“Duizenden mensen hebben de laatste weken meegedaan aan onze protesten tegen kernenergie”, zegt Sawako Sawaii van het Burgernetwerk Nucleaire Informatie. “Een enorm verschil met vroeger, toen we moesten knokken om aandacht.” Er zijn in het hele land protesten geweest tegen elektriciteitsbedrijf Tepco, de eigenaar van de verwoeste kerncentrales in Fukushima.

“Ik denk dat een tragedie nodig is voor mensen om wakker te worden voor de cruciale rol van het maatschappelijk middenveld”, zegt professor Akiko Nakajima, een deskundige op het gebied van wederopbouw na rampen aan de Wayo Vrouwenuniversiteit. “Sinds de ramp neemt het vertrouwen in de regering gestaag af.”

Sociale harmonie

Volgens Nakajima is de onzichtbaarheid van ngo’s te wijten aan de conservatieve geschiedenis van Japan, waar sociale harmonie altijd hoger werd aangeslagen dan individuele belangen – met als gevolg een strak gereguleerde maatschappij waar men zich moet conformeren aan de bestaande orde. De kwetsbaarheid van dat systeem is nu ontmaskerd, aldus Nakajima.

Zo is er woensdag een nieuwe campagne begonnen van het Netwerk van Moeders voor Borstvoeding, dat eist dat de regering onderzoek doet naar radioactiviteit in moedermelk en de vrouwen evacueert als blijkt dat de resultaten slecht zijn.

Vrijwilligers

De vorige ramp, de aardbeving in Kobe, gaf ook al een enorme impuls aan burgerinitiatieven, vertelt professor Fumihiro Maruyama van de Nationale Universiteit, door het enorme respect dat mensen kregen voor de vrijwilligers die slachtoffers hielpen. “Ook de huidige ramp heeft het belang van intermenselijk contact aangetoond. Grassrootsorganisaties bereiden maaltijden en zorgen voor ouderen. Dat heeft hun cruciale rol in de schijnwerpers gezet. De autoriteiten konden niet zonder hun hulp.”

Dat wordt nog versterkt doordat de bevolking in het rampgebied veelal bestaat uit boeren en vissers, oude mensen wier kinderen in de grote stad wonen. De bevolking wordt daardoor steeds afhankelijker van hulp van buitenaf. “De traditionele maatschappij, waar het de norm was dat mensen in grote huishoudens voor elkaar zorgen, is er niet meer. Vrijwilligers zijn heel hard nodig”, volgens Maruyama.
Sawaii is verheugd over de kritischer houding die Japanners gaan aannemen, maar beseft dat het lastig zal zijn om het momentum vast te houden in de strijd tegen kernenergie. Vroeger klonk het dat kernenergie nodig was om minder afhankelijk te worden van olie, vertelt ze, of om het broeikaseffect tegen te gaan. “Nu wordt het publiek vooral gerustgesteld met beloftes van nieuwe technologieën die echte veiligheid garanderen.”