeester als iemand die de vrijwilligers ondersteunt en apprecieert. Maar het onderscheid maken tussen sommigen (Roma) die geen hulp meer zouden mogen krijgen en anderen wel, is volledig onaanvaardbaar. Maar goed, dat heeft hij gelukkig intussen ook al begrepen!” 

Chris en Sabine toonden met enkele vertegenwoordigers uit het middenveld hun verontwaardiging via een reactie (DeWereldMorgen.be,  6 dec). De burgemeester reageerde tevens met zijn ruimere visie en de context waarin zijn eerste oproep tot stand kwam (De Standaard, 3 dec).

Ook bij Chris leeft begrip voor de uitdaging waar de stad mee kampt om een groot aantal nieuwe armen te integreren. Maar het beleid schiet volgens haar in de eigen voet door halsstarrig te blijven vasthouden aan een ‘inclusief beleid’, een strategische keuze in het minderhedenbeleid dat ertoe leidt dat een specifiek Roma-beleid taboe is.

Met de term ‘inclusief beleid’ wordt gemakkelijk geschermd om een speciale Roma-aanpak af te schrijven. “Toch moet er volgens mij op basis van de achtergrond en de behoeften van Roma’s beleid gevoerd worden. Dat betekent een speciaal programma van inburgering en opleiding op maat”, zegt Chris.

De achterstand en de armoede waar vele Oost-Europeanen mee kampen, is voor Chris een realiteit die beter zou worden aangepakt in plaats van ze te beklagen.

“De mensen proberen werk te vinden ook al zijn ze vaak ongeletterd en ook al lopen ze verloren in het doolhof van de administratie. Als vrijwilligers zorgen wij nu voor begeleiding in hun zoektocht naar werk en leggen we de adminstratieve regels uit, maar dat zou de taak van het stadsbestuur moeten zijn”, vertelt Chris. Hoe efficiënter zou het niet zijn als er wel gewerkt wordt aan een specifieke begeleiding van Roma’s, klinkt het in haar woorden door.

Op de stigmatisering die kleeft aan de woorden van functionarissen als Termont en Reynebeau heeft zij het evenmin begrepen. “Je hoort wel vaker van die vooroordelen door mensen die er niets van af weten, alsof niemand zou willen werken of studeren, terwijl mensen in de realiteit vaak gek worden van wachten en zoeken naar werk”, vertelt Chris.

“De bestaande vooroordelen zijn gekend”, geeft zij aan, “maar mensen met autoriteit zouden ze beter ontkrachten in plaats van ze te bevestigen”.

Vrijwilligers kunnen het immers niet alleen, ook zij zijn geen supermensen, hoewel, misschien toch een heel klein beetje ….